Το μείζον πρόβλημα με την AfD δεν είναι τόσο οι θέσεις της αλλά η εμπρηστική ρητορική της, η συνωμοσιολογία και, προπάντων, οι σχέσεις της με κακοποιά στοιχεία
Αν και το αυστριακό ακροδεξιό κόμμα FPÖ δεν κατάφερε να μπει στην κυβέρνηση —αρνήθηκε τους συμβιβασμούς με το κόμμα ÖVP και επέμεινε στην ιδέα της Αυστρίας-«φρούριου»— παραμένει μια υπολογίσιμη δύναμη με περίπου 29% των ψήφων. Το κεντροδεξιό ÖVP (26,3% των ψήφων) προσπάθησε να συνεργαστεί με όλους πλην του FPÖ, του οποίου ηγείται ο Χέρμπερτ Κικλ, αλλά όλες οι προσπάθειες απέτυχαν. Παρ’ όλ’ αυτά, αν και το κόμμα του Κικλ κατηγορείται, μεταξύ άλλων, για στενές σχέσεις με τη Ρωσία, φαίνεται πως από τον περασμένο Σεπτέμβριο, έχει αυξήσει το ποσοστό της πρόθεσης ψήφου στο 35%.
Ομοίως, η ακροδεξιά στη Γερμανία, με κύριο εκπρόσωπο το κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), έχει σημειώσει σημαντική άνοδο τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας ανησυχίες σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τον Σεπτέμβριο του 2024 στη Θουριγγία η AfD κατέγραψε ιστορική νίκη, λαμβάνοντας το 32% των ψήφων, ξεπερνώντας το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (CDU) που έλαβε 24,2%, ενώ στο Βρανδεμβούργο προηγείται με 29%, με το SPD να ακολουθεί με 26%. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2024, το 26% των Γερμανών ανδρών είχε θετική άποψη για την AfD, σε σύγκριση με το 11% των γυναικών. Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της στήριξης μεταξύ των νέων ανδρών: το ποσοστό αυξήθηκε κατά 10 μονάδες από το 2022. Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θεωρείται σημαντικός: η AfD έχει αξιοποιήσει πλατφόρμες όπως το TikTok για να προσεγγίσει νεότερα ακροατήρια. Ο επίσημος λογαριασμός του κόμματος διαθέτει 539.000 followers, υπερβαίνοντας άλλους πολιτικούς σχηματισμούς. Παρά τις εκλογικές επιτυχίες της AfD, τα υπόλοιπα κόμματα αποφεύγουν τη συνεργασία αν και στη Θουριγγία έγιναν συζητήσεις για πιθανές συνεργασίες με άλλα κόμματα, όπως το CDU ή το νεοσύστατο κόμμα της Ζάρα Βάγκενκνεχτ (BSW).
Αυτή η σχετική νίκη στη Γερμανία μαζί με εκείνη του αυστριακού FPÖ είναι το πιο πρόσφατο επεισόδιο της αναβίωσης των αντιμεταναστευτικών κομμάτων στην Ευρώπη. Φαίνεται μάλιστα πως το Κόμμα Ελευθερίας υποστηρίζεται από τον πιο ενεργό κοινωνικό κορμό, τους ψηφοφόρους 35-59 ετών, με οριακά περισσότερες γυναίκες από ό,τι άνδρες —μια σημαντική διαφορά από τη Γερμανία. Ήδη, το Λαϊκό Κόμμα έχει αντιμεταναστευτική ατζέντα, αλλά κανείς από τους καγκελαρίους που προέκυψαν από αυτό —Κurz, Schallenberg, Nehammer— δεν είχαν αρκετή ισχύ ώστε να εφαρμόσουν αυστηρούς περιορισμούς στη μετανάστευση και στην παραχώρηση ασύλου.
Η Εναλλακτική για τη Γερμανία συσπειρώνει τους ακροδεξιούς εθνικιστές, τους αντιευρωπαϊστές και ευρωσκεπτικιστές που αντιτίθενται στη μετανάστευση, ιδιαίτερα εκείνη των μουσουλμάνων. Αλλά, αν και σύμφωνα με την εκτίμηση της γερμανικής Δικαιοσύνης, στο πρόγραμμα του κόμματος δεν περιλαμβάνεται απόρριψη του πολυκομματισμού άρα μπορεί να είναι νόμιμο, η AfD θεωρείται «ύποπτη για εξτρεμισμό». Η AfD, που ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2013, δεν πέρασε (παρά τρίχα) το εκλογικό όριο του 5% στις ομοσπονδιακές εκλογές εκείνης της χρονιάς, αλλά κέρδισε 7 έδρες στις ευρωεκλογές του 2014 ως μέλος της ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR). Έκτοτε άλλαξε ευρωπαϊκή ομάδα δύο φορές: προσχώρησε στην «Ταυτότητα και Δημοκρατία», ενώ από πέρυσι ανήκει στην «Ευρώπη των κυρίαρχων εθνών» μαζί με το Reconquête του Ερίκ Ζεμούρ (Γαλλία) και άλλα μικρά κόμματα από την Πολωνία, τη Βουλγαρία, την Τσεχία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Αφού μέχρι τον Οκτώβριο του 2017 είχε εξασφαλίσει εκπροσώπηση σε 14 από τα 16 γερμανικά κοινοβούλια, η AfD κέρδισε 94 έδρες στις γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές του 2017 και έγινε το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στη χώρα και το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης. Στη συνέχεια, στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2021 έχασε περίπου τις μισές από τις δυνάμεις του, αλλά από το 2023 οι δημοσκοπήσεις τη δείχνουν ως το δεύτερο δημοφιλέστερο κόμμα. Πιθανότατα όμως έχει αγγίξει το πλαφόν της.
Την AfD ίδρυσαν ο Alexander Gauland, ο Bernd Lucke και πρώην μέλη της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης της Γερμανίας (CDU) με σκοπό την αντιπολίτευση στις πολιτικές της Ευρωζώνης και την αντίθεση στην εξέλιξη των Χριστιανοδημοκρατών ως φιλομουσουλμανικό κόμμα. Σιγά-σιγά, αποκάλυψε την ιδεολογία και τις διασυνδέσεις της: τευτονικό πνεύμα, Völkisch εθνικισμός, άρνηση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, σχέσεις με ομάδες ultras όπως το PEGIDA (Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes), τη Neue Rechte και το κίνημα Identitarian. Όμως, τον Ιανουάριο του 2022, ο επικεφαλής του κόμματος Jörg Meuthen παραιτήθηκε από την προεδρία αναγνωρίζοντας ότι το κόμμα είχε κινηθεί υπερβολικά προς τα δεξιά χάνοντας τη φιλελεύθερη δημοκρατική του βάση.
Η AfD είναι σήμερα ισχυρότερη στις περιοχές της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας ιδιαίτερα στα κρατίδια της Σαξονίας και της Θουριγγίας: προς το παρόν, το φαινόμενο αυτής της ενίσχυσης δεν έχει αναλυθεί με ψυχραιμία· αποδίδεται, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, σε οικονομικά αίτια. Aλλά ίσως η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Το λάκτισμα για τη δημιουργία της AfD ήταν η πολιτική διάσωσης των χωρών της νότιας Ευρώπης στη διάρκεια της κρίσης: μερικά στελέχη της βασίζονταν σε ξεκάθαρα εθνικιστικές θέσεις, λησμονώντας ότι η Γερμανία χρωστάει πολλά στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες τις οποίες κατέστρεψε το 1939-45· άλλα έκαναν λόγο για την αδυναμία της νομισματικής ένωσης να αντιμετωπίσει τη φτώχεια των χωρών-μελών της. Ακολούθησαν πολλές διεργασίες: η AfD ενσωμάτωσε πολλά αντισυστημικά στοιχεία μαζί με μικροεπιχειρηματίες και μέλη δεξαμενών σκέψης που οραματίζονταν ένα «αληθινό» συντηρητικό κόμμα που θα ξεστόμιζε την «αλήθεια», πάνω-κάτω όπως το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP) μέσα στο πολιτικό περιβάλλον της τυραννικής πολιτικής ορθότητας. Έτσι, το κόμμα επικεντρώθηκε σε ζητήματα όπως η μετανάστευση, το Ισλάμ και η ενίσχυση των δεσμών με τη Ρωσία, κάτι που προκάλεσε την αποχώρηση πέντε ευρωβουλευτών και τη διαγραφή δύο ακόμη. Με λίγα λόγια, το 2015-16, ενώ εκτυλίσσονταν μεταναστευτικά κύματα, η γερμανική ακροδεξιά έχασε τα συστημικά της στοιχεία —όσους επιθυμούσαν να παραμείνουν στο δημοκρατικό τόξο— και σταθεροποιήθηκε, με αρκετή επιτυχία, ως κόμμα, δυνάμει, εξουσίας, με ποσοστά από 12 έως 20% των ψήφων στα διάφορα κρατίδια. Αλλά, όλα αυτά τα χρόνια η δύναμή της εμφάνιζε διακυμάνσεις αναλόγως των γεγονότων που επηρέαζαν το κοινό και αναλόγως με τη δημόσια εικόνα που πρόβαλλε. Όπως είναι φυσικό, όσο πιο κοντά στους ultras παρουσιάζεται η AfD τόσο λιγότερη είναι η απήχησή της.
Στο συνέδριο του κόμματος που πραγματοποιήθηκε από τις 30 Απριλίου μέχρι την 1η Μαΐου 2016, η AfD υιοθέτησε μια πλατφόρμα που βασίζεται στην αντίθεση στο Ισλάμ, ζητώντας την απαγόρευση των ισλαμικών συμβόλων, συμπεριλαμβανομένων της μπούρκας, των μιναρέδων και του καλέσματος για προσευχή, και χρησιμοποιώντας το σύνθημα «Το Ισλάμ δεν είναι μέρος της Γερμανίας». Ανάμεσα στις προτάσεις του κόμματος είναι το ότι η Γερμανία πρέπει να κλείσει τα σύνορά της στους αιτούντες άσυλο, να τερματίσει τις κυρώσεις στη Ρωσία, να εγκαταλείψει την ΕΕ αν το Βερολίνο αποτύχει να ανακτήσει την εθνική του κυριαρχία και να τροποποιήσει το Σύνταγμα της χώρας προκειμένου από άτομα με ξένη καταγωγή να αφαιρείται η γερμανική υπηκοότητα αν διαπράττουν σοβαρά εγκλήματα. Δεν είναι λίγοι όσοι συμφωνούν με όλα τούτα αλλά δεν ψηφίζουν την AfD εξαιτίας των συγγενειών της με τους ultras και της χαμηλής ποιότητας των στελεχών της που, επιπλέον, τρώγονται μεταξύ τους.
Εντούτοις, όλα αυτά τα χρόνια η AfD και διάφορες ομάδες όπως οι «Οργισμένοι πολίτες» σημείωσαν επιτυχίες στις περιφερειακές και στις δημοτικές εκλογές, ενώ ταυτοχρόνως ανέβηκαν δημοσκοπικά. Όταν το Γερμανικό Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ζήτησε να απαγορευτεί η AfD διότι «προσπαθεί ενεργά και μεθοδικά να εφαρμόσει ρατσιστικούς ακροδεξιούς στόχους», συμφώνησαν πολλοί Σοσιαλδημοκράτες, αλλά η ηγεσία των Χριστιανοδημοκρατών δήλωσε ότι «η απαγόρευση κομμάτων δεν έλυσε ποτέ τα πολιτικά προβλήματα». Οι Γερμανοί φαίνεται ότι κατανέμονται ισομερώς ως προς την απαγόρευση, με 47% υπέρ και 47% κατά: η απαγόρευση είναι δημοφιλέστερη στη δυτική Γερμανία και στις γραμμές των Πρασίνων.
Τον Ιανουάριο του 2024, η κολεκτίβα ερευνητικής δημοσιογραφίας Correctiv ανέφερε ότι τον Νοέμβριο του 2023 μέλη της AfD είχαν συναντηθεί με στελέχη της γερμανικής και της αυστριακής ακροδεξιάς (του FPÖ), όπου συζήτησαν ένα σχέδιο απέλασης μεταναστών, το οποίο θα περιελάμβανε και αλλοδαπούς που έχουν αποκτήσει τη γερμανική υπηκοότητα. Το ρεπορτάζ πυροδότησε διαδηλώσεις κατά της AfD στις οποίες συμμετείχε ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς· όμως, η συμμετοχή του καγκελαρίου σε εκδήλωση δρόμου φάνηκε αντιθεσμική και έδειχνε την αδυναμία της γερμανικής κυβέρνησης. Εν πάση περιπτώσει, στις 9 Ιουνίου 2024, η AfD κέρδισε το 16% των ψήφων στις ευρωεκλογές και ήρθε δεύτερη μετά τους Χριστιανοδημοκράτες με αύξηση σχεδόν 5 ποσοστιαίων μονάδων από τις εκλογές του 2019.
Πολλοί στο εσωτερικό της AfD υποστηρίζουν ημιάμεση δημοκρατία ελβετικού τύπου με «συντηρητική» πολιτική στα κοινωνικά ζητήματα όπως ο γάμος των ομοφύλων. Άλλοι, δεν έχουν ξεκάθαρη θέση για το πολίτευμα και ευθυγραμμίζονται με νοσταλγούς του ναζιστικού κόμματος και του γερμανικού μεγαλείου το οποίο υπονομεύεται από την ΕΕ και την ισλαμοποίηση. Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει συμπαγής ιδεολογία, αν και οι περισσότεροι στο κόμμα συμφωνούν στην οικονομική πολιτική, σε ένα φιλελεύθερο πρόγραμμα με στήριξη στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι ιδέες του προστατευτισμού έναντι του ελεύθερου εμπορίου δοκιμάστηκαν αλλά δεν είχαν μεγάλη επιτυχία. Επιτυχία έχει η εστίαση στον γερμανικό εθνικισμό, στην ανάκτηση της υποτιθέμενα χαμένης κυριαρχίας και της εθνικής υπερηφάνειας της Γερμανίας, ιδιαίτερα στην αποκήρυξη της κουλτούρας της ντροπής και της ενοχής για το ναζιστικό παρελθόν, αν και όχι απαραιτήτως με αποχρώσεις άρνησης του Ολοκαυτώματος ή γερμανικής δικαίωσης για τους παγκοσμίους πολέμους. Η AfD ισχυρίζεται ότι το Μνημείο του Ολοκαυτώματος του Βερολίνου είναι υπερβολή· ότι «οι Γερμανοί είναι ο μοναδικός λαός στον κόσμο που φύτεψε μνημείο ντροπής στην καρδιά της πρωτεύουσάς του» και ότι απαιτείται «συμφιλίωση με το παρελθόν». Σχετικά με τον αντισημιτισμό της AfD, είναι δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα διότι σπανίως οι ερωτώμενοι παραδέχονται ότι είναι αντισημίτες. Πάντως, σύμφωνα με μελέτη που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Forsa το 2019, ενώ μόνο το 2% του γερμανικού πληθυσμού πιστεύει ότι το Ολοκαύτωμα είναι προπαγάνδα των Συμμαχικών Δυνάμεων, το ποσοστό αυτό ήταν 15% μεταξύ των υποστηρικτών του AfD.
Αναμφισβήτητα, στον ευρύτερο χώρο της ακροδεξιάς στη Γερμανία βρίσκουν τη θέση τους μέλη ναζιστικών συμμοριών, γκρουπούσκουλα και εγκληματικά στοιχεία κάθε λογής. Όμως δεν είναι αυτά τα στοιχεία που κερδίζουν τις ψήφους των απλών ανθρώπων. Αν και σημαντικό ρόλο σε τέτοιες επιλογές παίζουν τα εθνικά χαρακτηριστικά των Γερμανών —ο γερμανικός εθνικισμός και η πολιτική απαιδευσία παίζουν ρόλο— το κεντρικό πρόβλημα που τροφοδοτεί την ακροδεξιά είναι η κατά τη γνώμη της «μαζική» μετανάστευση μουσουλμάνων και η αλλοίωση της εθνικής κουλτούρας. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, το οποίο βιώνεται δραματικά, προτείνεται μια δέσμη λύσεων: να κάνουν οι Γερμανοί περισσότερα παιδιά, να περιοριστεί η ελεύθερη κυκλοφορία πολιτών στην ΕΕ, να καταργηθούν τα κρατικά επιδόματα για μετανάστες που δεν έχουν εργαστεί και δεν έχουν πληρώσει φόρους για τουλάχιστον τέσσερα χρόνια, να απελαθούν οι αλλοδαποί εγκληματίες με διπλή υπηκοότητα και να τροποποιηθεί η πολιτική της πολιτισμικότητας. Το κόμμα χαρακτηρίζει «ξεπερασμένη» τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες και ζητεί αυστηρότερο έλεγχο των προσφύγων και των ιμάμηδων. Ποιος μπορεί να διαφωνήσει σε όλα τούτα; Το μείζον πρόβλημα με την AfD δεν είναι τόσο οι θέσεις της αλλά η εμπρηστική ρητορική της, η συνωμοσιολογία και, προπάντων, οι σχέσεις της με κακοποιά στοιχεία, με αναρχοφασίστες και μέλη ομάδων λευκής υπεροχής. Ιδιαίτερα η οργάνωση της νεολαίας εμφανίζει μεγάλη πυκνότητα τέτοιων στοιχείων.
Δεν πρόκειται για αμιγώς νεοναζιστικό κόμμα. Η AfD στηρίζει, για ευνόητους λόγους, το Ισραήλ, το οποίο από την πλευρά του δεν θέλει να ξέρει την AfD. Στην εξωτερική πολιτική, η AfD, λόγω του εθνικισμού της, είναι απομονωτική, αλλά αυτό δεν την εμποδίζει να εισπράττει χρήματα από τη Μόσχα —τουλάχιστον σύμφωνα με το Insider— με σκοπό εκ μέρους των Ρώσων το γερμανικό ακροδεξιό κόμμα να καταγγέλλει τις προμήθειες όπλων στην Ουκρανία. Θεωρητικά, στη Γερμανία απαγορεύεται η αποδοχή δωρεών από χώρες εκτός ΕΕ για τα κόμματα και τους πολιτικούς —αλλά όπως παντού υπάρχει διάκενο μεταξύ νόμου και πράξης.
Οι διαφορές από τη γαλλική Εθνική Συσπείρωση της Γαλλίας και την ιταλική Λέγκα του Βορρά φαίνονται ψυχολογικές: οι Γάλλοι, αν και έχουν παρελθόν συνεργασίας με τους Γερμανούς στην Κατοχή, δεν νιώθουν αδικημένοι λόγω μιας ιστορικής αισχύνης. Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, ως Καθολικοί, έχουν διαφορετική ψυχολογία από τους Γερμανούς: όχι μόνο εξαιτίας της ιστορίας τους στον 20ό αιώνα αλλά και εξαιτίας των ψυχικών χαρακτηριστικών της Μεσογείου. Αν και ο Mατέο Σαλβίνι θαυμάζει τον Μουσολίνι δεν θα έφτανε ποτέ να ξεστομίσει αυτό που ξεστόμισε ο Maximilian Krah, επικεφαλής υποψήφιος της AfD για τις εκλογές του 2024 ότι «δεν πρέπει να θεωρούνται εγκληματίες όλα τα μέλη των Waffen-SS». Mε κάτι τέτοια ακόμα και η ευρωπαϊκή ομάδα «Ταυτότητα και Δημοκρατία» γύρισε την πλάτη στην AfD.
Τον Μάιο του 2018, όταν στήθηκε ένα άγαλμα του Καρλ Μαρξ στο Τρίερ (Ρηνανία-Παλατινάτο), τη γενέτειρα του Μαρξ, ο επικεφαλής της AfD Αlexander Gauland είπε ότι η πόλη δεν έπρεπε να δεχτεί το άγαλμα —το οποίο ήταν δώρο της κινεζικής κυβέρνησης— κι ότι τα θύματα του κομμουνισμού άξιζαν περισσότερο σεβασμό και η AfD οργάνωσε σιωπηλή πορεία για τα θύματα των κομμουνιστών. Έξι χρόνια αργότερα, επεβλήθη πρόστιμο 13.000 ευρώ στον Björn Höcke, βουλευτής του κόμματος στη Θουριγγία, για εσκεμμένη χρήση του απαγορευμένου συνθήματα «Alles für Deutschland» το οποίο σχετίζεται με την παραστρατιωτική πτέρυγα του ναζιστικού κόμματος.
Τι θα συμβεί λοιπόν στις ομοσπονδιακές εκλογές; Παρά τον πόλεμο που μαίνεται εναντίον της ακροδεξιάς, αλλά και εξαιτίας αυτού, το λαϊκό κοινό αποξενώνεται από τα κεντρώα και κεντροαριστερά κόμματα, ενώ παραλλήλως επηρεάζει την αριστερά με τον λαϊκισμό του. Το Bündnis Sahra Wagenknecht-Vernunft und Gerechtigkeit (BSW: Συμμαχία Ζάρα Βάγκνεχτ-Λογική και Δικαιοσύνη), ένα κόμμα που σχηματίστηκε μόλις πέρυσι, συνδυάζει παραδοσιακές δεξιές θέσεις σε θέματα μετανάστευσης και άλλων κοινωνικών ζητημάτων με αντιπολεμικές, απομονωτικές θέσεις, ζητώντας την άμεση διακοπή της στρατιωτικής βοήθειας της Γερμανίας προς την Ουκρανία και διαπραγματεύσεις με τον Πούτιν. Η επιτυχία του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι υπόλοιποι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν δεσμευτεί να μην σχηματίσουν συνασπισμούς με το AfD, καθιστώντας το BSW απαραίτητο για τον σχηματισμό κυβερνήσεων σε πολιτειακό επίπεδο. Η παρουσία του BSW καταδεικνύει πόσο το πρόβλημα της μουσουλμανικής μετανάστευσης έχει επηρεάσει όλες τις πτυχές της γερμανικής πολιτικής ζωής —αλλά οι Σοσιαλδημοκράτες, οι Πράσινοι και το FDP, παρά τις απώλειές τους, δεν θέλουν να υιοθετήσουν ιδέες της ακροδεξιάς.
Αν και η καγκελαρία ανακοίνωσε αυστηρότερα μέτρα για τη μετανάστευση, το πρόβλημα δεν λύνεται μόνο με περιορισμούς στην είσοδο νέων αλλοδαπών: το πρόβλημα βρίσκεται στο εσωτερικό της Γερμανίας, στο πλήθος των ανένταχτων ισλαμικών ομάδων. Το πολιτικό mainstream, συμπεριλαμβανομένων των Χριστιανοδημοκρατών, ευθύνονται γι’ αυτή την πολιτική παρακμή: η γενιά των Γερμανών που έχτισε την Ευρώπη δεν υπάρχει πια· η σημερινή γενιά φαίνεται να θέλει να την γκρεμίσει. Είναι εύκολο να χαρακτηρίζουμε τους απλούς ανθρώπους φασίστες και ναζιστές· δυσκολότερο είναι να καταλάβουμε πώς και γιατί άτομα με αμφίβολο ήθος πέτυχαν να συγκροτήσουν ένα Volkspartei το οποίο βαθαίνει τον ήδη υπάρχοντα κοινωνικό διχασμό και περιπλέκει τις κομματικές κυβερνητικές συσπειρώσεις. Τα περισσότερα κόμματα αρνούνται να συνεργαστούν με την AfD, όση δύναμη κι αν συγκεντρώσει —δίκιο έχουν. Η λύση θα ήταν να κατανοήσουν το πρόβλημα των ισλαμιστικών κοινοτήτων και το πώς οι περισσότεροι Γερμανοί θέλουν να ζουν σε περιβάλλοντα που αναγνωρίζουν και τα οποία φέρουν, αν και όχι τις γερμανικές, τουλάχιστον τις ευρωπαϊκές-δυτικές αξίες. Αν δεν αναγνωριστεί και επιλυθεί το εν λόγω πρόβλημα, οι τευτονικές μάζες θα παρασυρθούν από δημοκόλακες με γουρλωμένα μάτια και θεαματικές χειρονομίες τόσο στη Γερμανία όσο και στην Αυστρία. Αυτός ο φόβος έχει οδηγήσει σε έντονες αντιδράσεις: δεκάδες χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν σε αμφότερες τις χώρες με συνθήματα όπως «Έξω οι Ναζί» και «Πολεμήστε τον φασισμό». Επομένως, εφόσον κανένα κόμμα δεν αναμένεται να εξασφαλίσει απόλυτη πλειοψηφία στις ομοσπονδιακές εκλογές της επόμενης εβδομάδας, είναι πιθανή μια «μεγάλη συμμαχία» μεταξύ CDU/CSU και SPD ή μια συνεργασία με τους Πράσινους.
17°
