Όταν οι πολιτικές αποφάσεις στην παγκόσμια σφαίρα αλλάζουν το ενεργειακό τοπίο
Η είδηση είναι ότι ο μεγαλύτερος έμπορος άνθρακα στον κόσμο, η Adani Group της Ινδίας, εγκαταλείπει σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα και στρέφεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Επομένως, μπορεί να συμπεράνει κανείς, ότι η στροφή που παρατηρείται παγκοσμίως, δεν γίνεται για λόγους καλής συμπεριφοράς και ευαισθησίας απέναντι στην Κλιματική Κρίση, αλλά κυρίως για λόγους οικονομικούς και δευτερευόντως εξαιτίας των διεθνών συμφωνιών για το Κλίμα, οι οποίες, αν και μη δεσμευτικές, λαμβάνονται υπόψιν στο επίπεδο της διεθνούς διπλωματίας. Αυτό π.χ. συνέβη και στη χώρα μας με τον λιγνίτη, όπου η σταδιακή εγκατάλειψη των ηλεκτροπαραγωγών μονάδων στη Δυτική Μακεδονία και στη Μεγαλόπολη, κατέστη αναπόφευκτη εξαιτίας του μεγάλου κόστους που συνεπαγόταν η συνέχιση της λειτουργίας τους. Βέβαια φωνές με ισχυρές δόσεις λαϊκισμού συνεχίζουν να ακούγονται εστιάζοντας κυρίως στην απώλεια θέσεων εργασίας, στην αποβιομηχάνιση, στη μείωση της ανταγωνιστικότητας κτλ. ακόμα και μεταξύ των «προοδευτικών» κομμάτων όπως είναι το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ. Όμως το τρένο δεν γυρίζει πίσω. Εξάλλου, υπήρχε πολύς χρόνος προσαρμογής ο οποίος σπαταλήθηκε, όπως αγνοήθηκαν αρκετές φορές οι υποδείξεις της Κομισιόν για έγκυρες και έγκαιρες πολιτικές μετάβασης.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η στάση της νέας προεδρίας του Τραμπ και η εμμονή του για την επαναφορά του άνθρακα στο ενεργειακό προσκήνιο, μοιάζει από πρώτη ανάγνωση τουλάχιστον ακατανόητη. Όμως, οι προειδοποιήσεις για την εγκατάλειψη της πολιτικής της «πράσινης στροφής» που είχαν εγκαινιάσει και δρομολογήσει οι Κλίντον, Ομπάμα και Μπάιντεν, είχαν ήδη προηγηθεί από την εποχή της προηγούμενης προεκλογικής εκστρατείας του Τραμπ, κάτι που οι αναλυτές δεν έλαβαν σοβαρά υπόψιν τους. Εννοούμε το κατά πόσον, μια σχεδόν αίολη υπόσχεση μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών… Ήταν όμως γνωστό ότι ορισμένες Πολιτείες, όπως η Βιρτζίνια και το Οχάιο, με μεγάλο πληθυσμό ανθρακωρύχων, θα ήταν κρίσιμες σε μια τόσο αμφίρροπη μάχη. Πράγματι, αυτό συνέβη, σε μια άτυχη τελείως στιγμή για την ιστορία των ΗΠΑ, και ίσως ολόκληρου του πλανήτη. Την ώρα δηλαδή που μια μεγάλη παγκόσμια συναίνεση για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα– και με τη συμμετοχή των υπερδυνάμεων – είχε αρχίσει να δρομολογείται.
Για παράδειγμα, η στροφή της Adani Group προς την καθαρή ενέργεια έρχεται σε μια εποχή που η Ινδία υιοθετεί φιλόδοξους περιβαλλοντικούς στόχους οι οποίοι προφανώς θα αναδιαμορφώσουν τους παγκόσμιους συσχετισμούς στην ενέργεια. Ο πρωθυπουργός Narendra Modi έχει υποσχεθεί ότι το 50% των ενεργειακών αναγκών θα καλύπτονται από τις ΑΠΕ έως το τέλος της δεκαετίας. Το 2021 δεσμεύτηκε ότι η Ινδία θα επιτύχει τον στόχο των μηδενικών εκπομπών ρύπων έως το 2070. Ο Τραμπ όμως, δηλώνοντας αντίθετος στην «κινδυνολογία» για την Κλιματική Αλλαγή, δεν είχε καμιά δυσκολία να σαλπίσει το δικό του σύνθημα (Trump Digs Coal) ανεξάρτητα από το τι λένε οι ανταγωνιστές, οι αγορές, η τεχνολογία και η οικονομική λογική.
Πριν από δύο δεκαετίες, ο άνθρακας παρήγαγε περίπου το ήμισυ του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, αντιπροσωπεύει μόλις το 16%.
Μεταβολή της παραγωγής άνθρακα στις ΗΠΑ από το 1950 μέχρι σήμερα. Στον κατακόρυφο άξονα είναι οι ποσότητες σε χιλιάδες τόνους.
Μείωση των θέσεων εργασίας (στον κατακόρυφο άξονα οι αριθμοί σε χιλιάδες άτομα) στην βιομηχανία άνθρακα από το 1950 μέχρι σήμερα
Όπως φαίνεται στους πίνακες, η πτώση του άνθρακα ξεκίνησε μετά το 2005 καθώς η έκρηξη του fracking άρχισε να παράγει μεγάλες ποσότητες φθηνού φυσικού αερίου, το οποίο αποδείχθηκε ελκυστικό για τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας. Αυτό συμπαρέσυρε και τις θέσεις εργασίας: ο βιομηχανικός αυτός γίγαντας απασχολούσε σχεδόν 180.000 άτομα στο απόγειό του, στη δεκαετία του 1980, αλλά τώρα ο αριθμός έχει μειωθεί σε περίπου 44.800.
Τα τελευταία χρόνια, το κόστος της ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ έχει ελαττωθεί αντικαθιστώντας και το φυσικό αέριο ως τη φθηνότερη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας. Πέρυσι, η ισχύς που παρήχθη από χερσαίες ανεμογεννήτριες και ηλιακά πάρκα ήταν περίπου το ένα τρίτο του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τον άνθρακα, κατά μέσο όρο.
Τα αυστηρά νέα όρια στις εκπομπές από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα που ανακοινώθηκαν τον Απρίλιο (2024) από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ είναι πιθανό να κάνουν τη λειτουργία των 200 περίπου μονάδων άνθρακα που έχουν απομείνει στη χώρα ακόμη πιο ακριβή. Ο άνθρακας είναι το πιο «βαρύ» από τα ορυκτά καύσιμα και, παρά την παρακμή του, ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές εκπομπές που παράγονται από την υπερθέρμανση του πλανήτη από τον τομέα της ενέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά η αντιπαράθεση σχετικά με το ενεργειακό και περιβαλλοντικό μέλλον, ιδίως στις ΗΠΑ, έχει ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Σε μια προεκλογική εκστρατεία στα Απαλάχια τον Μάιο του 2016, η Χίλαρι Κλίντον, βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν ανθρακωρύχο που είχε χάσει τη δουλειά του. Σε μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στη Δυτική Βιρτζίνια, ο εν λόγω εργαζόμενος ρώτησε την Κλίντον, «Πώς μπορείτε να λέτε ότι θα στερήσετε πολλούς ανθρακωρύχους από τις δουλειές τους και στη συνέχεια να έρχεστε εδώ και να μας λέτε ότι είστε φίλος μας; Αυτοί οι άνθρωποι δεν σας βλέπουν σαν φίλο». Συνοπτικά αυτό μεταφράστηκε στα ΜΜΕ ότι η Χίλαρι Κλίντον επρόκειτο να διώξει πολλούς ανθρακωρύχους από τον χώρο της εργασίας. Λίγες μέρες αργότερα η Κλίντον, προσπαθώντας να απαλύνει τις επιπτώσεις, είπε σε ένα άλλο ακροατήριο, στο Κολόμπους του Οχάιο, ότι «πράγματι πολλοί θα χάσουν τη δουλειά τους. Αλλά αυτό είναι μέρος μιας μεγαλύτερης απάντησης σχετικά με την ανάγκη να βοηθηθούν οι εργαζόμενοι με να προσαρμοστούν. Θα καταστήσουμε σαφές ότι δεν θέλουμε να ξεχάσουμε αυτούς τους ανθρώπους που μας ανάβουν τα φώτα και τροφοδοτούν τα εργοστάσιά μας. Τώρα όμως πρέπει να απομακρυνθούμε από τον άνθρακα και όλα τα άλλα ορυκτά καύσιμα, αλλά δεν θέλω να απομακρυνθούμε κι από τους ανθρώπους που έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για να παράγουν την ενέργεια στην οποία βασιζόμασταν. Και φυσικά θα υπάρξουν επιδοτήσεις και ένα ολόκληρο σχέδιο μετάβασης από τη κυβέρνηση Ομπάμα είναι ήδη έτοιμο. Αντί όμως να αντιστραφεί η ατζέντα για το Κλίμα, όπως έχουν υποσχεθεί να κάνουν οι Ρεπουμπλικάνοι, εμείς θέλουμε να βοηθήσουμε τη χώρα του άνθρακα να προσαρμοστεί. Το σχέδιο ύψους 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων που κυκλοφόρησε το περασμένο φθινόπωρο (αναφέρθηκε στο σχέδιο IRA) απαιτεί αυξημένη επαγγελματική κατάρτιση, ανάπτυξη μικρών επιχειρήσεων και επενδύσεις σε υποδομές, ειδικά στα Απαλάχια. Το σχέδιο επιδιώκει επίσης να διαφυλάξει την υγειονομική περίθαλψη και τις συντάξεις των ανθρακωρύχων. Ομιλώ για τη βοήθεια στις περιοχές του άνθρακα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα», κατέληξε η Κλίντον.
Αυτά δεν έπεισαν. Ή μάλλον δεν έπεισαν αρκετά ώστε η Κλίντον να κερδίσει τις εκλογές. Ο Τραμπ όμως είχε έναν άσσο κρυμμένο στο μανίκι. Τον εξαργύρωσε οκτώ χρόνια αργότερα όταν τον έκανε κεντρικό σύνθημα της καμπάνιας του του 2024. (Επ’ αυτού, όσοι ενδιαφέρονται για τις λεπτομέρειες συστήνω να δουν την μελέτη «The Effect of Trump's Coal Campaign on the Presidential Ballot in 2016, Philipp Steinbrunner, Marina Di Giacomo, Wolfgang Nagl, WIFO Working Papers 678/2024, May 2024). Αναμφίβολα, η υπόθεση των ανθρακωρύχων στις ΗΠΑ επηρέασε το αποτέλεσμα των εκλογών. Είναι όμως αμφίβολο αν θα μπορέσει να επηρεάσει εξίσου, σε διεθνές επίπεδο ή ακόμα και στο εσωτερικό των ΗΠΑ, τις πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια. «Είναι μάλλον μια πολιτική σαπουνόφουσκα. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης θητείας του Τραμπ, ούτε ένας ανθρακωρύχος δεν επέστρεψε στη δουλειά του ούτε σώθηκε έστω και ένα εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας», είπε στους New York Times η Έριν Ε. Μπέιτς, εκπρόσωπος της United Mine Workers of America, της εργατικής οργάνωσης που εκπροσωπεί τους ανθρακωρύχους. «Νομίζω ότι (ο Τραμπ) συνειδητοποιεί ότι αυτές οι υποσχέσεις δεν εκπληρώθηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας του και πιθανότατα δεν πρόκειται να εκπληρωθούν ούτε τώρα», συνέχισε η Μπέιτς. Το παράδοξο είναι ότι πολιτικά, μάλλον δεν πληρώνει το ατόπημα να δίνει όλο και περισσότερες ανυπόστατες υποσχέσεις.
Βέβαια το δικό μας ερώτημα είναι τι ξέρουν γι’ αυτό και τι πιστεύουν οι ίδιοι οι ανθρακωρύχοι και οι ψηφοφόροι. Το σίγουρο είναι ότι μια σειρά από τόσο μεγάλα ψεύδη, οδήγησαν στην ήττα τους Δημοκρατικούς οι οποίοι πήραν τον ορατό κίνδυνο μάλλον αψήφιστα.
15°
