Σαν σήμερα 10 Δεκεμβρίου το 1901 απονεμήθηκαν τα πρώτα βραβεία Νόμπελ - Η ιστορία του ανθρώπου πίσω από τη μεγαλύτερη τιμητική διάκριση στον κόσμο
Τα Βραβεία Νόμπελ, αυτά τα λαμπερά μετάλλια της επιστήμης, της λογοτεχνίας και της ειρήνης, έχουν μια ιστορία που θα μπορούσε να αποτελεί σενάριο ταινίας - κι αυτό διότι ο Άλφρεντ Νόμπελ, ο Σουηδός χημικός, εφευρέτης και «μάγος των εκρήξεων» (ναι, ήταν αυτός που εφηύρε την δυναμίτιδα), ξύπνησε μια μέρα και συνειδητοποίησε ότι το όνομά του κινδύνευε να περάσει στην ιστορία ως «ο άνθρωπος που έκανε τις εκρήξεις ακόμα πιο εύκολες».
Σοκαρισμένος από ένα ψευδές νεκρολογικό άρθρο που τον χαρακτήριζε «έμπορο θανάτου», έκανε μια βαθιά αναθεώρηση της ζωής του και του τρόπου με τον οποίο θα έμενε στην ιστορία. Τότε αποφάσισε να αφήσει τα χρήματά του για έναν πιο λαμπερό σκοπό: να ανταμείβει ανθρώπους που κάνουν τον κόσμο καλύτερο, αντί για πιο... εκρηκτικό.
Έτσι, γεννήθηκαν τα βραβεία Νόμπελ, ένα είδος «Όσκαρ» για επιστήμονες, συγγραφείς και ακτιβιστές που απονέμονται κάθε χρόνο από το 1901 στις 10 Δεκεμβρίου, την ημέρα δηλαδή που ο Νόμπελ πέθανε.
Στις 27 Νοεμβρίου 1895, ο Άλφρεντ Νόμπελ υπέγραψε τη διαθήκη του στη Σουηδο-Νορβηγική Λέσχη του Παρισιού. Ο 62χρονος βιομήχανος είχε στο παρελθόν σκεφτεί να χρησιμοποιήσει μέρος της προσωπικής του περιουσίας για να στηρίξει το έργο επιστημόνων και εφευρετών, αλλά το έγγραφο που συνέταξε περιέγραφε ένα σχέδιο πολύ πιο φιλόδοξο από ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Κι αυτό έγινε τελικά πραγματικότητα μία ημέρα σαν σήμερα, στις 10 Δεκεμβρίου 1901.
Ανήσυχος και περίεργος, ο Νόμπελ έδειξε από μικρός τη γοητεία που του ασκούσε η επίλυση προβλημάτων. Σπούδασε χημεία και γοητεύτηκε με τη νιτρογλυκερίνη λόγω της απρόβλεπτης και εξαιρετικά εκρηκτικής φύσης της. Παρά την αποστροφή της επιστημονικής κοινότητας για τη νιτρογλυκερίνη, το μυαλό του νεαρού άνδρα ήταν αποφασισμένο να δαμάσει την εκρηκτική ύλη. Στη δεκαετία του 1860, πειραματίστηκε με ελεγχόμενες εκρήξεις αναζητώντας έναν σταθερό συνδυασμό. Ωστόσο, το 1864, ακριβώς όταν είχε την αίσθηση ότι βρισκόταν στο κατώφλι μιας εφεύρεσης που θα άλλαζε τον κόσμο, μια τραγωδία έπληξε την εταιρεία του.
Μια δεξαμενή νιτρογλυκερίνης υπερθερμάνθηκε και είχε ως αποτέλεσμα μια έκρηξη σκοτώνοντας πέντε ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένου του μικρότερου αδελφού του, Εμίλ. Ο ίδιος ο Άλφρεντ υπέστη ελαφρά τραύματα στην καταστροφή.
Αντί να αναβληθεί η συνεργασία με τη νιτρογλυκερίνη, ο Άλφρεντ επιχείρησε να βρει έναν ασφαλή τρόπο να πυροδοτήσει τη χημική ουσία. Το να τα παρατήσει τώρα θα σήμαινε, κατά την άποψή του, να επιτρέψει έναν μάταιο θάνατο στον αδελφό του.
Συνέχισε τη δουλειά του και παρήγαγε τον δυναμίτη, ένα πιο ασφαλές στο χειρισμό εκρηκτικό. Σύντομα του χορηγήθηκαν διπλώματα ευρεσιτεχνίας για την εφεύρεσή του στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Ο δυναμίτης, το πρώτο με ασφάλεια διαχειρίσιμο εκρηκτικό έγινε η μεγάλη επιχείρηση του Νόμπελ. Οι ελεγχόμενες εκρήξεις βρήκαν πολλές χρήσεις, όπως στην εξόρυξη, στην ανατίναξη σήραγγας και πολλά άλλα.
Οι επιχειρήσεις άνθησαν και πολυάριθμα εργοστάσια δημιουργήθηκαν στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Μέσα σε μια νύχτα, ο Άλφρεντ συγκέντρωσε περιουσία πέρα από κάθε φαντασία Συνέχισε να διυλίζει συνεχώς τον δυναμίτη και αργότερα δημιούργησε ακόμα ισχυρότερα και ασφαλέστερα εκρηκτικά.
Συχνά ανέφερε: «Μόλις τα έθνη ανακαλύψουν ότι σε μια στιγμή, ολόκληροι στρατοί μπορούν να καταστραφούν εντελώς, σίγουρα θα παραμείνουν σε χρυσή ειρήνη». Ο Νόμπελ θεωρούσε τον εαυτό του ειρηνιστή και πίστευε ακράδαντα ότι τα όπλα του θα ήταν αποτρεπτικά και ότι θα αποδεικνύονταν ευλογία για την ανθρωπότητα. Ένας απόλυτα εσφαλμένος υπολογισμός όπως έχει δείξει η ιστορία. Οι πόλεμοι συνεχίστηκαν και τα έθνη δεν υποχώρησαν. Οι εφευρέσεις του δεν κατάφεραν να αλλάξουν την πορεία του κόσμου.
Αυτό που έπεισε τον «βασιλιά του δυναμίτη» να αφιερώσει την περιουσία του στη φιλανθρωπία
Ο Νόμπελ δεν μίλησε ποτέ δημοσίως για τα κίνητρα πίσω από την υπόσχεση, αλλά πολλοί πιστεύουν ότι η αιτία ήταν ένα συγκεκριμένο περιστατικό που βάρυνε τη συνείδησή του, αλλάζοντας έτσι τη ζωή του για πάντα. Όπως λέει η ιστορία, το 1888, ο Λούντβιχ, ένας από τους αδερφούς του Άλφρεντ, πέθανε από ενδοεγκεφαλική αιμορραγία ενώ επισκεπτόταν τις Κάννες.
Μια γαλλική εφημερίδα μπέρδεψε λανθασμένα την ταυτότητα του νεκρού με αυτή του Άλφρεντ και κυκλοφόρησε ένα καυστικό δημοσίευμα με τίτλο «Ο Έμπορος του Θανάτου είναι νεκρός». Το άρθρο τον καταδίκασε για τις εφευρέσεις του, επικρίνοντάς τον ως τον πλουσιότερο «αλήτη» στην Ευρώπη που είχε γίνει πλούσιος βρίσκοντας τρόπους να ακρωτηριάσει και να σκοτώσει αθώους!
Τελικά, το λάθος διορθώθηκε αργότερα, αλλά η ζωή τού είχε δώσει μια σπάνια ευκαιρία να διαβάσει τη νεκρολογία του. Αυτά που διάβασε στην εφημερίδα τον τρόμαξαν και άφησαν ανεξίτηλο σημάδι στη συνείδησή του. Η καταστροφή οδήγησε σε μια επαναξιολόγηση και συνειδητοποίησε ότι ο τελικός απολογισμός του έργου της ζωής του ήταν η παγκόσμια καταδίκη. Η φήμη και η περιουσία έμοιαζαν τώρα σαν βάρος. Άρχισε να αναρωτιέται: «Έτσι θα με θυμούνται οι μεταγενέστεροι;» «Αυτή είναι η κληρονομιά που θα αφήσω πίσω μου;».
Όποιοι κι αν ήταν πάντως οι λόγοι που τον οδήγησαν στην καθιέρωση των βραβείων του, ο Νόμπελ κράτησε σιγή ιχθύος γι' αυτούς όσο ζούσε. Σχεδόν κανείς δεν γνώριζε για τα σχέδιά του πριν από τον θάνατό του στις 10 Δεκεμβρίου 1896, και ακόμη και τότε η διαθήκη του προκάλεσε σημαντική διαμάχη και σύγχυση. Εξοργισμένοι επειδή τους αρνήθηκαν το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του, ορισμένα μέλη της οικογένειας Νόμπελ προσπάθησαν να ανατρέψουν τη διαθήκη.
Στη Σκανδιναβία, εν τω μεταξύ, πολλοί επέκριναν την επιταγή του να απονέμονται τα βραβεία χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η εθνικότητα. Τελικά χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να μπορέσουν οι εκτελεστές της διαθήκης του Νόμπελ να διευθετήσουν όλα τα νομικά ζητήματα, να συστήσουν ένα ίδρυμα και να πείσουν τα καθορισμένα σουηδικά και νορβηγικά ιδρύματα να αναλάβουν το έργο της απονομής των βραβείων.
Τελικά, το 1901, τα βραβεία Νόμπελ απονεμήθηκαν για πρώτη φορά. Μεταξύ των πρώτων βραβευθέντων ήταν ο Γερμανός φυσικός Βίλχελμ Ρέντγκεν (Νόμπελ Φυσικής), για την ανακάλυψη των ακτίνων Χ. Ο Ολλανδός χημικός Γιάκομπους βαν’τ Χοφ, (Νόμπελ Χημείας), για την ανακάλυψη των νόμων της χημικής δυναμικής και ωσμωτικής πίεσης στα διαλύματα.
Ο Γερμανός γιατρός Εμίλ φον Μπέρινγκ, (Νόμπελ Ιατρικής - Φυσιολογίας), για το έργο του που αφορούσε τη χρήση του ορού ως θεραπευτικού μέσου. Ο Γάλλος ποιητής Σιλί Πριντόμ, (Νόμπελ Λογοτεχνίας). Ο Ελβετός έμπορος Ερρίκος Ντινάν και ο Γάλλος ειρηνιστής Φρεντερίκ Πασί, που μοιράστηκαν το Νόμπελ Ειρήνης, για την ίδρυση του Ερυθρού Σταυρού ο πρώτος και τους αγώνες του για την εμπέδωση της διεθνούς ειρήνης ο δεύτερος.
Ο οργανισμός που κληροδότησε ο «βασιλιάς του δυναμίτη» έχει έκτοτε απονείμει περισσότερα από 500 βραβεία σε ιστορικές προσωπικότητες από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν και τη Μαρί Κιουρί μέχρι τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ. Μέχρι σήμερα, τα βραβεία εξακολουθούν να απονέμονται κάθε 10 Δεκεμβρίου - την επέτειο του θανάτου του Άλφρεντ Νόμπελ.
Τα βραβεία Νόμπελ έχουν προκαλέσει αντιδράσεις όχι μόνο για αυτούς που βραβεύτηκαν αλλά και για αυτούς που παρά το σπουδαίο τους έργο δεν βραβεύτηκαν ποτέ. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν αυτή του Μαχάτμα Γκάντι.
Η εμβληματική φυσιογνωμία του κινήματος για την ανεξαρτησία της Ινδίας και εμπνευστής της μη βίας ήταν υποψήφιος για βραβείο Νόμπελ πέντε φορές, όμως ποτέ δεν το κέρδισε. Το 2006 ο Γκιρ Λουντεσταντ από την Επιτροπή των βραβείων Νόμπελ δήλωσε:
«Η μεγαλύτερη παράλειψη στα 106 χρόνια ιστορίας του θεσμού είναι αναμφίβολα το γεγονός πως ο Μαχάτμα Γκάντι δεν έλαβε ποτέ το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης».
