Μια ιστορική αναδρομή για το πώς προέκυψε η σημερινή μορφή του κράτους της Συρίας
Η Συρία, ως ομώνυμη περιοχή, είναι αρχαία· ως κράτος όμως μετρά λιγότερο από οκτώ δεκαετίες ζωής. Η χώρα έχει πλούσια πολιτισμική παράδοση και φυσικούς πόρους κατάλληλους για τη γεωργία και τη μεταποίηση. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες αραβικές χώρες, δεν διαθέτει σπουδαία κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Το 1946, όταν έληξε και τυπικά η γαλλική παρουσία στη Μέση Ανατολή, συστάθηκαν δύο κράτη: η Συρία και ο Λίβανος. Έπειτα από εναλλαγές εκλεγμένης και πραξικοπηματικής διακυβέρνησης (οι τελευταίες γνήσιες εκλογές έγιναν το 1961), επιβλήθηκε το μονοκομματικό καθεστώς του κόμματος Μπάαθ (αραβοσοσιαλιστικό), το οποίο, από το 1971, εξελίχθηκε στην κληρονομική δεσποτεία της οικογένειας Άσαντ.
Πώς προέκυψε η σημερινή μορφή της Συρίας
Παρά τους περιορισμένους πόρους και τις πολιτικές δυσχέρειες (μεταξύ αυτών τέσσερις «ατυχείς» πόλεμοι με το Ισραήλ και μια μακρόχρονη ανάμειξη στον εμφύλιο πόλεμο του γειτονικού Λιβάνου), ο πληθυσμός της Συρίας αυξήθηκε εκθετικά: την εποχή που αποκτούσε ανεξαρτησία, είχε λίγο παραπάνω από 3 εκατομμύρια κατοίκους· το 2011, τη χρονιά που ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος, στη Συρία ζούσαν 22,7 εκατομμύρια (συνυπολογίζοντας 1,3 εκ. Ιρακινούς και 0,5 εκ. Παλαιστίνιους πρόσφυγες).
Θα ήταν παραπλανητικό να χαρακτηριστούν οι κάτοικοι της χώρας σκέτα «Σύριοι». Ίσως μόνο αντιμέτωποι με το Ισραήλ να δέχονταν αυτόν τον χαρακτηρισμό – και πάλι, όχι όλοι. Με βάση εθνοτικά κριτήρια, που δεν είναι πάντα τα επικρατέστερα, έχουμε την εξής εικόνα:
Άραβες: ±80%
Κούρδοι: ±10%
Τουρκμένοι-Τουρκομάνοι: 4-5%
Χριστιανοί Ασσύριοι-Αραμαίοι: 3-4%
Κιρκάσιοι: 1,5%
Στην προκειμένη περίπτωση, οι εθνοτικές ταυτότητες, αντιμετωπίζουν ισχυρό ανταγωνισμό από παραδοσιακές θρησκευτικές. Έχουμε και λέμε, λοιπόν (με έτος αναφοράς το 2011):
Σουνίτες (οι περισσότεροι Άραβες, αλλά και Κούρδοι, Τουρκμένοι-Τουρκομάνοι, Κιρκάσιοι και Παλαιστίνιοι): 74%
Σιίτες (εκ των οποίων τα 3/4 Αλαουίτες, και οι λοιποί Ισμαηλίτες, Ιμαμίτες κ.ά.): 13%
Χριστιανοί (εκ των οποίων τα 2/3 ελληνορθόδοξοι, αρμενορθόδοξοι και συρορθόδοξοι, το 1/4 καθολικοί, και οι λοιποί προτεστάντες και νεστοριανοί): 10%
Δρούζοι (συγκρητική θρησκεία, παρακλάδι μακρινό του σιιτικού Ισλάμ): 3%.
Ίσως είναι ορθότερο να υιοθετήσει κανείς μεικτό, εθνοθρησκευτικό κριτήριο, προκειμένου να κατανοήσει τη συμπεριφορά κοινοτήτων σε χώρες όπως η Συρία. Για παράδειγμα, μεγάλη μερίδα της σιιτικής κοινότητας των Αλαουιτών (να μη συγχέονται με τους σουνίτες Αλεβίτες) ταυτίστηκε με το καθεστώς της οικογένειας Άσαντ που προερχόταν από τους κόλπους της. Η συνέπεια ήταν, ίσως και ένα τρίτο των Αλαουιτών ανδρών στρατεύσιμης ηλικίας να έχουν χάσει τη ζωή τους στον εμφύλιο, μαχόμενοι με τις καθεστωτικές δυνάμεις. Άλλο παράδειγμα, οι Δρούζοι, η πλειονότητα των οποίων ζει στα κατεχόμενα από το Ισραήλ υψώματα του Γκολάν και δεν δυσανασχετεί ιδιαίτερα γι’ αυτό. Τρίτο παράδειγμα, οι Χριστιανοί. Σε σχέση με το 2011, ο πληθυσμός τους σήμερα υπολογίζεται δραματικά μειωμένος: Τρεις στους τέσσερις πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς, ως συνέπεια της εξοντωτικής (ή γενοκτονικής) πολιτικής του Ισλαμικού Κράτους, ιδίως την περίοδο 2013-17, αλλά και ισλαμικών οργανώσεων, όπως αυτή του σημερινού ισχυρού άντρα αλ-Τζουλάνι.
Σήμερα, υπολογίζεται ότι πάνω από το μισό του συριακού πληθυσμού έχει εγκαταλείψει τις εστίες του: περίπου 6 εκατομμύρια ως πρόσφυγες σε άλλες χώρες (περισσότεροι από τους μισούς στην Τουρκία) και πάνω από 7 εκατομμύρια εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της χώρας.
Ποιοι ελέγχουν το έδαφος της Συρίας, σε διαρκώς μεταβαλλόμενη αναλογία; Με μεγάλη προσπάθεια, ξεχωρίζουμε κάποιες οργανώσεις, που όμως απαρτίζονται από πλήθος μικρότερων, με κυμαινόμενη υπακοή:
Καθεστωτικές δυνάμεις: Αυτές έχουν σχεδόν αφαιρεθεί από την εξίσωση. Οι ξένοι υποστηρικτές τους, Ρωσία, Ιράν, Χεζμπολάχ, αναζητούν νέα ερείσματα.
Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA): Δρα στις κατεχόμενες από την Τουρκία περιοχές, σε μέρος της επαρχίας Ιντλίμπ. Πρωταγωνίστησε στην πρόσφατη ανατροπή του Άσαντ, αλλά στρέφεται και εναντίον των κουρδικών δυνάμεων (SDF). Στηρίζονται από την Τουρκία.
Τουρκία: Ελέγχει άμεσα δύο θύλακες στη βόρεια Συρία, συνολικά 5% του εδάφους της χώρας. Συνέβαλε αποφασιστικά στην πτώση του Άσαντ, αλλά τα συμφέροντά της συγκρούονται με εκείνα των ΗΠΑ στην περίπτωση των Κούρδων.
Αυτόνομη Διοίκηση ΒΑ Συρίας (Rojava) – Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF): Μετέχουν κυρίως Κούρδοι και άλλες, κυρίως μειονοτικές, πολιτοφυλακές. Δρουν στη βόρεια και ανατολική Συρία. Στηρίζονται από τις ΗΠΑ. Κατηγορήθηκαν για εθνοκάθαρση σε βάρος Αράβων κατοίκων.
Ισλαμικό Κράτος: Κατάλοιπά του αναφέρονται στη βορειοανατολική Συρία.
Επαναστατικός Στρατός Κομμάντο (RCA): Δρα στα σύνορα με Ιράκ και Ιορδανία και έχει παρουσία μέχρι τη Δαμασκό. Στηρίζονται από τις ΗΠΑ.
Νότιο Μέτωπο: Σύμπραξη 54 ή 58 φατριών (μαζί με Δρούζους) που συνεργάζεται με τον RCA. Δρα στην επαρχία Νταραά, στο νοτιοδυτικό άκρο της χώρας που συνορεύει με την Ιορδανία. Βρίσκεται σε επαφή με τις δυνάμεις του Ισραήλ.
Ισραήλ, το οποίο, για να μη ξεχνιόμαστε, κατέχει τα υψώματα του Γκολάν, που αντιστοιχούν στο 1% του συριακού εδάφους.
Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε (Hayʼat Taḥrīr aš-Šām, HTS): Δημιούργημα της Αλ Κάιντα, από την οποία αποσπάστηκε το 2017, σύστησε τη «Συριακή Κυβέρνηση Σωτηρίας» με βάση την επαρχία Ιντλίμπ, όπου έδρασε με την ανοχή της Τουρκίας. Ο «εμίρης» της HTS, ο Αχμέντ Χουσεΐν αλ-Σαρά, γνωστός πλέον ως αλ-Τζουλάνι, αντιμετωπίζεται ευρέως ως ο de facto ηγέτης της νέας Συρίας. Πολέμιος του Ιράν, έχει συμπάθειες στην Άγκυρα και φαίνεται να αποβλέπει σε working relationship με τη Δύση.
Επικρατέστερη όλων εμφανίζεται σήμερα η HTS του αλ-Τζουλάνι. Έχει διακηρυγμένο στόχο την εγκαθίδρυση ισλαμικής διακυβέρνησης σε όλη τη Συρία. Ως προς τα δείγματα γραφής της στο Ιντλίμπ, άρχισε να εφαρμόζει αυστηρά τον Ισλαμικό Νόμο (Σαρία) για να βάλει στη συνέχεια νερό στο κρασί της έπειτα από αντιδράσεις ντόπιων και ξένων. Ως προς τα οικονομικά της, στηρίχτηκε σε πόρους από λάφυρα πολέμου, ανταλλαγή αιχμαλώτων, «λεηλασία ιστορικών χώρων και έργων τέχνης, κατάσχεση χριστιανικών περιουσιών και άγρια φορολογία». Επικρίσεις δέχτηκε και για κακομεταχείριση πολιτικών κρατουμένων.
Τι επιφυλάσσουν όλα αυτά για το μέλλον της πολύπαθης χώρας; Μάλλον περισσότερο αίμα, ιδρώτα και δάκρυα. Ιδίως από τη στιγμή που είναι απίθανο να επιτραπεί στους Σύριους να αποφασίσουν οι ίδιοι ελεύθερα για τη μελλοντική τους διακυβέρνηση. Επιπλέον, οι τρεις ισχυρότεροι ξένοι παράγοντες τη στιγμή αυτή, δηλαδή οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και, ιδίως η Τουρκία, έχουν αποκλίνουσες επιδιώξεις. Το βέβαιο είναι ότι πολύ πρόωρα διάφορες δυτικές κυβερνήσεις αποφάσισαν ότι το κακό τελείωσε και οι Σύριοι πρόσφυγες μπορούν να επιστρέψουν με ασφάλεια στις εστίες τους. Εξαρτάται, για ποιους Σύριους μιλάμε.
15°
