Οι woke, το φαινόμενο Woker-than-Thou-it-is και οι κεντρώοι ψηφοφόροι μετά την εκλογή Τραμπ.
Yπολογίζεται ότι στον αγγλόφωνο κόσμο, κυκλοφορεί ένα βιβλίο την εβδομάδα σχετικά με την κουλτούρα woke. Μετά την εκλογή του Ντόναλτ Τραμπ και την anti-woke στροφή στον χώρο των εξουσιών, έχει απελευθερωθεί ο anti-woke λόγος και πολλαπλασιάζονται οι εκδόσεις που επιτίθενται σ’ αυτά τα κινήματα.
Woke: ευαισθητοποίηση σε υπάρχοντα προβλήματα ή υπερβολές και τυραννία;
Το Woke είναι ένα επίθετο που προέρχεται από τo αφροαμερικανικό ιδίωμα που αρχικά σήμαινε εγρήγορση προκειμένου να επισημαίνονται και να αντιμετωπίζονται οι φυλετικές προκαταλήψεις και διακρίσεις. Από τη δεκαετία του 2010 άρχισε να χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ευρύτερη συνειδητοποίηση των κοινωνικών ανισοτήτων όπως η φυλετική αδικία, ο σεξισμός και η άρνηση των δικαιωμάτων LGBTQ+. Η λέξη woke χρησιμοποιείται σήμερα ως συντομογραφία για ορισμένες ιδέες της αμερικανικής αριστεράς που αφορούν την πολιτική ταυτότητας και την κοινωνική δικαιοσύνη, όπως τα προνόμια των λευκών και οι αποζημιώσεις για τη δουλεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η φράση “Stay woke” ακουγόταν από τη δεκαετία του 1930: δεν είναι καινούργια. Καθώς αναφερόταν στην ευαισθητοποίηση περί κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων που επηρεάζουν τους Αφροαμερικανούς, έχει ακουστεί κατά καιρούς από μαύρους ακτιβιστές, μπλουζίστες και χιπ-χόπερς.
Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο Φέργκιουσον το 2014, η φράση διαδόθηκε από ακτιβιστές του Black Lives Matter (BLM) και του Black Twitter, αλλά στο πέρασμα του χρόνου το woke χρησιμοποιήθηκε ολοένα και περισσότερο από τους λευκούς, οι οποίοι δήλωναν τη στήριξή τους στο BLM. Ο όρος έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στους millennials και στα μέλη της Generation Z και το 2017 προστέθηκε στο Λεξικό της Οξφόρδης. Πάντως, ήδη από τα μέσα του 20ού αιώνα, woke είχε καταλήξει να σημαίνει «καλά ενημερωμένος» ή «με επίγνωση», ειδικά με την πολιτική και την πολιτιστική έννοια: το Λεξικό της Οξφόρδης εντοπίζει την παλαιότερη τέτοια χρήση σε άρθρο του περιοδικού New York Times του 1962 με τίτλο «If You're Woke You Dig It» του Αφροαμερικανού μυθιστοριογράφου William Melvin Kelley, ο οποίος κάνει λόγο για την οικειοποίηση της μαύρης αργκό από λευκούς μπίτνικς.
Με λίγα λόγια, η προτροπή «Stay woke» σημαίνει «αυτογνωσία, αμφισβήτηση του κυρίαρχου παραδείγματος και προσπάθεια για κάτι καλύτερο»: τη χρησιμοποιεί η διεθνής αριστερά σε hashtags και συνθήματα δρόμου για μια ευρεία γκάμα αγώνων στους οποίους κυριαρχούν τα ζητήματα φυλετικών προκαταλήψεων και διακρίσεων, ταυτότητας και φυλής. Η αριστερή στροφή των liberals στις ΗΠΑ και η στενότερη σχέση τους με την ευρωπαϊκή αριστερά ενίσχυσαν τα κινήματα woke και διεύρυναν τα αιτήματά της: σήμερα οι ιδέες που έχουν συνδεθεί με την «αφύπνιση» περιλαμβάνουν την απόρριψη της αμερικανικής εξαιρετικότητας, καθώς και τις πεποιθήσεις ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν ποτέ αληθινή δημοκρατία, ότι οι «έγχρωμοι» υποφέρουν από συστημικό και θεσμικό ρατσισμό, ότι οι λευκοί Αμερικανοί απολαμβάνουν ειδικών προνομίων, ότι οι Αφροαμερικανοί δικαιούνται αποζημιώσεις για τη δουλεία και τις ιστορικές διακρίσεις όχι μόνον κατά τη διάρκεια της δουλοκτησίας αλλά και μετά την. Κατάργησή της. Σύμφωνα με τους woke, ο αμερικανικός καπιταλισμός είναι βαθιά ελαττωματικός και, προσφάτως, η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ τόσο στην προεδρία όσο και στην δεύτερη υποψηφιότητα δεν ήταν παρέκκλιση, αλλά αντανάκλαση των προκαταλήψεων για τους έγχρωμους. Πολλές από αυτές τις woke ιδέες δεν είναι δημοφιλείς μεταξύ του πληθυσμού των ΗΠΑ στο σύνολό του· ακόμα και οι κεντρώοι του Δημοκρατικού Κόμματος τις βρίσκουν αντιπαθητικές.
Μέχρι το 2019, οι πολέμιοι των προοδευτικών κοινωνικών κινημάτων χρησιμοποιούσαν τον όρο κοροϊδευτικά ή σαρκαστικά, υπονοώντας ότι η «εγρήγορση» είναι μια ανειλικρινής μορφή παραστατικού ακτιβισμού - όπως το να ρίχνεις σούπες σε έργα τέχνης διαμαρτυρόμενος για την κλιματική κρίση. Πράγματι οι woke είναι δικομανείς, μισαλλόδοξοι και ηθικολόγοι· εκτός αυτού, διαχωρίζουν τους ανθρώπους με βάση το φύλο ή το χρώμα του δέρματος απομακρύνοντας έτσι την κοινωνία από την επιθυμητή φυλετική αδιαφορία που απαιτεί η πλήρης ισότητα. Οπωσδήποτε, η απόρριψη των woke εκ μέρους των Ρεπουμπλικανών εκφράζει φόβο για την ανατροπή των πολιτιστικών κανόνων: οι λεγόμενο culture wars έχουν ενταθεί μέσω των κινημάτων woke τα οποία θεωρούνται ότι μεγαλοποιούν την έκταση και το βάθος των κοινωνικών προβλημάτων.
Ο John McWhorter, καθηγητής γλωσσολογίας στο Columbia, υποστηρίζει ότι η ιστορία του «ξύπνιου» είναι παρόμοια με αυτή του πολιτικά ορθού, του παλιότερου όρου που χρησιμοποιήθηκε κάποτε αυτοπεριγραφικά από την αριστερά. Η «πολιτική ορθότητα» προχώρησε ακόμα περισσότερο με τους woke οι οποίοι εφάρμοσαν την κουλτούρα της ακύρωσης, την κριτική φυλετική θεωρία, τη θεωρία του κοινωνικού και όχι βιολογικού φύλου και μια σειρά ιδέες σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Αν και έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από ευρωπαϊκές χώρες για να αναχαιτιστεί ο wokeism στα σχολεία και στα ΑΕΙ, η λογική των woke είναι τόσο απλή -«καταπιεστής και καταπιεσμένος», «θύτης και θύμα», «λευκοί και έγχρωμοι»- ώστε γίνεται αποδεκτή από ένα ευρύ φάσμα απλοϊκών και ανώριμων νέων ατόμων. Γι’ αυτούς ο wokeism είναι μια συμπύκνωση αρετής: αυτό που δεν γίνεται αντιληπτό είναι η λανθασμένη εκτίμηση των κοινωνικών προβλημάτων, οι λανθασμένες λύσεις στα υπάρχοντα προβλήματα και ο αυταρχισμός που ασκείται εναντίον των μη woke. Oι woke προσπαθούν να επιβάλουν περιορισμούς στην έκφραση και στη σκέψη, ενώ συχνά χρησιμοποιούν παράνομα μέσα για την επίτευξη των στόχων τους.
Ο wokeism προκάλεσε δεξιά ανάκρουση και ενίσχυση όλων των αποχρώσεων του «συντηρητισμού» που αντιτίθεται σε ό,τι περνιέται για «προοδευτισμός». Σε μια έρευνα του YouGov, το 73% των Βρετανών που χρησιμοποιούν τον όρο είπαν ότι το έκαναν με αποδοκιμαστικό τρόπο, το 11% με επιδοκιμαστικό τρόπο επιδοκιμασίας και το 14% με ουδέτερο. Στην Ουγγαρία, στην Ελβετία, στη Γαλλία και στη Βραζιλία, τα λεγόμενα συντηρητικά κόμματα έχουν ενισχυθεί εξαιτίας της αντίθεσης των ψηφοφόρων στην κουλτούρα woke. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας για τις ομοσπονδιακές εκλογές της Αυστραλίας το 2022, τόσο ο Scott Morrison, τότε πρωθυπουργός και ηγέτης του Φιλελεύθερου-Εθνικού Συνασπισμού, όσο και ο Anthony Albanese, επικεφαλής του κεντροαριστερού Αυστραλιανού Εργατικού Κόμματος, επέμειναν ότι ήταν δεν ήταν woke. Αντιθέτως, στη Νέα Ζηλανδία το Εργατικό Κόμμα έχει χαρακτηριστεί «βιομηχανία ενοχών woke». Φαίνεται πως η woke ιδεολογία, αν και ενημερώνει τους ανθρώπους για συστημικές αδικίες, είναι επίσης μια επιθετική, επιτελεστική προσέγγιση της προοδευτικής πολιτικής που κάνει τα πράγματα χειρότερα διχάζοντας τους λαούς και οξύνοντας όλες τις διαφορές και τις αντιθέσεις. Εξάλλου, παρατηρείται το νοσηρό φαινόμενο «Woker than thou it is», κατά το οποίο οι woke ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον σε φανατισμό. Σίγουρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτάχυναν την πολιτιστική οικειοποίηση της έννοιας και της ιδεολογίας, προωθώντας την επιθυμία του καθενός να θεωρείται «σωστός» και να επιδεικνύει σε όλους πόσο σωστός είναι.
Ο αντίκτυπος του woke στην κοινωνία έχει επικριθεί από διάφορες οπτικές γωνίες. Το 2018, ο βρετανός πολιτικός σχολιαστής Andrew Sullivan περιέγραψε τον wokeism ως «λατρεία κοινωνικής δικαιοσύνης στα αριστερά, μια θρησκεία οι οπαδοί της οποίας δείχνουν τον ίδιο ζήλο με κάθε αναγεννημένο Χριστιανό» και ως μηχανισμό «τιμωρίας, οστρακισμού των αμαρτωλών από την κοινωνία και εξαναγκασμού σε δημόσιες εκδηλώσεις ντροπής». Το 2021, ο Βρετανός σκηνοθέτης και Dj Don Letts δήλωνε ότι «σε έναν κόσμο τόσο woke δεν μπορείς πια ούτε να αστειευτείς». Πράγματι, η σάτιρα και το χιούμορ έχουν δεχτεί σοβαρό πλήγμα από την κουλτούρα woke. Αλλά, η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί είναι πολύ κρισιμότερη: πάνω από το 60% των ψηφοφόρων του Ντόναλντ Τραμπ τον στηρίζουν μόνο και μόνο επειδή αντιτίθενται στην κουλτούρα woke η οποία έχει επικρατήσει στα ΑΕΙ· σε μεγάλα τμήματα της νεολαίας και των διανοουμένων.
Από την πλευρά του ο Ντόναλντ Τραμπ και γενικότερα οι Ρεπουμπλικανοί αντιμάχονται αυτό που εκλαμβάνουν ως πολιτιστικό μαρξισμό ο οποίος εκφράζεται με συνθήματα woke που έχουν υιοθετήσει πολλές μεγάλες επιχειρήσεις για να προσελκύσουν νέους καταναλωτές. Οι Ρεπουμπλικανοί απορρίπτουν τις τύψεις για τα φερόμενα εγκλήματα «των λευκών» και θεωρούν εξωφρενική την ιδέα των αποζημιώσεων με παράλληλο παραμερισμό του «λευκού αρσενικού». Κυρίως οι Ρεπουμπλικανοί και οι κεντρώοι διαμαρτύρονται για τη βιαιότητα με την οποία προβάλλονται οι ιδέες και τα αιτήματα των woke, ενώ οι θεωρητικοί των πολιτιστικών σπουδών καταγγέλλουν τους woke για στρεβλώσεις και υποκρισία: για παράδειγμα, φαίνεται πως οι woke συμπαθούν τον Χάρι και τη Μέγκαν λες και πρόκειται για επαναστάτες εναντίον της μοναρχίας, καθώς τους Παλαιστινίους και γενικότερα τους ισλαμιστές λες και πρόκειται για αντι-αποικιοκρατικές δυνάμεις με ανθρωπιστικό, woke, όραμα.
14°
