Συρία: Ο ρόλος της Τουρκίας και οι συνθήκες που επέτρεψαν την ανατροπή του Άσαντ

Έπειτα από 13 χρόνια εμφυλίου πολέμου, οι αντιπολιτευόμενες πολιτοφυλακές της Συρίας αισθάνθηκαν πως έχουν μια ευκαιρία για να πλήξουν την εξουσία του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ όταν, περίπου πριν από έξι μήνες, ενημέρωσαν την Τουρκία για τα σχέδιά τους για μια μεγάλη επίθεση και ένιωσαν ότι είχαν τη σιωπηρή έγκρισή της, λένε δύο πηγές που γνώριζαν για τον σχεδιασμό της.

Η επιχείρηση εξαπολύθηκε πριν από μόλις δύο εβδομάδες και η γρήγορη επίτευξη του πρώτου στόχου της, της κατάληψης της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Συρίας, του Χαλεπιού, αιφνιδίασε σχεδόν τους πάντες.

Από εκεί, μέσα σε λίγο περισσότερο από μια εβδομάδα, η συμμαχία των ανταρτών έφθασε στη Δαμασκό και χθες Κυριακή έβαλε τέλος σε πέντε δεκαετίες διακυβέρνησης της οικογένειας Άσαντ.

Η αστραπιαία προέλαση βασίστηκε σε μια σχεδόν τέλεια συγκυρία για τις δυνάμεις που ήταν αντίθετες στον Άσαντ: ο στρατός του είχε χάσει το ηθικό του και ήταν εξαντλημένος· οι κύριοι σύμμαχοί του, το Ιράν και η λιβανική Χεζμπολάχ, ήταν σοβαρά εξασθενημένοι από τη σύγκρουση με το Ισραήλ· και ο άλλος σημαντικός στρατιωτικός υποστηρικτής του, η Ρωσία, ήταν απασχολημένη αλλού και φαινόταν να έχει χάσει το ενδιαφέρον της.

Δεν υπήρχε περίπτωση να προχωρήσουν οι αντάρτες χωρίς να ενημερώσουν την Τουρκία

Δεν υπήρχε περίπτωση να μπορούσαν να προχωρήσουν οι αντάρτες χωρίς να ενημερώσουν πρώτα την Τουρκία, η οποία ήταν ο κύριος υποστηρικτής της συριακής αντιπολίτευσης από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, λένε οι πηγές, ένας διπλωμάτης στην περιοχή και ένα μέλος της συριακής αντιπολίτευσης.

Η Τουρκία έχει στρατεύματα στο πεδίο στη βορειοδυτική Συρία και παρέχει υποστήριξη σε μερικούς από τους αντάρτες που είχαν την πρόθεση να πάρουν μέρος στην επιχείρηση, περιλαμβανομένου του Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) -αν και θεωρεί πως η κύρια παράταξη στη συμμαχία, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), είναι τρομοκρατική οργάνωση. Το τολμηρό σχέδιο των ανταρτών είχε εκπονηθεί από την HTS και τον επικεφαλής της, τον Άχμεντ αλ-Σάρα, γνωστότερο ως Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, δήλωσε ο διπλωμάτης.

Λόγω των προηγούμενων δεσμών του με την αλ-Κάιντα, ο Τζολάνι έχει χαρακτηριστεί τρομοκράτης από την Ουάσινγκτον, την Ευρώπη και την Τουρκία. Εντούτοις κατά την τελευταία δεκαετία η HTS, η οποία ήταν προηγουμένως γνωστή ως Μέτωπο Νόσρα, είχε προσπαθήσει να εμφανισθεί πιο μετριοπαθής, ενώ διοικούσε ένα οιονεί κράτος με επίκεντρο την Ιντλίμπ, όπου, λένε ειδικοί, επέβαλλε φορολογία και συγκέντρωνε φόρους από τις εμπορικές δραστηριότητες και τον πληθυσμό.

Η κυβέρνηση του τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν, η οποία συνήψε συμφωνία το 2020 με τη Ρωσία για την αποκλιμάκωση των μαχών στη βορειοδυτική Συρία, ήταν επί μακρόν αντίθετη σε μια τέτοια μεγάλη επίθεση των ανταρτών, φοβούμενη ότι θα οδηγούσε σε ένα νέο κύμα προσφύγων που θα περνούσε τα σύνορά της.

Εντούτοις οι αντάρτες αισθάνθηκαν νωρίτερα φέτος μια σκληρυνση της στάσης της Άγκυρας έναντι του Άσαντ, λένε οι πηγές, αφού αυτός ο τελευταίος απέρριψε επανειλημμένα ανοίγματα από τον Ερντογάν που είχαν στόχο την προώθηση μιας πολιτικής λύσης στο στρατιωτικό αδιέξοδο, που είχε αφήσει τη Συρία διαιρεμένη ανάμεσα στο καθεστώς και ένα συνονθύλευμα ανταρτικών οργανώσεων με μια σειρά ξένων υποστηρικτών.

Η πηγή στη συριακή αντιπολίτευση είπε ότι οι αντάρτες έδειξαν στην Τουρκία λεπτομέρειες του σχεδίου τους, μετά την αποτυχία των προσπαθειών της Άγκυρας να κάνει τον Άσαντ να εμπλακεί.

Το μήνυμα ήταν: «Αυτός ο άλλος δρόμος δεν έχει δουλέψει για χρόνια - δοκιμάστε λοιπόν τον δικό μας. Δεν πρέπει να κάνετε τίποτα, απλώς μην επεμβείτε». Το Ρόιτερς δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσει την ακριβή φύση των επικοινωνιών.

Ο Χάντι αλ-Μπάχρα, επικεφαλής της διεθνώς αναγνωρισμένης συριακής αντιπολίτευσης στο εξωτερικό, είπε την περασμένη εβδομάδα στο Ρόιτερς ότι η HTS και ο SNA είχαν «περιορισμένο» κοινό σχεδιασμό πριν από την επιχείρηση και συμφώνησαν «να συνεργασθούν και να μην συγκρουσθούν μεταξύ τους». Ο ίδιος πρόσθεσε πως οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έβλεπαν το τι έκαναν και τι συζητούσαν οι ένοπλες οργανώσεις.

Ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, μιλώντας χθες, Κυριακή, στην Ντόχα, δήλωσε ότι η προσπάθεια του Ερντογάν τους τελευταίους μήνες να προσεγγίσει τον Άσαντ απέτυχε και η Τουρκία «ήξερε πως κάτι ερχόταν».

Εντούτοις ο τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών Νουχ Γιλμάζ είπε σε μια διάσκεψη για τις μεσανατολικές υποθέσεις, που έγινε προχθές, Σάββατο, στο Μπαχρέιν, ότι η Άγκυρα δεν βρισκόταν πίσω από την επίθεση και δεν έδωσε τη συγκατάθεσή της γι' αυτή, υποστηρίζοντας ότι ανησυχεί για την αστάθεια.

Τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας της Τουρκίας δεν απάντησαν απ' ευθείας στις ερωτήσεις του Ρόιτερς για μια συνεννόηση ανάμεσα στην HTS και την Άγκυρα σχετικά με την επιχείρηση στο Χαλέπι. Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με το κατά πόσον η Τουρκία γνώριζε για τις προετοιμασίες στο πεδίο της μάχης, τούρκος αξιωματούχος είπε στο Ρόιτερς ότι η HTS «δεν λαμβάνει εντολές ούτε κατεύθυνση από εμάς ούτε συντονίζει τις επιχειρήσεις της μ' εμάς».

Ο αξιωματούχος δήλωσε ότι «με την έννοια αυτή» δεν θα ήταν ορθό να πει κάποιος ότι η επιχείρηση στο Χαλέπι πραγματοποιήθηκε με την έγκριση ή το πράσινο φως της Τουρκίας. Η τουρκική υπηρεσία πληροφοριών MIT δεν απάντησε αμέσως σε αίτημα του Ρόιτερς για σχόλιο.

Το Ρόιτερς δεν ήταν σε θέση να επικοινωνήσει με κάποιον εκπρόσωπο της HTS.

Έπληξαν τον Άσαντ όταν ήταν περισσότερο ευάλωτος

Οι αντάρτες έπληξαν όταν ο Άσαντ ήταν περισσότερο ευάλωτος.

Απασχολημένοι σε πολέμους αλλού, οι στρατιωτικοί σύμμαχοί του, η Ρωσία, το Ιράν και η λιβανική Χεζμπολάχ, απέτυχαν να κινητοποιήσουν μια αποφασιστικής σημασίας δύναμη πυρός που τον στήριζε επί χρόνια.

Οι εξασθενημένες συριακές ένοπλες δυνάμεις δεν ήταν ικανές να αντισταθούν. Πηγή στο καθεστώς είπε στο Ρόιτερς ότι άρματα μάχης και αεροπλάνα είχαν μείνει χωρίς καύσιμα εξαιτίας διαφθοράς και λεηλασίας - πράγμα που καταδεινύει το μέγεθος την απίσχνασης του συριακού κράτους.

Τα δύο τελευταία χρόνια, το ηθικό του στρατού είχε διαβρωθεί σοβαρά, λέει η πηγή, η οποία ζήτησε να μη κατονομασθεί εξαιτίας φόβου αντιποίνων.

Ο Άρον Λουντ του Century International, μιας δεξαμενής σκέψης που επικεντρώνεται στη Μέση Ανατολή, δήλωσε ότι ο υπό την HTS συνασπισμός ήταν ισχυρότερος και με μεγαλύτερη συνοχή απ' ό,τι οποιαδήποτε άλλη ανταρτική δύναμη στη διάρκεια του πολέμου «και αυτό οφείλεται σε μεγάλο μέρος στον Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι». Όμως, πρόσθεσε, η αδυναμία του καθεστώτος ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας.

«Αφού έχασαν κατ' αυτό τον τρόπο το Χαλέπι, οι δυνάμεις του καθεστώτος ουδέποτε ανέκαμψαν και όσο περισσότερο προχωρούσαν οι αντάρτες, τόσο εξασθενούσε ο στρατός του Άσαντ», δήλωσε.

Ο ρυθμός της προέλασης των ανταρτών, με τη Χάμα να καταλαμβάνεται στις 5 Δεκεμβρίου και τη Χομς να πέφτει γύρω στην Κυριακή, την ίδια στιγμή που οι κυβερνητικές δυνάμεις έχαναν τη Δαμασκό, ξεπέρασε τις προσδοκίες των ίδιων των ανταρτών.

«Υπήρχε ένα παράθυρο ευκαιρίας, όμως ουδείς περίμενε ότι το καθεστώς θα κατέρρεε τόσο γρήγορα. Όλοι περίμεναν κάποια μάχη», λέει ο Μπασάμ Αλ Κουβάτλι, πρόεδρος του Συριακού Φιλελεύθερου Κόμματος, μιας μικρής αντιπολιτευόμενης οργάνωσης, ο οποίος έχει τη βάση του εκτός Συρίας.

Αμερικανός αξιωματούχος είπε με τον όρο να μην κατονομασθεί πως ενώ η Ουάσιγνκτον γνώριζε ότι η Τουρκία υποστηρίζει συνολικά τους αντάρτες, δεν είχε ενημερωθεί για οποιαδήποτε σιωπηρή τουρκική έγκριση για την επίθεση στο Χαλέπι. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου δεν απάντησε αμέσως σε αίτημα για σχόλιο σχετικά με το ρόλο της Τουρκίας.

Ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είπε χθες, Κυριακή, ότι η εγκατάλειψη του Άσαντ από τη Ρωσία οδήγησε στην πτώση του, προσθέτοντας ότι η Μόσχα εξαρχής δεν έπρεπε να τον προστατεύσει και στη συνέχεια έχασε το ενδιαφέρον της εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, τον οποίο ουδέποτε έπρεπε να είχε ξεκινήσει.

Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου επισήμανε χθες, Κυριακή, τον ρόλο της χώρας του στην εξασθένηση της Χεζμπολάχ, για την οποία πηγές είπαν στο Ρόιτερς ότι απέσυρε το Σάββατο τα στρατεύματά της που είχαν απομείνει στη Συρία.

Οι επιπτώσεις του πολέμου στη Γάζα

Πηγές που γνωρίζουν τις αναπτύξεις της Χεζμπολάχ είπαν ότι η υποστηριζόμενη από το Ιράν οργάνωση, η οποία είχε στηρίξει τον Άσαντ στις αρχές του πολέμου, είχε ήδη αποσύρει πολλούς από τους επίλεκτους μαχητές της τον τελευταίο χρόνο από τη Συρία για να υποστηρίξει τις εχθροπραξίες της οργάνωσης με το Ισραήλ - μια σύγκρουση που ξεκίνησε από τον πόλεμο στη Γάζα. Το Ισραήλ κατάφερε ισχυρά πλήγματα στη Χεζμπολάχ, ιδιαίτερα αφού εξαπέλυσε μια επίθεση το Σεπτέμβριο, σκοτώνοντας τον αρχηγό της οργάνωσης, τον Χάσαν Νασράλα, και πολλούς διοικητές και μαχητές της.

Η επίθεση των ανταρτών στη Συρία άρχισε την ίδια ημέρα που τέθηκε σε εφαρμογή μια κατάπαυση του πυρός στον πόλεμο στο Λίβανο, στις 27 Νοεμβρίου. Πηγές που γνωρίζουν τα τεκταινόμενα στη Χεζμπολάχ είπαν ότι η οργάνωση δεν ήθελε να εμπλακεί σε μεγάλες μάχες στη Συρία, καθώς επικεντρωνόταν στο δικό της μακρύ δρόμο για να ανακάμψει από τα ισχυρά πλήγματα.

Για τη συμμαχία των ανταρτών, η αποχώρηση της Χεζμπολάχ δημιουργούσε μια πολύτιμη ευκαιρία. «Το μόνο που θέλαμε ήταν μια δίκαιη μάχη ανάμεσα σ' εμάς και το καθεστώς», λέει η πηγή στη συριακή αντιπολίτευση.

Η πτώση του Άσαντ σηματοδοτεί ένα μείζον πλήγμα στην επιρροή του Ιράν στη Μέση Ανατολή, καθώς ήρθε τόσο γρήγορα μετά το φόνο του Νασράλαχ και τη ζημιά που έγινε από το Ισραήλ στη Χεζμπολάχ.

Η Τουρκία, από την άλλη, φαίνεται τώρα να είναι ο πιο ισχυρός εξωτερικός παράγοντας στη Συρία, έχοντας στρατεύματα στο πεδίο και πρόσβαση στους ηγέτες των ανταρτών.

Εκτός από το να εξασφαλίσει την επιστροφή των σύρων προσφύγων, στους στόχους της Τουρκίας περιλαμβάνεται η μείωση της ισχύος των οργανώσεων των Κούρδων της Συρίας που ελέγχουν εκτεταμένες περιοχές στη βορειοανατολική Συρία και υποστηρίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Άγκυρα χαρακτηρίζει τις οργανώσεις αυτές τρομοκρατικές.

Στο πλαίσιο της αρχικής επίθεσης, ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία SNA κατέλαβε εκτεταμένα εδάφη, περιλαμβανομένης της πόλης Τελ Ριφάατ, από τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις. Χθες, Κυριακή, πηγή στις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας είπε ότι αντάρτες μπήκαν στη βόρεια πόλη Μανμπίτζ αφού απώθησαν και πάλι τους Κούρδους.

«Η Τουρκία είναι εδώ ο εξωτερικός παράγοντας που έχει κερδίσει τα περισσότερα. Ο Ερντογάν αποδείχθηκε πως βρισκόταν στη σωστή -ή τουλάχιστον στη νικητήρια- πλευρά της ιστορίας εδώ, επειδή οι πληρεξούσιοί του κέρδισαν στη Συρία», λέει ο Μπιρόλ Μπασκάν, πολιτικός επιστήμονας με έδρα την Τουρκία και πρώην ερευνητής στο Middle East Institute.