Σαν σήμερα τυπώνεται το πρώτο σταυρόλεξο - Διαθέτει 32 τετραγωνάκια και αμέσως προκαλεί φρενίτιδα

Ένα παιχνίδι...γρίφου δημοσιεύεται σαν σήμερα πριν από 111 χρόνια στην εφημερίδα «Ο Κόσμος της Νέας Υόρκης» και από εκείνη τη στιγμή ξεκινάει η «μανία» των σταυρόλεξων. Στις 21 Δεκεμβρίου 1913, ο δημοσιογράφος Άρθουρ Γουάιν, με καταγωγή από το Λίβερπουλ δημοσίευσε ένα απλό σταυρόλεξο, με λίγες διασταυρώσεις λέξεων και ξεκίνησε τη διάδοση του δημοφιλούς παιχνιδιού.

Εμπνευσμένος από ένα παιχνίδι που έπαιζε μικρός, τα «μαγικά τετράγωνα» με λέξεις που μπορούσαν να διαβαστούν από πάνω προς τα κάτω και αντίστροφα, ο Γουάιν σχεδιάζει σε χαρτί ένα παιχνίδι στο οποίο αντί για λέξεις υπάρχουν κενά τετράγωνα.

Το σχήμα του παιχνιδιού θυμίζει ρόμβο και ο αναγνώστης πρέπει να βρει τις σωστές λέξεις και να τις τοποθετήσει στα κενά τετράγωνα με τέτοιον τρόπο που να έχουν νόημα όταν τις διαβάζει οριζόντια και κάθετα. Κάτω από τον «ρόμβο» υπάρχει η επεξήγηση «Συμπληρώστε τα μικρά τετράγωνα με λέξεις που συμφωνούν με τους παρακάτω ορισμούς», και από κάτω ακριβώς τα νούμερα που αντιστοιχούν στα κουτάκια, μαζί με τους εκάστοτε ορισμούς.

Η διάδοση των σταυρολέξων

Ο Γουάιν δεν πίστευε στα μάτια του, όταν την επομένη της κυκλοφορίας της η εφημερίδα κατακλύστηκε από εκατοντάδες γράμματα αναγνωστών, που ζητούσαν επιτακτικά και νέα σταυρόλεξα. Η σταυρολεξομανία είχε ήδη αρχίσει κι έφθασε στο αποκορύφωμά της στην Αμερική μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα πρώτα σταυρόλεξα εμφανίστηκαν στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Ήταν στοιχειώδους είδους, προφανώς προερχόμενα από τη λέξη square, μια ομάδα λέξεων τοποθετημένων έτσι ώστε τα γράμματα να διαβάζονται το ίδιο κάθετα και οριζόντια, και τυπώθηκαν σε παιδικά βιβλία γρίφων και διάφορα περιοδικά.

Η πρώτη εμφάνιση σταυρόλεξου σε βρετανικό έντυπο ήταν στο Pearson's Magazine τον Φεβρουάριο του 1922, ενώ το πρώτο σταυρόλεξο των Times εμφανίστηκε την 1η Φεβρουαρίου 1930. Τα βρετανικά σταυρόλεξα ανέπτυξαν γρήγορα το δικό τους στυλ, όντας σημαντικά πιο δύσκολα από την αμερικανική ποικιλία. Ειδικότερα το κρυπτικό σταυρόλεξο καθιερώθηκε και κέρδισε γρήγορα δημοτικότητα.

Σήμερα, εκτός από τα χιλιάδες ειδικά περιοδικά που κυκλοφορούν σ' όλο τον κόσμο, σχεδόν σε κάθε εφημερίδα ή περιοδικό, βρίσκουμε τουλάχιστον ένα σταυρόλεξο. Ή κυκλοφορούν ειδικά τεύχη με διάφορες παραλλαγές ενώ αποτελούν...την πηγή έμπνευσης και για τα ευρέως διαδεδομένα παιχνίδια Sudoku.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι σταυρόλεξων αλλά ακολουθούν οι πιο διαδεδομένες μορφές:

• Κλασικά σταυρόλεξα, όπου δίνονται ξεχωριστά πίνακας και ορισμοί. Οι ορισμοί επίσης διαχωρίζονται σε αυτούς που περιγράφουν λέξεις που γράφονται οριζόντια μέσα στο σταυρόλεξο (οριζοντίως) και σε αυτούς που είναι για λέξεις που γράφονται κάθετα (καθέτως).
• Σκανδιναβικά σταυρόλεξα, όπου οι ορισμοί περιλαμβάνονται μέσα στον πίνακα, τυπωμένοι μέσα στα τετραγωνάκια που σε ένα κλασικό σταυρόλεξο θα ήταν μαύρα. Εννοείται πως τα τετράγωνα σε αυτό το είδος σταυρόλεξου έχουν μεγαλύτερο μέγεθος.
• Κρυπτογραφικά σταυρόλεξα, όπου δεν υπάρχουν ορισμοί, αλλά σε κάθε γράμμα της αλφαβήτου αποδίδεται αυθαίρετα ένας αριθμός (π.χ. Ε=5, Κ=2, Α=9 κ.ο.κ.). Ο λύτης καλείται να βρει, με τη βοήθεια μιας αρχικής λέξης που δίνεται στο σταυρόλεξο, τις αντιστοιχίες αριθμών-γραμμάτων έτσι ώστε το σταυρόλεξο να βγάζει τελικά νόημα.
• Λευκά σταυρόλεξα, όπου δεν υπάρχουν μαύρα τετράγωνα (συνήθως όμως ο αριθμός τους οριζοντίως ή καθέτως δίνεται στους ορισμούς) και ο λύτης καλείται να βρει, εκτός από τις λέξεις, και τη θέση των μαύρων τετραγώνων.
• Ιταλικά σταυρόλεξα, όπου οι λέξεις δεν είναι διαταγμένες σε έναν νxν πίνακα αλλά διασταυρώνονται ελεύθερα πάνω στο επίπεδο.