«Γιατί η φαντασία είναι στενά συνδεδεμένη με την ελευθερία»

Είμαι ευγνώμων στον καθηγητή Ανδρίι Σαβένκο γι’ αυτή τη συζήτηση. Μαθαίνουμε πολλά, τα περισσότερα από τα οποία μάς είναι εντελώς άγνωστα — και όχι μόνο επειδή η Ουκρανία είναι μακριά μας: αλλά γιατί οι Ρώσοι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εξαφανίσουν τη γλώσσα και τη λογοτεχνία της. Σας παρακαλούμε να διαβάσετε αυτά που μας είπε.

* * *

K.A.: Κύριε καθηγητά, θέλετε να συστηθείτε στους αναγνώστες μας πριν ξεκινήσουμε;

Α.Σ.: Με λένε Ανδρίι Σαβένκο, ζω στο Κίεβο και διδάσκω νεοελληνική φιλολογία στο Εθνικό Πανεπιστήμιο «Ταράς Σεβτσένκο» του Κιέβου. Επίσης διευθύνω το Κέντρο Ελληνικών Μελετών και Πολιτισμού «Ανδρίι Μπιλέτσκιι», στο οποίο επιβλέπω το πρόγραμμα μετάφρασης της νεοελληνικής λογοτεχνίας στα ουκρανικά. Το πανεπιστήμιό μας έχει μακρά παράδοση διδασκαλίας και έρευνας της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας, και ο καθηγητής Μπιλέτσκιι, ο επιστημονικός «προστάτης» των ελληνιστών του Κιέβου, θεωρείται ένας από τους ιδρυτές των ελληνικών σπουδών στη χώρα μας.

Κ.Α.: Πολύ ωραία. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν: ζείτε στο Κίεβο. Μια πόλη που άντεξε μεν τη μεγάλη Μάχη του Κιέβου, μα που έκτοτε ζει διαρκώς υπό των ήχο των σειρήνων, τον κρότο των αντιαεροπορικών, και τις οιμωγές των ανθρώπων που θρηνούν τους νεκρούς τους. Πώς είναι η μέρα σας; Πώς είναι η μέρα ενός απλού πολίτη του Κιέβου, και ενός καθηγητή στο πανεπιστήμιο;

Α.Σ.: Η πρωτεύουσα μπορεί να δώσει την εντύπωση μιας πόλης που έχει μια ήσυχη, ειρηνική ζωή. Δουλεύουν τα μαγαζιά, τα εστιατόρια είναι ανοιχτά, οι περαστικοί τρέχουν για τη δουλειά τους. Αυτό όμως μοιάζει με έναν άνθρωπο που έχει μια σοβαρή αρρώστια, κάνει επίπονη θεραπεία, στην ουσία δίνει μάχη για τη ζωή του, αλλά προσπαθεί οι άλλοι να μην προσέχουν την κατάστασή του. Μάχεται μόνος του να δει την επόμενη μέρα. Η γυναίκα που μιλούσε στο κινητό με μια φίλη της και την έβλεπα στο βαγόνι του μετρό πριν από δέκα λεπτά μπορούσε να λάμβανε μια κλήση από τον άντρα της μετά από λίγο, που θα είχε μια σύντομη ανάπαυση στις ατελείωτες μάχες και θα την έπαιρνε να της πει ότι είναι ζωντανός.

Στα μέσα συγκοινωνίας κάθε μέρα συναντάς στρατιώτες με κουρασμένα πρόσωπα αλλά γεμάτα από ζωντάνια μάτια, στους δρόμους πολύ συχνά συμμετέχεις σε διάφορες εκδηλώσεις που ο σκοπός τους είναι να κάνουν έρανο για τις ανάγκες των στρατιωτών στο μέτωπο ή για τους αιχμαλώτους και τις οικογένειές τους. Βρισκόμενος στο σκοτάδι του πολέμου, είναι πολύ σημαντικό να οργανώνει κανείς το σχέδιό του για την ημέρα. Για παράδειγμα εγώ έχω πάντα μαζί τον υπολογιστή μου, κι αν οι σειρήνες της αεροπορικής επιδρομής με πετύχουν στον δρόμο, κάθομαι στις σκάλες του μετρό, τον ανοίγω και αρχίζω να μεταφράζω. Όλοι κάνουν πάνω-κάτω τα ίδια.

Κ.Α.: Καταλαβαίνω — όσο γίνεται να καταλάβει κανείς όντας τόσο μακριά από όλα αυτά… Πάμε όμως σε κάτι άλλο. θα ήθελα να μας κάνετε μία μικρή περιήγηση στον χώρο των ουκρανικών γραμμάτων. Μιλήστε μας λίγο, σας παρακαλώ, για τα πρόσωπα της ουκρανικής λογοτεχνίας σήμερα. Ποιες τάσεις επικρατούσαν πριν την εισβολή; Πόσο «εξαρτημένη» είναι από τη ρωσική λογοτεχνία; Τι αγαπούν περισσότερο οι νέοι αναγνώστες σήμερα; Θα αλλάξει άρδην η φυσιογνωμία της λόγω του πολέμου;

Α.Σ.: Τα πρόσωπα της σημερινής ουκρανικής λογοτεχνίας είναι λαμπρά, και βασικά η ίδια η ύπαρξή της εντυπωσιάζει διότι συνεχίζει να αναπτύσσεται μέσα στον πόλεμο. Αρκετοί λογοτέχνες, όπως οι πεζογράφοι Αρτέμ Τσαπάι και Αναστασία Λέβκοβα, οι ποιήτριες Γιαρίνα Τσορνογούζ και Ολένα Γερασιμιούκ ή ο ποιητής Ίγορ Μίτροβ, υπηρετούν στον στρατό —πολλοί από αυτούς εθελοντικά—, αλλά τους δίνονται άδειες για να συμμετέχουν σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις, σε φεστιβάλ βιβλίου κ.τ.π., διότι μην ξεχνάμε ότι η σύγκρουση έχει να κάνει και με τον χώρο του πολιτισμού. Θυμίζω ότι ο Ρώσος πρόεδρος στην αρχή της εισβολής έκανε τις ψευδείς δηλώσεις για την ανυπαρξία του ουκρανικού πολιτισμού ή της γλώσσας.

Μολονότι κάποιοι θέλουν να τον παρουσιάσουν ως άδηλο, ο ουκρανικός πολιτισμός και η ουκρανική λογοτεχνία συνεχίζουν τη φυσική τους πορεία. Όπως αρκετές άλλες νεοευρωπαϊκές λογοτεχνίες, έτσι και η ουκρανική έχει τις αρχές της στον 18^ο-19^ο αιώνα (με πολλά μεγάλα ονόματα όπως εκείνο του Ταράς Σεβτσένκο, του εθνικού μας ποιητή), έχει μια περιπετειώδη και τραγική εξέλιξη τον 20ό αιώνα, έχει να καταδείξει πολλά σημαντικά πρόσωπα του ουκρανικού μοντερνισμού (π.χ. την ουκρανική Εκτελεσμένη Αναγέννηση — που έχει πολλά κοινά με την ελληνική Γενιά του ’30), και από την ανεξαρτησία της χώρας το 1991 και μετά διανύει τη σημερινή της πορεία.

Πριν από τον πόλεμο, που ξεκίνησε το 2014, η ουκρανική λογοτεχνία επικεντρώθηκε κυρίως στην πεζογραφία και έδωσε μια σειρά από κείμενα όπου παρουσιάζεται το αποϊδεολογοποιημένο (από το σοβιετικό αφήγημα) ουκρανικό παρελθόν και πώς επηρεάζει το σήμερα, τι πρέπει να μείνει, τι να θυμηθεί και τι να ξεχαστεί. Ανακαλύπτονται νέα ρεύματα, όπως για παράδειγμα διάφορα είδη της φανταστικής λογοτεχνίας και των κόμικς (π.χ. το κόμικς «Βόλια» εξελίσσει την πλοκή του στα χρόνια της ουκρανικής επανάστασης του 1917 και των επόμενων χρόνων της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας και είναι εικονογραφημένο στο ύφος του steampunk), έχουμε άνθηση της παιδικής λογοτεχνίας, διάφορα είδη μυθιστορήματος κλπ. κλπ.

Η βίαιη αντίδραση στην επανάσταση του Μαϊντάν έφερε στη ζωή τη στρατιωτική λογοτεχνία, μια λογοτεχνία που γράφεται κυριολεκτικά στα χαρακώματα. Οι λογοτέχνες που υπηρετούν στον στρατό διηγούνται στην κοινωνία τις ιστορίες τους διότι ο ποιητικός λόγος έχει ίσως μεγαλύτερες δυνατότητες να εκφράσει εκείνα που δεν λέγονται ή που είναι απαγορευμένο να ειπωθούν. Έχει ήδη εμφανιστεί μια ολόκληρη γενιά λογοτεχνών-στρατιωτών και μερικοί από αυτούς έχουν δώσει τη ζωή τους για την Πατρίδα.

Όσον αφορά το ρωσικό βιβλίο, από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας του 1991 πλημμύρισε την Ουκρανία, αποτελώντας συνέχεια της αποικιακής πολιτικής που ακολουθούσε τόσο η Ρωσική Αυτοκρατορία όσο και η ΕΣΣΔ. Προσπαθούσαν να δημιουργήσουν το αίσθημα ότι οι άλλες λογοτεχνίες είναι περιττές… Όμως, από το 2000, όταν ιδρύονται πολλοί δραστήριοι εκδοτικοί οίκοι που εκδίδουν τους σημερινούς λογοτέχνες όπως τον Γιούριι Ανδρουχόβιτς, την Οξάνα Ζαμπούζκο, τον Σεργίι Ζαντάν, τη Σβιτλάνα Πίρκαλο, την Τάνια Μαλαρτσούκ, τον Ανδρίι Σοντομόρα και πολλούς-πολλούς άλλους, η αποικιακή σκιά οπισθοχωρεί — και τελικά χάνεται.

Στη χώρα διοργανώνονται πολλά ετήσια λογοτεχνικά φεστιβάλ, τα μεγαλύτερα από τα οποία —The International Book Arsenal Festival και Lviv BookForum— έχουν την έδρα τους στο Κίεβο και το Λβιβ και βάζουν τελεία στα παραμύθια της «ανυπαρξίας». Μάλιστα, οι περισσότεροι επισκέπτες σε αυτά τα φεστιβάλ είναι νεαροί Ουκρανοί που παρακολουθούν τις νέες εκδόσεις, μοιράζονται τις απόψεις τους για τα βιβλία που διάβασαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (υπάρχουν πολλές αναγνωστικές κοινότητες και Youtube channels που παρουσιάζουν καινούργια βιβλία), αλλά θέλουν βέβαια να ακούσουν και τον Ζαντάν με το ροκ συγκρότημά του ή τον ποιητή Ίζντρικ που κάνει ambient electronic performances. Και πολλούς άλλους ακόμη.

Κ.Α.: Σας ευχαριστώ. Πάμε όμως να μας πείτε για τον Μαξίμ Κριβτσόβ, παρακαλώ. Είπατε πριν, «Έχει ήδη εμφανιστεί μια ολόκληρη γενιά λογοτεχνών-στρατιωτών και μερικοί από αυτούς έχουν δώσει τη ζωή τους για την Πατρίδα». Ο Μαξίμ δεν είναι μεν ο πρώτος Ουκρανός λογοτέχνης που έπεσε στη μάχη με τον εισβολέα, είναι όμως ένας από τους πιο επιδραστικούς. Τι είναι αυτό που τον ξεχωρίζει;

Α.Σ.: Ο Μαξίμ Κριβτσόβ ανήκει στην τελευταία γενιά των Ουκρανών ποιητών. Παθιασμένος και γενναιόδωρος στα αισθήματά του, είχε μια ακατανίκητη λαχτάρα για τη ζωή, η οποία διαπερνά κάθε λέξη στα ποιήματά του. Άρχισε να γράφει ποίηση σε εφηβική ηλικία, όμως η κεντρική του ποιητική δημιουργία πέφτει στα χρόνια της τελευταίας ουκρανικής επανάστασης και του μετέπειτα αγώνα κατά των Ρώσων εισβολέων. Έχει το ανατρεπτικό πνεύμα του καλλιτέχνη-επαναστάτη που απαιτεί από τον κόσμο αλλαγές· υπό μία έννοια, αναβιώνει το πνεύμα του Woodstock. Το πνεύμα αυτό δημιουργείται μάλλον ως μια ανάγκη της αντίστασης στον πόλεμο, στον χαμό και στην καταστροφή που από το 2014 αποτελεί μόνιμη πραγματικότητα του ποιητή. Το ιμπρεσιονιστικό του βλέμμα μπορούμε ίσως να το συγκρίνουμε με τα έργα του Georg Trakl, του Γιώργου Σαραντάρη ή του Μίλτου Σαχτούρη.

Τα ποιήματα του Κριβτσόβ είναι είτε ιστορίες του πόνου και της μοίρας των ανθρώπων είτε ιμπρεσιονιστικά στιγμιότυπα των ουκρανικών τόπων — των μαρτυρικών πόλεων, των καμένων χωριών, των σκαμμένων από τα χαρακώματα δασών και χωραφιών. Ο ποιητής προσπαθεί με τον φακό του κειμένου του να κρατήσει την ολότητα της στιγμής που σβήνει στον χρόνο. Τέτοια απόλαυση της στιγμής ίσως είναι χαρακτηριστική στους ανθρώπους που αισθάνονται ότι, στην κλεψύδρα του δικού τους χρόνου, τελειώνει η άμμος. Σε τέτοιες στιγμές ο Κριβτσόβ γίνεται πολύ τρυφερός και ρομαντικός, η ποιητική του στηρίζεται εδώ στην αθωότητα του παιδικού βλέμματος που με θαυμασμό βλέπει ό,τι βρίσκεται μπροστά του. Είναι ένας ποιητής και φωτογράφος που βρέθηκε στον πόλεμο, και, πολύ λογικά, έχει επιλέξει το «Νταλί» σαν συνθηματικό στρατιωτικό του όνομα, εφόσον διεκδικεί το δικαίωμα να βλέπει αλλιώτικα τον κόσμο, γεμίζοντάς το με τη φαντασία του. Γιατί η φαντασία είναι στενά συνδεδεμένη με την ελευθερία.

Το πρώτο βιβλίο του Μαξίμ Κριβτσόβ, που δημοσιεύτηκε λίγες μέρες πριν τον ηρωικό του θάνατο, βρίσκεται πάνω-πάνω στη λίστα των best seller του 2024. Και όχι μόνο: ροκ συγκροτήματα μελοποιούν τα ποιήματα του, θεατρικοί όμιλοι ανεβάζουν τα έργα του… Τα λόγια του Μαξίμ βρίσκουν τον απόηχό τους στις καρδιές των Ουκρανών.

Κ.Α.: Έγινε μία πολύ ωραία έκδοση με τα μπαρουτοκαπνισμένα ποιήματα του Μαξίμ, που θα παρουσιαστεί στον Ιανό της Σταδίου την Παρασκευή στις 7 το απόγευμα. Θα λάβετε και εσείς μέρος, διαδικτυακά. Όπως και ο πατέρας του Μαξίμ. Όλο το πάνελ είναι εξαιρετικό. Πείτε μου κάτι: τι λένε οι άνθρωποι εκεί, τι λένε οι φοιτητές σας, γι’ αυτούς τους ήρωες; Μιλώ ειδικά για τους εθελοντές — γιατί όλοι, βέβαια, οι μαχόμενοι πολεμούν ηρωικά.

Α.Σ.: Η προετοιμασία της μετάφρασης των ποιημάτων του Κριβτσόβ με ενθουσίασε πρώτα απ’ όλα με τον αριθμό των μεταφραστών που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα να συμμετέχουν. Η ομαδική αυτή δουλειά μού θύμισε τις μέρες της πολιορκίας του Κιέβου, όταν ο καθένας ήταν πρόθυμος να προσφέρει βοήθεια σε όποιον την είχε ανάγκη και να ενταχτεί εκεί που χρειάζεται.

Τα λόγια του Κριβτσόβ εκφράζουν την κοινή μας εμπειρία και τα κοινά μας αισθήματα. Πολύ συχνά ο ποιητής διηγείται τις ιστορίες των ανθρώπων της χώρας μας. Είναι οι δολοφονημένοι της Μπούτσας και του Ιρπίν, είναι οι πρόσφυγες, οι εσωτερικοί μετανάστες που ο πόλεμος τους έδιωξε από τα σπίτια τους, που τους έκλεψε την παλιά τους ζωή, μα που σε καμία περίπτωση δεν μπόρεσε να καταστρέψει την αγάπη τους και τον αλληλοσεβασμό τους.

Είναι τρυφερές ιστορίες αγάπης όπως στο ποίημα «Αυτός στις Ε.Δ.Ο., αυτή στις Ε.Δ.Α.» η οποία έγινε και τραγούδι. Και πώς να μη γίνει: είναι πάρα πολλά τα ζευγάρια που ο έρωτάς τους γεννήθηκε στα οδοφράγματα των πόλεων ή στα χαρακώματα μα που μετά ο ένας από τους δύο έπεσε στη μάχη, είναι τα ζευγάρια που αγκαλιάζονται στους σταθμούς των τρένων, είναι αυτοί που έζησαν πολλά χρόνια μαζί, που έκαναν παιδιά, και που τώρα τούς χωρίζει ο πόλεμος. Είναι η ιστορία μιας από τις μεταφράστριες του τόμου, που ο σύζυγός της βρίσκεται αυτή τη στιγμή που μιλάμε στο μέτωπο. Είναι η πραγματική φωνή μιας γενιάς που αναγκάστηκε να πάρει το όπλο στο χέρι για να πολεμήσει έναν ύπουλο εχθρό.

Κ.Α.: Καταλαβαίνω… Πάμε σε κάτι άλλο: ποιοι Ουκρανοί συγγραφείς του 20^ού αιώνα πρέπει οπωσδήποτε να μεταφραστούν στα ελληνικά;

Α.Σ.: Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν αρκετές περίοδοι στη λογοτεχνική ζωή της Ουκρανίας που πρέπει να γνωρίσει ο Έλληνας αναγνώστης. Πρώτα απ’ όλα, έχουμε τη γενιά της λεγόμενης Εκτελεσμένης Αναγέννησης των δεκαετιών του ’20 και του ’30. Οι συγγραφείς που ανήκαν σε αυτήν πέρασαν από το χωνευτήρι της επανάστασης και του εμφυλίου και απορρόφησαν από την ίδια την εποχή το πάθος για τη δημιουργία κάτι καινούργιου πάνω στα ερείπια του παρελθόντος. Τα κείμενά τους διερευνούν την τεκτονική κίνηση του πολιτισμού και τις δυνατότητες που φέρνει το σπάσιμο των πολιτισμικών πλακών και στρωμάτων. Ενδιαφέρονται για τις διαδικασίες διαμόρφωσης της ταυτότητας και τις δυνατότητες αλλαγής των πολιτισμικών κωδίκων. Αυτή η γενιά ανέδειξε τους καλύτερους ποιητές του πρώτου μισού του 20ού αιώνα: τον Παβλό Τιτσίνα, οι πρώτες συλλογές του οποίου χαρακτηρίζονται από απίστευτη στιχουργική καινοτομία, τον Μικόλα Μπαζάν, που η μνημειακότητά του θυμίζει αρκετά τον Γιώργο Σεφέρη, τον Μικόλα Ζέροβ και τον Μαξίμ Ρίλσκιι, που ήταν ερωτευμένοι με την αρχαία ιστορία και τις αυστηρές δομές του ευρωπαϊκού στίχου. Κατά μία έννοια, μπορεί να χαραχτεί μια γραμμή διαδοχής από αυτή τη γενιά στη σημερινή γενιά της μαχόμενης Αντίστασης/Αναγέννησης, καθώς η κοσμοθεωρία ποιητών όπως ο Μαξίμ Κριβτσόβ απηχεί την επαναστατική ενέργεια του Μάικ Γιόγανσεν ή του Μιχαήλ Σεμενκό.

Οι μορφές τού τότε μοντερνιστικού μυθιστορήματος είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες: η διανοητική πεζογραφία του Βίκτωρ Ντομοντόβιτς, η οποία αντλεί κονστρουκτιβιστικές φόρμουλες για τους κοινωνικούς ρόλους, εμβαθύνει στην ανάλυση της σεξουαλικότητας και προκαλεί τους αναγνώστες να δοκιμάσουν το δικό τους σύστημα αξιών· η φαντασμαγορική, πειραματική πεζογραφία του Μάικ Γιόγανσεν, ο οποίος αποφασίζει να διεξαγάγει ένα πείραμα στον χώρο του διηγήματος χρησιμοποιώντας διαφορετικές ευρωπαϊκές ποιητικές και να καταδείξει πώς αναδύεται το καλλιτεχνικό σύνολο ενός λογοτεχνικού κειμένου μέσα από το παιχνίδι με τις κειμενικές δομές· τα εξπρεσιονιστικά μυθιστορήματα του Γιούριι Γιανόβσκιι για τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά και το συμβολιστικό του μυθιστόρημα «Μάστορας του καραβιού» που εκτυλίσσεται στην Οδησσό και μιλά για την τέχνη ως διοργανωτικό στοιχείο της πραγματικότητας.

Η επόμενη αξιοσημείωτη γενιά είναι της δεκαετίας του ’60. Πρόκειται για τη γενιά των αντιφρονούντων που προσπάθησαν να επιβιώσουν και να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους υπό το σοβιετικό ολοκληρωτικό σύστημα, ο κατασταλτικός χαρακτήρας του οποίου φαινόταν ακόμα πιο έντονα στα πλαίσια της Άνοιξης του Χρουστσόφ. Ορισμένες φορές αντιτάχθηκαν δημοσίως σε αυτό, πράγμα που συνήθως κατέληγε τραγικά. Πρώτα απ’ όλα, μιλάμε για τον σημαντικότερο ποιητή της Ουκρανίας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, τον Βασίλ Στους: η ποίησή του μοιάζει με μια κοσμική συμφωνία στην οποία ο μικρόκοσμος του ανθρώπου συνειδητοποιεί την ύπαρξή του μέσα από την επαφή με τον μακρόκοσμο του σύμπαντος. Ήταν ένας από τους πιο αγαπημένους ποιητές του Μαξίμ Κριβτσόβ και ένα ποίημα του Στους αναφέρεται στο βιβλίο που μεταφράσαμε… Ο Γρίγιρ Τιουτιούνικ είναι επίσης ένας σημαντικός πεζογράφος αυτής της γενιάς. Αν και έγραψε λίγα έργα (αυτοκτόνησε το 1980), έδωσε δείγματα κειμένων με μια μοναδική γλώσσα που είναι δύσκολο να μεταφραστεί. Το έργο του Τιουτιούνικ έχει μια ορισμένη ψυχαναλυτική πτυχή: τα κείμενά του συχνά κατασκευάζουν μια κατάσταση στην οποία ο ουκρανικός κόσμος παρουσιάζεται ως μη έχων αρσενική αρχή, κάτι που η λογοτεχνική κριτική θεωρεί ως κριτική της αποικιοκρατικής υποταγής της Ουκρανίας.

Ταυτόχρονα, το ουκρανικό ιστορικό μυθιστόρημα εκείνης της περιόδου αναπτυσσόταν γόνιμα, επειδή, μη μπορώντας να εκφράσουν τη στάση τους απέναντι στο παρόν, οι Ουκρανοί το έκαναν συχνά με τον αναστοχασμό της δικής τους ιστορίας. Πολλά από αυτά τα μυθιστορήματα βέβαια έχουν ιδεολογικές βάσεις, για παράδειγμα το «Θαύμα» του Παυλό Ζαγρεμπέλνιι, που γράφτηκε, από τη μια πλευρά, ως λογοτεχνική αντανάκλαση της πάλης μεταξύ της εξουσίας των πριγκίπων και των απλών ανθρώπων, ως προσπάθεια της κυρίαρχης τάξης να δαμάσει την τέχνη, από την άλλη όμως είναι ένας εμπνευσμένος ύμνος στο Κίεβο που ως αληθινή λαϊκή πρωτεύουσα θα επιβιώσει από κάθε κυβέρνηση.

Και πάμε στη λογοτεχνία των ημερών μας, δηλαδή στη λογοτεχνία της γενιάς του ’90 και στους συγγραφείς που εμφανίστηκαν το 2000 και μετά. Μεταξύ αυτών των έργων, θα ξεχώριζα τα πρώιμα μυθιστορήματα του Γιούριι Αντρουχόβιτς, που περιγράφουν με μεταμοντέρνο μπουρλέσκο πνεύμα την Ουκρανία σε μεταβατική περίοδο, καθώς και το μυθιστόρημα «Ο ουκρανικός έρωτας: Έρευνες πεδίου» της Οξάνα Ζαμπούζκο, που συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του φεμινιστικού λόγου στην Ουκρανία. Μια σημαντική σελίδα είναι το μυθιστόρημα «Βοροσιλοβγράντ» του Ζαντάν, το οποίο αποτελεί μια προσπάθεια να δούμε τη ζωή ως μια κατάσταση φυσικού και πνευματικού frontier, όπου εκείνο το απόμακρο περιθώριο μετατρέπεται από περιφερειακή ασημαντότητα σε μυστηριώδη κόσμο και δημιουργεί ευκαιρίες για αυτογνωσία.

Μεταξύ των έργων των τελευταίων ετών, θα ήθελα να αναφέρω το μυθιστόρημα «Σπίτι για το Ντομ» της δολοφονημένης από τους Ρώσους και ταλαντούχας Βικτώριας Αμελίνα. Ο πρωταγωνιστής του υποβάλλεται σε μια σειρά δοκιμασιών προκειμένου να διαμορφώσει στην ψυχή του την ιδέα της πατρίδας, καθώς οι προηγούμενες συνθήκες εμπόδισαν την ανάδειξή της σε όλη του τη ζωή. Πολύ ασυνήθιστο είναι το μυθιστόρημα «Mondegreen» του Βολοντίμιρ Ραφέγενκο, το οποίο, αφενός, περιγράφει τη ζωή ενός πρόσφυγα που βρέθηκε άστεγος μετά την κατάληψη του Ντονέτσκ από τους Ρώσους, και, αφετέρου, αποτελεί ένα εκπληκτικό ταξίδι προς την κατάκτηση της γλώσσας, καθώς ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν ρωσόφωνος μέχρι το 2014 και το κείμενό του αποτελεί πρώτη προσπάθεια συγγραφής έργου στα ουκρανικά. Το μυθιστόρημα «The Ukraine» του Αρτέμ Τσαπάι, γραμμένο με τη μορφή ταξιδιωτικών σημειώσεων, είναι μια θαυμάσια εισαγωγή στην Ουκρανία, καθώς ο συγγραφέας του αποφάσισε να ταξιδέψει σε όλη τη χώρα με μια μοτοσικλέτα και να δει τους πραγματικούς Ουκρανούς στα δυτικά και στα ανατολικά.

Κ.Α.: Είμαστε ευγνώμονες για όλη αυτή την ανάλυση και τα στοιχεία, κύριε καθηγητά. Κλείνοντας τη σύντομη μας κουβέντα, ας γυρίσουμε σε εσάς, παρακαλώ. Και στους πολίτες της Ουκρανίας. Ποιο είναι το κυριότερο συναίσθημα που έχετε; Ο φόβος για το αύριο; Το πείσμα; Το θάρρος και η βεβαιότητα για τη νίκη;

Α.Σ.: Το κυριότερό μας συναίσθημα είναι ότι ο αγώνας μας είναι δίκαιος εφόσον η Πατρίδα ανήκει στις ύψιστες αξίες που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος με δημοκρατικές πεποιθήσεις. Ο φόβος για το αύριο συνδέεται με τις απώλειες, εφόσον ο πιο σημαντικός πλούτος της Ουκρανίας είναι οι άνθρωποί της. Και οι άνθρωποί της χάνονται καθημερινά.

Κ.Α.: Νιώθει η Ουκρανία, νιώθουν οι άνθρωποι γύρω σας, νιώθετε εσείς, αδικημένοι; Νιώθετε πως πολεμάτε ουσιαστικά μόνοι απέναντι στο θηρίο, θυσιάζοντας τόσους άξιους ανθρώπους, όλον αυτό τον ανθό της Ευρώπης, απέναντι σε μια θηριώδη πολεμική μηχανή, και αντιμετωπίζοντας έναν εχθρό στελεχωμένο κατά κύριο λόγο με ποινικούς, με μισθοφόρους και με ένα σωρό απίθανους ανθρώπους;

Α.Σ.: Υπάρχει ένα γνωστό ρητό: οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες. Τώρα ήρθε η σειρά των Ουκρανών. Ελπίζω ότι οι άλλοι θα καταλάβουν πως ο πόλεμος δεν αφορά μόνο τους Ουκρανούς: έχει σχέση με την ανομία που δίνει η απεριόριστη εξουσία και εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για εκείνους που ακόμα κοιμούνται ήρεμα στα κρεβάτια τους.

Κ.Α.: Τι πιστεύετε, ή τι φοβάστε, ότι θα φέρει το 2025 για την Ουκρανία;

Α.Σ.: Πιστεύω ότι ο λαός μου δεν θα σκύψει το κεφάλι ούτε το 2025. Αλλά ανησυχώ που κάποιοι συχνά προσπαθούν να μεταφέρουν στο θεατρικό παιχνίδι της επίδειξης πολιτικού κύρους το δράμα του αγώνα των ανθρώπων για επιβίωση.

Κ.Α.: Κύριε καθηγητά, σας ευχαριστώ θερμά. Με τη νίκη. Slava Ukraini!

Α.Σ.: Ευχαριστώ για τη συζήτηση και την υποστήριξη του δίκαιου αγώνα της χώρας μου. Heroiam slava!

Σημείωση: Στο πλαίσιο του κύκλου συζητήσεων «Συναντήσεις Κορυφής», που διεξάγονται στον Ιανό της Αθήνας, την Παρασκευή 17 Ιανουαρίου στις 19:30, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Ποιήματα από την πολεμίστρα» του Μαξίμ «Νταλί» Κριβτσόβ (Εναλλακτικές Εκδόσεις), ο Γιώργος Καραμπελιάς θα συνομιλήσει με τον Νίκο Βαλκάνο (επιμελητή μετάφρασης & έκδοσης του βιβλίου), τον Σωτήρη Δημητρίου (συγγραφέα), τον Απόστολο Δοξιάδη (συγγραφέα), τον Δημήτρη Μπούρα (ερευνητή ανθρωπολόγο – κινηματογραφιστή), την Ντιάνα Ρομάνκο (μέλος της μεταφραστικής ομάδας) και, σε ζωντανή σύνδεση με το Κίεβο, με τον Ολεξάντρ Κριβτσόβ (πατέρα του Μαξίμ) και τον Αντρίι Σαβένκο (καθηγητή νεοελληνικής γλώσσας, Πανεπιστήμιο Κιέβου, συντονιστή μεταφραστικής ομάδας), σε μία συζήτηση με θέμα: «Η ποίηση στα χαρακώματα».