Explainer: Τι συνέβη στη Συρία;

Η οικογένεια Άσαντ κυβέρνησε τη Συρία για περισσότερα από 50 χρόνια με σιδηρά πυγμή. Τώρα αυτό έφτασε στο τέλος του.

Ο Μπασάρ αλ Άσαντ έγινε πρόεδρος στη Συρία μετά τον θάνατο, το 2000, του πατέρα του Χαφέζ, ο οποίος κυβερνούσε για σχεδόν τρεις δεκαετίες.

Το 2011, κατέστειλε βάναυσα μια ειρηνική, φιλοδημοκρατική εξέγερση, πυροδοτώντας έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο στον οποίο περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι σκοτώθηκαν και 12 εκατομμύρια άλλοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.

Πριν από δώδεκα ημέρες, η Hayat Tahrir al-Sham (HTS) και οι συμμαχικές παρατάξεις των ανταρτών εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στη βορειοδυτική Συρία.

Οι αντάρτες κατέλαβαν γρήγορα τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, το Χαλέπι, και στη συνέχεια σάρωσαν προς τα νότια κατά μήκος της εθνικής οδού προς την πρωτεύουσα, τη Δαμασκό, καθώς ο στρατός κατέρρευσε.

Η Ρωσία ανακοίνωσε ότι ο Άσαντ παραιτήθηκε και εγκατέλειψε τη Συρία την Κυριακή, λίγες ώρες αφότου οι αντάρτες μπήκαν στη Δαμασκό και πλήθη συγκεντρώθηκαν στους δρόμους για να πανηγυρίσουν, αν και η τύχη του παρέμενε άγνωστη.

Ο ηγέτης της HTS Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζαουλάνι έφτασε αργότερα στη Δαμασκό και δήλωσε στους Σύρους: «Το μέλλον είναι δικό μας».

Πώς εξελίχθηκε η κατάληψη;

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, φαινόταν ότι ο εμφύλιος πόλεμος είχε ουσιαστικά τελειώσει.

Η κυβέρνηση του Άσαντ είχε ανακτήσει τον έλεγχο των περισσότερων πόλεων της Συρίας με τη βοήθεια της Ρωσίας, του Ιράν και των υποστηριζόμενων από το Ιράν πολιτοφυλακών, όπως η Χεζμπολάχ, και οι γραμμές του μετώπου είχαν σε μεγάλο βαθμό παγώσει.

Ωστόσο, μεγάλα τμήματα της χώρας εξακολουθούσαν να βρίσκονται εκτός του ελέγχου της κυβέρνησης.

Το τελευταίο προπύργιο των ανταρτών ήταν στις επαρχίες Χαλέπι και Ιντλίμπ, που συνορεύουν με την Τουρκία και όπου ζούσαν πάνω από τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι, πολλοί από τους οποίους εκτοπίστηκαν. Κυριαρχούσε η HTS, αλλά εκεί είχαν επίσης την έδρα τους διάφορες συμμαχικές ομάδες ανταρτών και τζιχαντιστών. Οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία αντάρτικες φατρίες έλεγχαν επίσης περιοχές με την υποστήριξη των τουρκικών στρατευμάτων.

Στις 27 Νοεμβρίου, ο HTS και οι σύμμαχοί του εξαπέλυσαν την αιφνιδιαστική τους επίθεση.

Μετά από τρεις ημέρες, έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος του Χαλεπιού - τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας. Είπαν ότι αντιμετώπισαν ελάχιστη αντίσταση στο έδαφος, αφού η κυβέρνηση απέσυρε γρήγορα τα στρατεύματα και τις δυνάμεις ασφαλείας της.

Εν τω μεταξύ, οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία αντάρτικες παρατάξεις επωφελήθηκαν από την υποχώρηση της κυβέρνησης εξαπολύοντας ξεχωριστή επίθεση σε εδάφη βόρεια του Χαλεπιού που ελέγχονται από μια συμμαχία πολιτοφυλακής υπό κουρδική ηγεσία που υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF).

Ο Άσαντ υποσχέθηκε να «συντρίψει» τους αντάρτες με τη βοήθεια των συμμάχων του. Ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη ενέτειναν τις επιδρομές σε περιοχές που ελέγχονται από τους αντάρτες και οι πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν έστειλαν ενισχύσεις για να βοηθήσουν τον στρατό κοντά στη Χάμα - την επόμενη πόλη νότια στο δρόμο προς τη Δαμασκό.

Όμως η Χάμα έπεσε στα χέρια των ανταρτών την Πέμπτη, μετά από πολυήμερες σφοδρές μάχες που τελικά ώθησαν τον στρατό να αποσυρθεί.

Οι αντάρτες δήλωσαν ότι ο επόμενος στόχος τους ήταν να καταλάβουν τη Χομς, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, και το πέτυχαν το βράδυ του Σαββάτου μετά από μόλις μία ημέρα μάχης. Την ίδια στιγμή, άλλες παρατάξεις ανταρτών με έδρα τα προάστια της Δαμασκού έφθασαν στα προάστια.

Νωρίς την Κυριακή, οι αντάρτες υπό την ηγεσία του HTS ανακοίνωσαν ότι εισήλθαν στη Δαμασκό και απελευθέρωσαν κρατούμενους στην πιο διαβόητη στρατιωτική φυλακή της χώρας, τη Saydnaya.

Λιγότερο από δύο ώρες αργότερα, δήλωσαν: «Ο τύραννος Μπασάρ αλ Άσαντ έχει φύγει».

Ακτιβιστές και αξιωματικοί του στρατού δήλωσαν ότι ο πρόεδρος είχε φύγει από τη Δαμασκό με αεροπλάνο προς άγνωστη τοποθεσία.

Ο πρωθυπουργός, Μοχάμεντ αλ Τζαλάλι, ανακοίνωσε εν τω μεταξύ σε βίντεο ότι είναι «έτοιμος να συνεργαστεί» με οποιαδήποτε ηγεσία «επιλέξει ο συριακός λαός».

Ο Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζαλάλι διέταξε τις δυνάμεις του να μην πλησιάσουν τα επίσημα θεσμικά όργανα, λέγοντας ότι θα παραμείνουν υπό την εξουσία του πρωθυπουργού μέχρι να τους παραδοθούν «επίσημα».

Οι αντάρτες υποσχέθηκαν επίσης να οικοδομήσουν μια «πατρίδα για όλους, συμπεριλαμβανομένων όλων των αιρέσεων και των κοινωνικών τάξεων».

Τι είναι η Hayat Tahrir al-Sham;

Η ομάδα που ηγήθηκε της επίθεσης κατά του Άσαντ δημιουργήθηκε το 2012 με διαφορετικό όνομα, το Μέτωπο αλ Νούσρα.

Το Μέτωπο αλ-Νούσρα, το οποίο ορκίστηκε πίστη στην αλ-Κάιντα τον επόμενο χρόνο, θεωρούνταν μια από τις πιο αποτελεσματικές και θανατηφόρες ομάδες που πολεμούσαν τον πρόεδρο Άσαντ.

Όμως ήταν επίφοβο για την τζιχαντιστική ιδεολογία του και θεωρήθηκε ότι ερχόταν σε αντίθεση με τον κυρίως κοσμικό κύριο συνασπισμό των ανταρτών - τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό.

Το 2016, η Αλ Νούσρα διέκοψε τους δεσμούς της με την Αλ Κάιντα και πήρε το όνομα Hayat Tahrir al-Sham όταν συγχωνεύτηκε με άλλες παρατάξεις ένα χρόνο αργότερα.

Ωστόσο, ο ΟΗΕ, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και πολλές άλλες χώρες εξακολουθούν να θεωρούν το HTS ως θυγατρική της Αλ Κάιντα και συχνά αναφέρονται σε αυτό ως Μέτωπο Αλ Νούσρα. Οι ΗΠΑ ονόμασαν τον Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζαουλάνι ως ειδικά καθορισμένο παγκόσμιο τρομοκράτη και προσέφεραν αμοιβή 10 εκατ. δολαρίων για πληροφορίες που θα οδηγούσαν στη σύλληψή του.

Το HTS εδραίωσε την εξουσία του στις επαρχίες Ιντλίμπ και Χαλέπι συντρίβοντας τους αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένων πυρήνων της Αλ Κάιντα και της ομάδας Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ). Δημιούργησε τη λεγόμενη Κυβέρνηση Σωτηρίας της Συρίας για να διοικεί την περιοχή σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο.

Γιατί πέτυχαν οι επαναστάτες;

Για αρκετά χρόνια, η Ιντλίμπ παρέμεινε πεδίο μάχης καθώς οι συριακές κυβερνητικές δυνάμεις προσπαθούσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο.

Όμως το 2020, η Τουρκία και η Ρωσία μεσολάβησαν για την κατάπαυση του πυρός ώστε να σταματήσει η προσπάθεια της κυβέρνησης να ανακαταλάβει το Ιντλίμπ. Η κατάπαυση του πυρός κράτησε σε μεγάλο βαθμό παρά τις σποραδικές μάχες.

Η HTS και οι σύμμαχοί της δήλωσαν στις 27 Νοεμβρίου ότι εξαπέλυσαν επίθεση για να «αποτρέψουν την επιθετικότητα», κατηγορώντας την κυβέρνηση και τις συμμαχικές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν για κλιμάκωση των επιθέσεων εναντίον αμάχων.

Αλλά ήρθε σε μια εποχή που η κυβέρνηση είχε αποδυναμωθεί από χρόνια πολέμου, κυρώσεων και διαφθοράς - με τους συμμάχους Ρωσία και Ιράν να απασχολούνται με άλλες συγκρούσεις.

Η υποστηριζόμενη από το Ιράν ομάδα Χεζμπολάχ είχε πρόσφατα υποφέρει από την επίθεση του Ισραήλ στον Λίβανο. Τα ισραηλινά πλήγματα είχαν εξουδετερώσει Ιρανούς στρατιωτικούς διοικητές στη Συρία, και η Ρωσία είχε αποσπαστεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Χωρίς αυτούς, οι δυνάμεις του Άσαντ είχαν μείνει εκτεθειμένες.

Πώς αντέδρασαν οι παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις;

Η Ρωσία δήλωσε ότι «παρακολουθεί τα δραματικά γεγονότα στη Συρία με εξαιρετική ανησυχία». Το υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε «όλα τα εμπλεκόμενα μέρη» στη συριακή σύγκρουση να «παραιτηθούν από τη χρήση βίας και να επιλύσουν όλα τα ζητήματα διακυβέρνησης με πολιτικά μέσα». Είπε επίσης ότι οι ρωσικές στρατιωτικές βάσεις στη Συρία βρίσκονται «σε κατάσταση ύψιστου συναγερμού», αν και δεν υπάρχει «καμία σοβαρή απειλή για την ασφάλειά τους».

Το Ιράν εξέφρασε την ελπίδα για «τον γρήγορο τερματισμό των στρατιωτικών συγκρούσεων, την πρόληψη των τρομοκρατικών ενεργειών και την έναρξη του εθνικού διαλόγου» με όλα τα τμήματα της συριακής κοινωνίας.

Η Τουρκία δήλωσε ότι η Συρία βρίσκεται τώρα σε ένα στάδιο «όπου ο συριακός λαός θα διαμορφώσει το μέλλον της χώρας του». Ο υπουργός Εξωτερικών Hakan Fidan δήλωσε ότι η νέα κυβέρνηση «πρέπει να συσταθεί με ομαλό τρόπο» και προειδοποίησε ότι «η αρχή της συμμετοχικότητας δεν πρέπει ποτέ να τεθεί σε κίνδυνο».

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ δήλωσε ότι η κατάρρευση της κυβέρνησης Άσαντ ήταν το «άμεσο αποτέλεσμα» της δράσης της χώρας του κατά της Χεζμπολάχ και του Ιράν. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου ανακοίνωσε επίσης ότι διέταξε τον ισραηλινό στρατό να «καταλάβει» προσωρινά θέσεις του συριακού στρατού στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη στα Υψίπεδα του Γκολάν, λέγοντας ότι η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 1974 μεταξύ των δύο χωρών «κατέρρευσε» επειδή τα συριακά στρατεύματα εγκατέλειψαν τις θέσεις τους.

Ο Λευκός Οίκος δήλωσε ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και η ομάδα του «παρακολουθούν στενά τα έκτακτα γεγονότα στη Συρία και παραμένουν σε συνεχή επαφή με τους περιφερειακούς εταίρους».

Το Ιράκ, όπου ισχυρές πολιτοφυλακές υποστηριζόμενες από το Ιράν έστειλαν μαχητές για να υποστηρίξουν τον συριακό στρατό στον εμφύλιο πόλεμο, δήλωσε ότι υποστηρίζει τις προσπάθειες για την έναρξη διαλόγου στη Συρία «που θα οδηγήσει στην υιοθέτηση ενός πλουραλιστικού συντάγματος που θα διαφυλάσσει τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα των Σύρων».

Ο βασιλιάς Αμπντάλα της Ιορδανίας, ο οποίος υποστήριξε τις παρατάξεις των ανταρτών στην αρχή του πολέμου, δήλωσε ότι σέβεται τη βούληση και τις επιλογές του συριακού λαού. Τόνισε τη σημασία της επιβολής σταθερότητας και της αποφυγής «κάθε σύγκρουσης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε χάος».

Ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Kaja Kallas, χαρακτήρισε την πτώση του Άσαντ «θετική και πολυαναμενόμενη εξέλιξη» και δήλωσε ότι προτεραιότητα του μπλοκ είναι να διασφαλίσει την ασφάλεια στην περιοχή.

Με πληροφορίες από BBC