Μαρία Μοντεσσόρι: Η παιδαγωγός που έφερε την επανάσταση στον τρόπο που μαθαίνουμε

«Τα παιδιά είναι σφηνωμένα στα θρανία σαν τις πεταλούδες καρφωμένες με πινέζες στα λευκώματα» έλεγε η Μαρία Μοντεσσόρι, η Ιταλίδα παιδαγωγός που άλλαξε για πάντα την εκπαίδευση δημιουργώντας το «μοντεσσοριανό» σύστημα αγωγής.

Ανεξαρτησία, ελευθερία με όρια και σεβασμός για την φυσική ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού είναι το τρίπτυχο που αποτελεί την ουσία του Μοντεσσοριανού συστήματος εκπαίδευσης, το οποίο συνεχίζει, αν και με αρκετές παραλλαγές, να εφαρμόζεται σε χιλιάδες σχολεία ανά τον κόσμο, ενώ έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και τις καθημερινές συνήθειες τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνίας. Στις 6 Ιανουαρίου του 1907, μία ημέρα σαν σήμερα, η Μοντεσσόρι άνοιξε στη Ρώμη το πρώτο σχολείο Μοντεσσόρι – Casa dei Bambini. Μετά ακολούθησαν ταξίδια σε όλο τον κόσμο - είχε πια αφιερώσει τη ζωή της στη δημιουργία ενός συστήματος που θα αναδείκνυε τις μοναδικές δυνατότητες κάθε παιδιού.

Μαρία Μοντεσσόρι: Η ζωή της Ιταλίδας παιδαγωγού που βρήκε ένα νέο τρόπο για να μαθαίνουμε

Η Μαρία Μοντεσσόρι γεννήθηκε στην Ανκόνα της Ιταλίας στις 31 Αυγούστου 1870. Όταν ήταν 12 ετών, οι γονείς της μετακόμισαν στη Ρώμη και την ενθάρρυναν να γίνει δασκάλα - ήταν η μόνη καριέρα που υπήρχε ως επιλογή για τις γυναίκες εκείνη την εποχή. Αρχικά η Μαρία ενδιαφέρθηκε για τα μαθηματικά και αποφάσισε να ασχοληθεί με τη μηχανική, αλλά τελικά άρχισε να ενδιαφέρεται για τη βιολογία και τελικά αποφάσισε να εισαχθεί στην ιατρική σχολή. Έτσι, το 1896 και μετά από μεγάλη προσπάθεια έγινε τελικά δεκτή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ρώμης, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τις γυναίκες σε αυτό τον ανδροκρατούμενο χώρο. Η Μαρία ήταν μεταξύ των πρώτων γυναικών ιατρών της Ιταλίας. Αν και δεν ήταν η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από την ιατρική σχολή -όπως ανέφεραν πολλοί βιογράφοι της- αυτό δεν μειώνει το επίτευγμά της. Αψηφούσε τους συμβιβασμούς για να πετύχει σε έναν τομέα που απαιτούσε τεράστια δύναμη, αφοσίωση και επιμονή.

Μετά την αποφοίτησή της εντάχθηκε στο προσωπικό της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου. Στο πλαίσιο των καθηκόντων της, επισκεπτόταν τα παιδιά που είχαν εισαχθεί στα ψυχιατρεία. Οι σπουδές της την οδήγησαν να παρατηρεί και να θέτει υπό αμφισβήτηση τις επικρατούσες μεθόδους διδασκαλίας παιδιών με νοητική και αναπτυξιακή αναπηρία και εκεί πείστηκε ότι αυτά τα παιδιά θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την ειδική εκπαίδευση. 

Η Μοντεσσόρι διορίστηκε διευθύντρια της Κρατικής Ορθοπεδικής Σχολής το 1889. Εργάστηκε με τα παιδιά εκεί για δύο χρόνια. Όλη την ημέρα δίδασκε στο σχολείο και στη συνέχεια εργαζόταν προετοιμάζοντας νέα υλικά, κάνοντας σημειώσεις και παρατηρήσεις και αναστοχαζόμενη πάνω στο έργο της. Αυτά τα δύο χρόνια τα θεωρούσε ως το «πραγματικό της πτυχίο» στην εκπαίδευση. Προς έκπληξή της, διαπίστωσε ότι τα παιδιά αυτά μπορούσαν να μάθουν πολλά πράγματα που της φαίνονταν αδύνατα. Αυτή η πεποίθηση οδήγησε τη Μοντεσσόρι να αφιερώσει την ενέργειά της στον τομέα της εκπαίδευσης για το υπόλοιπο της ζωής της.

Η Μοντεσσόρι επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης για να σπουδάσει φιλοσοφία, ψυχολογία και ανθρωπολογία. Υπήρξε επίσης μέλος του προσωπικού του Κολλεγίου Εκπαίδευσης Γυναικών στη Ρώμη, ένα από τα δύο γυναικεία κολλέγια στην Ιταλία εκείνη την εποχή, άσκησε το επάγγελμα της σε κλινικές και νοσοκομεία της Ρώμης και διατηρούσε ιδιωτικό ιατρείο.

To πρώτο σχολείο της Μοντεσσόρι - Πώς επαναπροσδιόρισε τη μάθηση

Η Μοντεσσόρι σχεδίαζε εκπαιδευτικά υλικά και ένα περιβάλλον στην τάξη που προώθησε τη φυσική επιθυμία των παιδιών να μαθαίνουν, ενώ τους παρείχε ελευθερία να επιλέγουν το υλικό τους. Η διαδικασία ήταν ενδιαφέρουσα από τρεις απόψεις: πρώτον, ο αυθορμητισμός και η κατεύθυνση αυτής της δραστηριότητας ανήκαν εξαρχής στα παιδιά- δεύτερον, η συνήθης διαδικασία της ανάγνωσης που προηγείται της γραφής αντιστράφηκε- τρίτον, τα παιδιά που συμμετείχαν ήταν μόλις τεσσάρων και πέντε ετών.

Προς έκπληξη πολλών, τα παιδιά είχαν εξαιρετική απόδοση, δείχνοντας συγκέντρωση, προσοχή και αυθόρμητη αυτοπειθαρχία. Παρατηρώντας όλες αυτές τις εξελίξεις, η Μοντεσσόρι ένιωθε ότι είχε εντοπίσει σημαντικά και άγνωστα μέχρι τότε δεδομένα σχετικά με τη συμπεριφορά των παιδιών. Γνώριζε επίσης ότι, για να θεωρήσει ότι αυτές οι εξελίξεις αντιπροσωπεύουν καθολικές αλήθειες, έπρεπε να τις μελετήσει υπό διαφορετικές συνθήκες και να είναι σε θέση να τις αναπαράγει. Στο πνεύμα αυτό, την ίδια χρονιά, άνοιξε ένα δεύτερο σχολείο στο Σαν Λορέντζο, ένα τρίτο στο Μιλάνο και ένα τέταρτο στη Ρώμη το 1908, το τελευταίο για παιδιά εύπορων γονέων. 

Η «Μέθοδος Μοντεσσόρι» άρχισε να προσελκύει την προσοχή διακεκριμένων παιδαγωγών, δημοσιογράφων και δημοσίων προσώπων. Η φήμη για το έργο της Μοντεσσόρι εξαπλώθηκε γρήγορα. Επισκέπτες από όλο τον κόσμο έφτασαν στα σχολεία Μοντεσσόρι για να επαληθεύσουν με τα ίδια τους τα μάτια τις αναφορές αυτών των «αξιοθαύμαστων παιδιών». 

Τα Μοντεσσοριανά σχολεία σε όλο τον κόσμο

Η Μοντεσσόρι ξεκίνησε μια ζωή με ταξίδια σε όλο τον κόσμο - ιδρύοντας σχολεία και κέντρα εκπαίδευσης δασκάλων, δίνοντας διαλέξεις και γράφοντας. Η πρώτη ολοκληρωμένη περιγραφή του έργου της, Η μέθοδος Μοντεσσόρι, δημοσιεύτηκε το 1909. Μέχρι το 1910, τα σχολεία της μπορούσαν να βρεθούν σε όλη τη Δυτική Ευρώπη και ιδρύθηκαν σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου άνοιξε το πρώτο σχολείο Μοντεσσόρι στο Τάριταουν της Νέας Υόρκης, το 1911.

Κατά τη διάρκεια των ετών 1916-1918, η Μοντεσσόρι ταξίδευε μεταξύ της Ισπανίας, όπου διηύθυνε το Seminari Laboratori de Pedagogia στη Βαρκελώνη, και των Ηνωμένων Πολιτειών. Εκτός από το προσωρινό κλείσιμο των σχολείων Μοντεσσόρι σε χώρες που είχαν καταληφθεί από τα ναζιστικά και φασιστικά καθεστώτα, η Μοντεσσόρι συνέχισε να ακμάζει σε άλλα μέρη του κόσμου χωρίς διακοπή. Μεγάλο μέρος του έργου σήμερα κατευθύνεται από την Association Montessori Internationale με έδρα το Άμστερνταμ.

Η Μοντεσσόρι διορίστηκε κυβερνητικός επιθεωρητής σχολείων στην Ιταλία το 1922, ωστόσο οι νεωτεριστικές απόψεις της ενόχλησαν πολλούς, με κυριότερο εχθρό το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι. Το 1934 απαγόρευσε τη λειτουργία των σχολείων της και ανάγκασε την ίδια να εγκαταλείψει τη χώρα. Η Μοντεσσόρι κατέφυγε στην Ολλανδία και από εκεί ταξίδευε σε όλο τον κόσμο ιδρύοντας τα σχολεια της.Στα επόμενα χρόνια και για το υπόλοιπο της ζωής της, η Μαρία αφιερώθηκε στην προώθηση της παιδοκεντρικής της προσέγγισης στην εκπαίδευση. Δίδαξε, έγραψε άρθρα και βιβλία και ανέπτυξε ένα πρόγραμμα για την προετοιμασία των εκπαιδευτικών με τη μέθοδο Μοντεσσόρι. 

Ως δημόσιο πρόσωπο, η Μαρία έκανε επίσης έντονη εκστρατεία για τα δικαιώματα των γυναικών. Έγραψε και μίλησε συχνά για την ανάγκη για μεγαλύτερες ευκαιρίες για τις γυναίκες και αναγνωρίστηκε στην Ιταλία και όχι μόνο ως κορυφαία φεμινιστική φωνή.

Ταξιδεύοντας στην Ινδία το 1940, όταν ξέσπασαν εχθροπραξίες μεταξύ Ιταλίας και Μεγάλης Βρετανίας, αναγκάστηκε να ζήσει στην εξορία για το υπόλοιπο του πολέμου. Εκεί βρήκε την ευκαιρία να εκπαιδεύσει δασκάλους στη μέθοδό της.

Η Μαρία Μοντεσσόρι έθεσε τις βάσεις για μία νέα αγωγή, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ελευθερία στην έκφραση, ανανέωσε και προώθησε τις εκπαιδευτικές αντιλήψεις, μιλώντας για τη δυνατότητα του παιδιού να διδάσκεται μόνο του. Κατάφερε να μετατρέψει τη διδασκαλία σε παιχνίδι ενδιαφέροντος ανάμεσα στο διδάσκοντα και τον διδασκόμενο.Τη δράση της είχαν εξάρει μεταξύ άλλων ο Γκάντι, αλλά και ο Φρόιντ, ο οποίος θαύμαζε το έργο της και διατηρούσε αλληλογραφία μαζί της, ενώ η κόρη του, Αννα Φρόιντ, επίσης ψυχαναλύτρια, υπήρξε ένθερμη υποστηρίκτρια της. Όπως της είχε γράψει ο ίδιος ο Φρόιντ σε μία από τις επιστολές του «…. η κόρη μου θεωρεί τον εαυτό της μαθήτρια σας». Η Μοντεσσόρι είχε προταθεί τρεις φορές για το Νόμπελ Ειρήνης.

Στο τέλος του πολέμου επέστρεψε στην Ευρώπη, περνώντας τα τελευταία της χρόνια στο Άμστερνταμ. Πέθανε στις 6 Μαΐου 1952.

Ο δεκάλογος της Μαρίας Μοντεσσόρι

1. Ο σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού είναι η πρώτη αρχή της μεθόδου.
2. Η ελευθερία που θα βγει από την πειθαρχία.
3. Η εσωτερική και εξωτερική τάξη στη συγκρότηση του ανθρώπου.
4. Ο σεβασμός στο έμψυχο και άψυχο περιβάλλον.
5. Η ατομική προσπάθεια αλλά και η καλή συνεργασία με τον κόσμο του περιβάλλοντος.
6. Η μάθηση μέσω της έρευνας, που θα δώσει τη χαρά για τη δουλειά και την ικανοποίηση για το αποτέλεσμα.
7. Η παντοειδής άσκηση για την απόκτηση δυνατοτήτων.
8. Ικανός άνθρωπος ίσον ευτυχής άνθρωπος.
9. Ζωντανά παιδιά, ικανά, ήρεμα, με ψυχική υγεία, συγκεντρωμένα, λογικά, έτοιμα να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση κάθε προβλήματος.
10. Παιδιά ελευθερωμένα, που ξέρουν να συνομιλούν με σεβασμό και κατανόηση σαν ίσος προς ίσο.