ΗΠΑ: Ο «Πρόεδρος Μασκ» στη μάχη του προϋπολογισμού

Πριν από μόλις ενάμιση μήνα, ο Τραμπ εντυπωσίασε φίλους και εχθρούς με τη θριαμβευτική επάνοδό του στην εξουσία, κερδίζοντας τόσο τη λαϊκή ψήφο, όσο και την πλειοψηφία στα δύο σώματα του Κογκρέσου. Τα τελικά αποτελέσματα των εκλογών δεν ήταν μεν το ίδιο εντυπωσιακά (το προβάδισμα στη λαϊκή ψήφο ήταν τελικά μόνο μιάμιση μονάδα, και η πλειοψηφία στη Βουλή μειώθηκε σε μόλις 5 έδρες, από 8 που ήταν στις προηγούμενες εκλογές), αλλά δεν άλλαξαν τη συνολική εικόνα. Τα γεγονότα των τελευταίων τριών ημερών, όμως, έδειξαν έναν Τραμπ ο οποίος όχι μόνο δεν έχει τον έλεγχο του κόμματός του, αλλά έχει χάσει και την πρωτοβουλία κινήσεων, με τον Ίλον Μασκ να οδηγεί τις εξελίξεις.

Ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή: Για το οικονομικό έτος που ξεκίνησε την 1^η Οκτωβρίου δεν υπήρχε ψηφισμένος προϋπολογισμός, καθώς έπρεπε να βρεθεί κάποιος συμβιβασμός ανάμεσα στους Ρεπουμπλικάνους, που έχουν τον έλεγχο στη Βουλή, και τους Δημοκρατικούς, που έχουν τον έλεγχο στη Γερουσία. Όπως γίνεται πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, δόθηκε περαιτέρω χρόνος για εξεύρεση λύσης μέσω μιας τρίμηνης παράτασης στον προϋπολογισμό του προηγούμενου έτους. Η παράταση αυτή έληξε την Παρασκευή το βράδυ, και δυο μέρες νωρίτερα, την Τετάρτη το πρωί, ο Ρεπουμπλικάνος Πρόεδρος της Βουλής, Μάικ Τζόνσον, παρουσίασε το σχέδιο που διαπραγματευόταν από τον Σεπτέμβριο μέχρι τώρα με τους Δημοκρατικούς: Μια νέα τρίμηνη παράταση, η οποία όμως περιλάμβανε και κάποιες επιπλέον προβλέψεις, όπως η οικονομική ενίσχυση περιοχών που έχουν πληγεί πρόσφατα από φυσικές καταστροφές και το πενταετές πρόγραμμα αγροτικής πολιτικής.

Μέχρι εδώ, όλα είχαν κυλήσει όπως αναμενόταν. Παρατείνοντας τον προϋπολογισμό μέχρι τα μέσα Μαρτίου, θα δινόταν αρκετός χρόνος στο επόμενο Κογκρέσο, όπου θα έχουν πλειοψηφία και στα δύο σώματα οι Ρεπουμπλικάνοι, ώστε να σχεδιάσει έναν πλήρη προϋπολογισμό για το οικονομικό πρόγραμμα του νέου Προέδρου. Φαίνεται όμως ότι δεν είχε την ίδια άποψη ο Ίλον Μασκ, ο οποίος με ένα μπαράζ δεκάδων αναρτήσεων στο Χ/Τουίτερ χαρακτήρισε το νομοσχέδιο «φρικτό» (διαδίδοντας μάλιστα κι ένα σωρό ψεύδη, όπως ότι περιλαμβάνει αύξηση 40% στη βουλευτική αποζημίωση!), δηλώνοντας ότι όποιος βουλευτής ή γερουσιαστής το υπερψηφίσει, δεν πρέπει να επανεκλεγεί. Όταν αυτή η απειλή έρχεται από τον πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου, ο οποίος πρόσφατα ξόδεψε πάνω από 250 εκατομμύρια για την εκλογή του Τραμπ, είναι από μόνη της ανησυχητική. Επιπλέον, όμως, μετά από μερικές ώρες δήλωσε την αντίθεσή του στο νομοσχέδιο και ο ίδιος ο επερχόμενος πρόεδρος με δική του ανάρτηση. Το παράξενο εδώ είναι ότι ο Τραμπ είναι αδιανόητο να μη γνώριζε μέχρι εκείνη τη στιγμή τι περιλάμβανε το νομοσχέδιο, αλλά περίμενε την ύστατη στιγμή (και τα τουίτ του συμβούλου του) για να εκφράσει τις αντιρρήσεις του, και μάλιστα δημοσίως.

 Ο Ίλον Μασκ με ένα μπαράζ δεκάδων αναρτήσεων στο Χ/Τουίτερ χαρακτήρισε το νομοσχέδιο «φρικτό» (διαδίδοντας κι ένα σωρό ψεύδη, όπως ότι περιλαμβάνει αύξηση 40% στη βουλευτική αποζημίωση!)

Το αποτέλεσμα ήταν πως ο Πρόεδρος της Βουλής αναγκάστηκε να αποσύρει το νομοσχέδιο προτού καν τεθεί προς ψήφιση, και να ξεκινήσει μια αγωνιώδη προσπάθεια να καταστρώσει ένα «σχέδιο Β», το οποίο έπρεπε τώρα να περιλαμβάνει και τη νέα προϋπόθεση που έθεσε ξαφνικά ο Τραμπ: να αρθεί το όριο του κρατικού χρέους. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα για τους Ρεπουμπλικάνους, οι οποίοι επί δεκαετίες κρατάνε ψηλά τους τόνους για τον κίνδυνο της αύξησης του χρέους των ΗΠΑ, αλλά παράλληλα μειώνουν συνεχώς τους φορολογικούς συντελεστές στα υψηλά κλιμάκια, αφαιρώντας έσοδα από τον κρατικό προϋπολογισμό. Όποτε έχουν προτείνει οι Δημοκρατικοί αύξηση του ορίου του χρέους, οι Ρεπουμπλικάνοι μπλοκάρουν με κάθε τρόπο την προσπάθεια, διαπραγματευόμενοι περικοπές στις κρατικές δαπάνες (όπως έγινε τελευταία φορά τον Μάιο του 2023). Έτσι, στη σχετική ψηφοφορία την Πέμπτη το βράδυ, 38 Ρεπουμπλικάνοι βουλευτές καταψήφισαν το «σχέδιο Β», και η γραμμή Τραμπ δεν πέρασε. Οι Δημοκρατικοί βεβαίως καταψήφισαν κι αυτοί, καθώς ο νέος προϋπολογισμός είχε σχεδιαστεί μέσα σε λίγες ώρες χωρίς καμία συνεννόηση μαζί τους, παρά τους προηγούμενους 4 μήνες διαπραγματεύσεων.

Πώς βρέθηκε τελικά η λύση; Ο Μάικ Τζόνσον, αναγνωρίζοντας ότι η (θεωρητική) πλειοψηφία που έχει το κόμμα του είναι στην πράξη διασπασμένη, επέστρεψε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους Δημοκρατικούς. Αφαίρεσε την απαίτηση του Τραμπ για άρση του ορίου στο κρατικό χρέος, επανάφερε κάποιες βασικές απαιτήσεις των Δημοκρατικών, όπως η ενίσχυση των πληγέντων από τις θεομηνίες, κι αργά το βράδυ της Παρασκευής πέτυχε να περάσει τον προϋπολογισμό από τη Βουλή, παρόλο που 34 βουλευτές του κόμματός του καταψήφισαν και πάλι.

Πρόεδρος Τραμπ: Οι νέες ισορροπίες για την επόμενη τετραετία

Το πιο πρωτοφανές σε αυτή την υπόθεση ήταν βέβαια η εξωθεσμική παρέμβαση του Μασκ, ο οποίος όχι μόνο δεν έχει εκλεγεί σε κανένα αξίωμα, αλλά δεν θα είναι ούτε καν μέλος της νέας κυβέρνησης. Ο ρόλος που του έχει αναθέσει ο Τραμπ είναι καθαρά συμβουλευτικός, καθώς ένας διορισμός σε υπουργική θέση θα απαιτούσε έγκριση από τη Γερουσία και θα είχε επιπλέον νομικά εμπόδια λόγω της σύγκρουσης συμφερόντων με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του Μασκ. Το ότι από μια τέτοια θέση κατάφερε να παρασύρει μέσα σε λίγες ώρες τον (εν αναμονή ακόμα) Πρόεδρο στην ανατροπή του προϋπολογισμού που διαπραγματευόντουσαν επί μήνες οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των δύο κομμάτων, είναι ενδεικτικό της τεράστιας επιρροής που έχει αποκτήσει. Οι Δημοκρατικοί έχουν ήδη αρχίσει να μιλάνε δημόσια για τον «Πρόεδρο Μασκ», τόσο για να αναδείξουν την εξωθεσμική παρέμβαση, όσο και για να προκαλέσουν την οργή του Τραμπ, ο οποίος δύσκολα θα ανεχτεί για πολύ να τον επισκιάζει ένας σύμβουλός του.

Το ότι από μια τέτοια θέση ο Έλον Μασκ κατάφερε να παρασύρει μέσα σε λίγες ώρες τον (εν αναμονή ακόμα) Πρόεδρο στην ανατροπή του προϋπολογισμού που διαπραγματευόντουσαν επί μήνες οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των δύο κομμάτων, είναι ενδεικτικό της τεράστιας επιρροής του

Εξίσου σημαντικό είναι ότι είδαμε πόσο «άβουλη» είναι πρακτικά η Βουλή υπό τον έλεγχο των Ρεπουμπλικάνων. Το πρώτο νομοσχέδιο αποσύρθηκε κατ’ εντολή Τραμπ-Μασκ, το δεύτερο σχεδιάστηκε κατ’ εντολή των ιδίων και καταψηφίστηκε από το ίδιο το κόμμα της πλειοψηφίας, ενώ στο τρίτο αναζητήθηκε σανίδα σωτηρίας από το κόμμα της μειοψηφίας, λίγες ώρες πριν λήξει η χρηματοδότηση της κυβέρνησης και κλείσουν οι κρατικές υπηρεσίες, αφήνοντας χιλιάδες εργαζόμενους απλήρωτους. Ο Μάικ Τζόνσον, που εξελέγη Πρόεδρος της Βουλής πριν από ένα χρόνο, εν μέσω διχασμού στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, και μετά από αλλεπάλληλες αποτυχίες άλλων υποψηφίων, βλέπει τώρα την καρέκλα του να τρίζει. Αν καταφέρει να επανεκλεγεί από τη νέα Βουλή στις 2 Ιανουαρίου, θα είναι κυρίως γιατί δεν υπάρχει άλλος υποψήφιος με καλύτερες πιθανότητες. Και γιατί δεν θα υπάρχουν ούτε οι 22 μέρες που χρειάστηκαν οι Ρεπουμπλικάνοι πέρυσι τον Οκτώβριο για να τον εκλέξουν, ούτε καν οι 4 που χρειάστηκαν μερικούς μήνες νωρίτερα για να εκλέξουν (μετά από ρεκόρ 15 ψηφοφοριών!) τον προκάτοχό του, Κέβιν Μακάρθυ. Αυτή τη φορά πρέπει να υπάρχει Πρόεδρος της Βουλής μέχρι τις 6 Ιανουαρίου, ώστε η νέα Βουλή να επικυρώσει τα αποτελέσματα του Κολεγίου των Εκλεκτόρων και να αναδείξει επισήμως στην προεδρία τον Τραμπ.

Τέλος, αυτό που είδαμε στα γεγονότα των τελευταίων ημερών είναι ότι ο Τραμπ δεν έχει τον έλεγχο του κόμματός του. Παρόλο που έχει κάνει μια σειρά από εκκαθαρίσεις βουλευτών, προωθώντας δικούς του υποψήφιους σε πολλές εκλογικές περιφέρειες, υπάρχουν ακόμα αρκετοί «αντάρτες», οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα αντίθετοι με τον Τραμπ σε γενικές γραμμές, αλλά δεν φοβούνται να εκδηλώσουν την αντίθεσή τους σε συγκεκριμένα θέματα. Αρκετοί από αυτούς, αν και όχι όλοι, ανήκουν στην περιβόητη «Ομάδα Ελευθερίας» (Freedom Caucus), η οποία έχει προκαλέσει πολλές φορές προβλήματα στο κόμμα με τις ακραίες και ασυνάρτητες απόψεις της. Ηγετικά μέλη της ομάδας, όπως o Μαρκ Μέντοους και ο Τζιμ Τζόρνταν, έχουν συνεργαστεί στενά με τον Τραμπ, αλλά αυτό δεν άλλαξε τη συμπεριφορά των υπολοίπων.

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη για τη συνέχεια; Στην επερχόμενη Βουλή, οι Ρεπουμπλικάνοι θα έχουν αρχικά 220 από τις 435 έδρες. Ο περιβόητος Ματ Γκετζ όμως έχει ήδη παραιτηθεί, ενώ δύο ακόμα βουλευτές έχουν προταθεί από τον Τραμπ για άλλα αξιώματα. Καθώς στην αμερικανική Βουλή δεν υπάρχουν επιλαχόντες αλλά γίνονται επαναληπτικές εκλογές, για κάποιους μήνες οι Ρεπουμπλικάνοι θα έχουν μόλις 217 έδρες, έναντι 215 των Δημοκρατικών. Επομένως, η υπερψήφιση κάθε νέου νομοσχεδίου θα κρέμεται από το αν θα βρίσκεται κάθε φορά έστω κι ένας Ρεπουμπλικάνος βουλευτής που θα αλλάξει το «ναι» σε «όχι».

Δεν πρέπει βέβαια να φτάσουμε στο σημείο να πιστέψουμε ότι ο Τραμπ ξεκινά ως αδύναμος Πρόεδρος. Παραμένει εξαιρετικά δημοφιλής στο κόμμα του, κι έχει κάθε πρόθεση να αξιοποιήσει (και να επεκτείνει κατά το δυνατόν) όλες τις δυνατότητες που έχει ως επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, καλυπτόμενος επιπλέον κι από τη στήριξη της δικαστικής. Οι βουλευτές και οι γερουσιαστές θα κάνουν μεν τα μικροπολιτικά τους παιχνίδια, είτε για επίδειξη δύναμης, είτε για να πετύχουν κάποιους συμβιβασμούς, αλλά τελικά θα «γυρίσουν στο μαντρί» γιατί ξέρουν ότι η δική τους επιτυχία είναι άρρηκτα δεμένη με την επιτυχία του κόμματος. Το ξεκίνημα της νέας θητείας του Τραμπ όμως, σίγουρα δεν φαίνεται πλέον τόσο ευθύγραμμο και ορμητικό όσο φανταζόταν ο ίδιος την επομένη των εκλογών.