Πώς ο Χαβιέρ Μιλέι προσπάθησε να αλλάξει την Αργεντινή σε δώδεκα μήνες

Βλέποντας το από απόσταση, καμία άλλη χώρα της – παρατεταμένα ασταθούς και ταραγμένης – Λατινικής  Αμερικής, δεν πέρασε τόσες αλλεπάλληλες κρίσεις, χωρίς ποτέ να καταφέρνει στην πραγματικότητα να ορθοποδήσει, όπως η Αργεντινή. Στις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ού αιώνα – μέχρι και τη «διαβόητη δεκαετία» του 1930 – η αργεντινή οικονομία αποτελούσε μια εκ των δέκα ισχυρότερων παγκοσμίως, εκμεταλλευομένη μια αδιανόητη ροή ξένων επενδύσεων από τις βιομηχανικές υπερδυνάμεις της εποχής, ένα μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, αλλά και την υποδοχή καταρτισμένων – και κυρίως Ευρωπαίων – μεταναστών, για τους οποίους η Αργεντινή αποτελούσε την ευκαιρία ώστε να αποκτήσουν μια καλύτερη ζωή από εκείνη που θα είχαν στην Ευρώπη.

Έναν αιώνα αργότερα, η Αργεντινή αποτελεί το μοναδικό κράτος του ανεπτυγμένου κόσμου, το οποίο φλέρταρε τόσες φορές, τόσο έντονα, με τον ορισμό του “failed state”, περνώντας από οικονομική κρίση σε οικονομική κρίση – παραμένοντας παράλληλα σαν καταδικασμένοι σε ένα παρατεταμένα ασταθές πολιτικό περιβάλλον – χωρίς να διαφαίνεται οποιαδήποτε πιθανότητα επιστροφής της χώρας στο ένδοξο παρελθόν της. Από την πλευρά του, ο νέος Πρόεδρος της χώρας, Χαβιέρ Μιλέι, ποτέ μια επιστροφή στις δόξες του παρελθόντος, όπως η συντριπτική πλειοψηφία των προκατόχων του, αλλά μια επώδυνη προσαρμογή στην πραγματικότητα, η οποία δεν αποτελεί επιλογή, αλλά αντιθέτως απόλυτη αναγκαιότητα· περίπου ένα χρόνο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, αυτό ακριβώς δείχνει πώς καταφέρνει.

Χαβιέρ Μιλέι: Πώς εκτροχιάστηκε η οικονομία της Αργεντινής;

Η Αργεντινή αποτελεί μια από τις ελάχιστες χώρες του ευρύτερου αναπτυγμένου κόσμου, για την ανάλυση του πολιτικού συστήματος της οποίας οι παραδοσιακοί όροι τους οποίους υιοθετεί η σύγχρονη πολιτική θεωρία μπορούν περισσότερο να μπερδέψουν, παρά να διευκολύνουν την κατανόηση της. Δεδομένα, η πολιτισμική κληρονομιά του καθεστώτος του Χουάν Περόν αποτέλεσε την πλέον καταστροφική δυναμική στην πολιτική ανάπτυξη της χώρας, καθώς αποτέλεσε – μεταξύ πολλών άλλων – και την ιδεολογική βάση πάνω στην οποία δομήθηκε ο κιρχνερισμός. Θέτοντάς το όσο πιο απλοϊκά γίνεται, από το τέλος του Β’ ΠΠ και μετά, η πολιτική ζωή της χώρας καθορίστηκε από μια οριακά υστερική στροφή προς έναν αυταρχικό λαϊκισμό τρίτου δρόμου, ο οποίος πάντρευε εθνικιστικά και σοσιαλιστικά στοιχεία, ο οποίος εξέθρεψε το θυμικό του μέσου Αργεντινού πολίτη σε βάθος δεκαετιών, εκτρέφοντας γενεές επί γενεών πολιτικών στελεχών και – δυστυχώς – ηγεσιών οι οποίες ακολούθησαν τις πλέον αλλοπρόσαλλες δημοσιονομικές πολιτικές, οι οποίες εκτόξευσαν το μέγεθος του κράτους, του χρέους, αλλά και του πληθωρισμού της χώρας· ένας τρίτος δρόμος προς την καταστροφή, θα έλεγε κανείς, εξαιρετικά μακρύς, και απολύτως αναξιοπρεπής, με τη χώρα να καταλήγει χρεοκοπημένος παρίας του διεθνούς οικονομικού συστήματος, και μοναδικό – σε παγκόσμια κλίμακα – παράδειγμα προς αποφυγή.

Ο πρώτος Αργεντίνος Πρόεδρος ο οποίος προσπάθησε να εξορθολογίσει την αργεντινή οικονομία ήταν ο φιλελεύθερος Μαουρίτισιο Μάκρι, ο οποίος υπηρέτησε από το 2015 μέχρι και το 2019. Ωστόσο, ο Μάκρι έκανε ένα θεμελιώδες λάθος από την αρχή της θητείας του: προσπάθησε να περιορίσει το πολιτικό κόστος των μεταρρυθμίσεων στις οποίες θα αναγκαζόταν να προχωρήσει έτσι ώστε να πετύχει τους μακροοικονομικούς τους στόχους, με αποτέλεσμα φυσικά να μην καταφέρει να εκπληρώσει υποσχέσεις του. Με το αργεντινό εκλογικό σώμα να έχει γαλουχηθεί στον εύπεπτο λαϊκισμό του περονισμού και του κιρχνερισμού, ο Μάκρι ηττήθηκε το 2019 από τον κιρχνεριστή Αλμπέρτο Φερντάντεζ, σε μια εξέλιξη η οποία φαινόταν πως έθαβε επί της ουσίας κάθε ελπίδα της χώρας έτσι ώστε να προχωρήσει σε ορισμένες αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, αλλά και πως είναι πολιτικές δυνάμεις οι οποίες καθόρισαν τη σύγχρονη αργεντινή πολιτική και οικονομική πραγματικότητα είχαν επιστρέψει πλέον δριμύτερες, και αποφασισμένες να αποτρέψουν οποιαδήποτε εναλλακτική πρόταση η οποία θα τις οδηγούσε σε οριστική έξωση από την εξουσία. Φυσικά, θα πρέπει να σημειωθεί πως το γεγονός ότι η αργεντινή παραμένει η πλουσιότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής σε επίπεδο ανθρώπινης ανάπτυξης – μαζί με την Ουρουγουάη και τη Χιλή – αποτελούσε ανέκαθεν έναν νομιμοποιητικό παράγοντα για τις πολιτικές δυνάμεις του κιρχνερισμού.

Η εποχή Μιλέι και το τέλος των ψευδαισθήσεων

Η θητεία του Φερντάντεζ στην προεδρία ήταν και εκείνη εξόχως καταστροφική για όλους τους δημοσιονομικούς δείκτες της χώρας, και ακριβώς εκεί έχτισε το πολιτικό μήνυμα με το οποίο κέρδισε την εμπιστοσύνη ήταν Αργεντίνων πολιτών ο Χαβιέρ Μιλέι: δεν υπάρχουν πλέον χρήματα. Ήδη κατά της προεκλογικής του εκστρατεία, ο Μιλέι είχε τονίσει με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο πως η χώρα είχε πλέον απόλυτη ανάγκη την εφαρμογή μιας σειράς δραστικών, και δυνητικά εξαιρετικά επώδυνων, οικονομικά φιλελεύθερων μέτρων – με την έννοια του libertarianism, η οποία στα ελληνικά αστόχως ταυτίζεται απόλυτα με τον νέο-φιλελευθερισμό – τα οποία ωστόσο θα έδιναν ένα οριστικό τέλος στους ανεξέλεγκτους δανεισμούς στους οποίους είχαν προχωρήσει οι προκάτοχοί του έτσι ώστε να διατηρήσουν ένα σχετικά υψηλό βιοτικό επίπεδο, το οποίο όμως σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρινόταν στην πραγματική δυναμική της αργεντινής οικονομίας. Ενδεικτικά, ο Μιλέι είχε υποσχεθεί τη δραστική μείωση του μεγέθους του κράτους, στην οποία συμπεριλάμβανε – μεταξύ άλλων – την κατάργηση ορισμένων κρίσιμων υπουργείων· πράγματι, εξασκώντας τα προεδρικά του προνόμια, ο Μιλέι προχώρησε μονομερώς στη συγκεκριμένη ρηξικέλευθη πρωτοβουλία, καταργώντας – τον ένα ή τον άλλο τρόπο – έντεκα από τα συνολικά είκοσι-ένα υπουργεία της χώρας· μόλις δέκα μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Μιλέι είχε ήδη πετύχει περισσότερα από τον κοντινοτερο ιδεολογικά προκάτοχό του, Μάκρι, ακριβώς επειδή δεν φοβήθηκε να προχωρήσει σε μια πραγματικά ριζοσπαστική μεταρρύθμιση, την οποία θα ζήλευαν τόσο ο Ρόναλντ Ρήγκαν, όσο και η Μάργκαρετ Θάτσερ, αδιαμφησβήτητα.

Παράλληλα, ο Μιλέι αξιοποίησε το γεγονός πως ο Φερντάντεζ παρέδωσε τον πληθωρισμό της χώρας στο αστρονομικό ύψος του 211% προς όφελός του, καθώς τόνισε σε κάθε ευκαιρία – και με τον πλέον άμεσο τρόπο – πως η επιστροφή του σχετικού δείκτη σε βιώσιμα επίπεδα θα αποτελούσε απόλυτη προτεραιότητα για την προεδρία του, όσο κοινωνικά επώδυνη και αν ήταν σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο· ξανά, με αυτό το – θεωρητικά αυτοκτονικό – πολιτικό μήνυμα, ο Μιλέι όχι μόνο εξασφάλισε την προεδρία της χώρας, αλλά εφάρμοσε μια σειρά βίαιων μεταρρυθμίσεων οι οποίες ωστόσο εξυπηρέτησαν ακριβώς αυτό το στόχο. Αναλυτικότερα, ο Μιλέι προχώρησε σε μια σειρά ιδιωτικοποιήσεων – πολλές από τις οποίες διευκολύνθηκαν και λόγω της δραματικής περικοπής του μεγέθους του κράτους – οι οποίες έχουν ήδη ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της αργεντινής οικονομίας. Σε αυτό το επίπεδο συνέβαλαν παράλληλα οι μαζικές – και μονομερείς – καταργήσεις εκατοντάδων ρυθμίσεων και ρυθμιστικών κανόνων στις οποίες προχώρησε η νέα αργεντινή κυβέρνηση, οι οποίες αφορούσαν και τους τρεις τομείς της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας, ενώ συγκρούστηκε ολομέτωπα με πάσης φύσεως και ειδικότητας συνδικάτο, το οποίο εναντιώθηκε στις πρωτοβουλίες του. Το αποτέλεσμα ήταν η μείωση του πληθωρισμού από το 211% στο 193% μέσα σε έναν χρόνο, η εντυπωσιακή ανάπτυξη του αγροτικού και του εξορυκτικού τομέα – τον οποίο διαχειριζόταν το κράτος μέχρι πρότινος – αλλά και η αύξηση της απόδοσης των ομολόγων της χώρας, όπως και του ύψους των ξέων επενδύσεων, γεγονός που υποδηλώνει πως οι παρεμβάσεις στις οποίες έχει προχωρήσει ο Αργεντίνος Πρόεδρος έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον των διεθνών αγορών.

Το εντυπωσιακότερο στοιχείο των μεταρρυθμίσεων στις οποίες έχει προχωρήσει ο Μιλέι είναι πως, όντως, αρχικά ήταν εξαιρετικά επώδυνες. Ενδεικτικά, ο δείκτης ανθρώπινης φτώχειας της χώρας εκτοξεύτηκε από το 42% στο 53% στο πρώτο εξάμηνο του 2024, καθώς ο Μιλέι παράλληλα με τις παραπάνω παρεμβάσεις, προχώρησε και στην υποτίμηση του αργεντινού πέσο, έχοντας ως στόχο να το αντικαταστήσει με το δολάριο ώστε να περιορίσει τη νομισματική πολιτική της χώρας. Η σημασία της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης εμπεριέχει όλη την ουσία του αργεντινού προβλήματος, αλλά και της βίαιης αποκόλλησης της χώρας με το πολιτικό και μακροοικονομικό παρελθόν της, την οποία επιχειρεί να πετύχει η νέα της κυβέρνηση. Πέρα από τον δραστικό περιορισμό του κράτους, τις ιδιωτικοποιήσεις, και την εφαρμογή οικονομικά φιλελεύθερων και φιλικών προς την ελεύθερη αγορά πολιτικών, ο Μιλέι δεν επιθυμεί απλώς να δέσει το πέσο στο δολάριο σε επίπεδο ισοτιμίας, αλλά να υιοθετήσει πλήρως το δολάριο, ακριβώς επειδή θεωρεί πως η Αργεντινή δεν έχει ούτε την πολιτική κουλτούρα, ούτε και την πρακτική δυνατότητα ώστε να διατηρήσει μια ανεξάρτητη νομισματική πολιτική. Σύμφωνα με τον Αργεντίνο Πρόεδρο, η συγκεκριμένη κίνηση – η οποία έρχεται σε πλήρη ρήξη, συμβολικά και πρακτικά, με τον σοσιαλεθνικιστικό λαϊκισμό του περονισμού και του κιρχνερισμού – θα καταστήσει τον πληθωρισμό της χώρας βιώσιμο στο διηνεκές, ακόμα και αν η διαδικασία παραμένει προς το παρόν, επώδυνη. Και όμως, αυτή τη στιγμή ο Μιλέι απολαμβάνει περίπου 60% αποδοχής εντός του εκλογικού σώματος της χώρας· κάπου εκεί τελειώνει κάθε συζήτηση.

Αντί επιλόγου, μια σημειολογική παρατήρηση

Ο Χαβιέρ Μιλέι είναι ένας αυθεντικά αλλόκοτος τύπος. Όποιος μιλάει ισπανικά, μπορεί αμέσως να συνειδητοποιήσει πως ο Αργεντίνος Πρόεδρος είναι ένας αληθινός ιδεολόγος του οικονομικού φιλελευθερισμού, αλλά και φανατικός πολέμιος του σοσιαλισμού, ενώ μια γρήγορη ματιά στην προσωπική του ζωή θα πείσει ακόμα και τον πλέον φανατικό του οπαδό πως πρόκειται για μια ιδιάζουσα περίπτωση ανθρώπου, με αμέτρητες γωνίες· ενδεικτικά, ο Μιλέι έχει κλωνοποιήσει τον σκύλο του, Conan, τον οποίο δηλώνει πως συμβουλεύεται για θέματα πολιτικής στρατηγικής. Ωστόσο, η άβολη αυθεντικότητα του Μιλέι αποτελεί και τη δύναμη του, καθώς κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της θητείας του στην προεδρία της χώρας, ο ίδιος έχει όντως διαμελίσει τις παραδοσιακές μακροοικονομικές πολιτικές τις οποίες εφάρμοσαν οι προκάτοχοι του με ένα ιδεολογικό αλυσοπρίονο, σαν αυτό που κρατούσε στην προεκλογική του εκστρατεία, και τον έκανε διάσημο σε όλη την υφήλιο. Δεδομένα, ακόμα είναι εξαιρετικά νωρίς ώστε να κριθεί η επιτυχία της θητείας του, ωστόσο το γεγονός πως για πρώτη φορά στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας οι Αργεντίνοι υποστηρίζουν σε τόσο μαζικό βαθμό μια σειρά τόσο ριζοσπαστικών και κοινωνικά επώδυνων πολιτικών μιλάει από μόνο του τόσο για την κατάσταση στην οποία είχε φτάσει η χώρα, όσο και για το βαθμό στον οποίο οι δραματικές εκκλήσεις του Μιλέι για την υιοθέτηση ενός εντελώς διαφορετικού δημοσιονομικού άξονα και παραγωγικού μοντέλου με όποιο κόστος, είναι απαραίτητες από την πλειοψηφία της αργεντινής κοινωνίας. Προφανώς, οι παρεμβάσεις στις οποίες έχει προχωρήσει ο Μιλέι δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οπουδήποτε, ούτε οποτεδήποτε, όμως ενδεχομένως να είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται μια οικονομικά, πολιτικά, και – εν τέλει – πολιτισμικά σχεδόν χρεοκοπημένη χώρα, η οποία  κάποτε συγκαταλεγόταν στις πλουσιότερες του κόσμου· για τρελός, ο “el loco” έχει ξεκινήσει καλά σε οικονομικό επίπεδο, και η συνέχεια αναμένεται να είναι εξόχως συναρπαστική, τόσο για τους οπαδούς του, όσο και για τους ορκισμένος του εχθρούς, εντός και εκτός Αργεντινής.