Woke κουλτούρα/ατζέντα και πολιτική ορθότητα: Προσέγγιση των φαινομένων που κυριαρχούν στη παγκόσμια δημόσια σφαίρα
Την τελευταία περίοδο, η woke κουλτούρα/ατζέντα και η πολιτική ορθότητα αποτελούν δύο έννοιες που κυριαρχούν στη δημόσια σφαίρα, τόσο σε εγχώρια όσο και σε διεθνή κλίμακα. Πολυάριθμα σχετικά βιβλία και άρθρα έχουν δημοσιευτεί και εξακολουθούν να δημοσιεύονται, προσεγγίζοντας τα φαινόμενα αυτά από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες, ανάλογα με το ιδεολογικό οπλοστάσιο και τις καταβολές του εκάστοτε γράφοντος.
Ωστόσο, ιδιαίτερα στη χώρα μας, έχω την αίσθηση πως τον τελευταίο καιρό έχει επικρατήσει μια έντονη σύγχυση σχετικά με το τι ακριβώς είναι η woke κουλτούρα/ατζέντα και η πολιτική ορθότητα. Φαίνεται ότι, κυρίως στην περίπτωση της woke κουλτούρας/ατζέντας, έχει δημιουργηθεί ένας νέος «όρος-σκιάχτρο», ένας «μπαμπούλας», όπως είχε συμβεί, για παράδειγμα, την περίοδο της οικονομικής κρίσης με την έννοια του «νεοφιλελευθερισμού». Ο όρος αυτός τότε χρησιμοποιήθηκε εξόχως καταχρηστικά, σαν ένα κενό δοχείο, στο οποίο καθένας ενέτασσε τις δικές του προκαταλήψεις, εμμονές και φαντασιώσεις.
Δεν θα επιχειρήσουμε εδώ μια ιστορική ανάλυση της γενεαλογίας των εννοιών της woke κουλτούρας και της πολιτικής ορθότητας. Άλλωστε, όποιος/α θέλει μπορεί να αναζητήσει σχετικές πληροφορίες είτε στο διαδίκτυο είτε σε έγκυρα επιστημονικά βοηθήματα, για να κατατοπιστεί σχετικά με την ιστορική τους προέλευση και τη σημασία τους. Στην παρούσα τοποθέτηση, εκείνο που ενδιαφέρει είναι να δοθεί έμφαση στην αξία της διάκρισης των εννοιών και των λεπτών αποχρώσεών τους. Αυτό είναι απαραίτητο, ώστε να μην αποπροσανατολίζεται ο δημόσιος διάλογος και, συνακόλουθα, η κοινή γνώμη, είτε από ανακριβείς τοποθετήσεις είτε, στη χειρότερη περίπτωση, από εμπαθείς και ακραία οπισθοδρομικές αντιλήψεις, έμπλεες άγνοιας και εχθροπάθειας.
Η ανάγκη διαχωρισμού της wokeκουλτούρας/ατζέντας από τη θεσμοθέτηση δικαιωμάτων
Η woke κουλτούρα ,λοιπόν, και ακόμη περισσότερο η woke ατζέντα, σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να ταυτιστούν με την προάσπιση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη συνακόλουθη κατοχύρωση και θεσμοθέτησή τους σε νομοθετικό επίπεδο. Για παράδειγμα, ο νόμος για την ισότητα στον γάμο, ανεξάρτητα από το αν κάποιος συμφωνεί ή όχι βάσει των ιδεών και των πεποιθήσεων του σχετικά με τον θεσμό της οικογένειας κ.λπ., δεν μπορεί να ενταχθεί, επουδενί, σε αυτό το πλαίσιο. Ενδεικτικό αυτού είναι το γεγονός ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, η νομοθετική κατοχύρωση της ισότητας στον γάμο δεν τίθεται εν αμφιβόλω και δεν αναδεικνύεται ως επίδικο ζήτημα ούτε από τους σφοδρότερους πολέμιους της woke κουλτούρας/ ατζέντας και της πολιτικής ορθότητας, μηδέ του Ντόναλντ Τραμπ εξαιρουμένου!
Επομένως, το να εντάσσουμε την κατοχύρωση της ισότητας στον γάμο, ή εν γένει την θεσμοθέτηση δικαιωμάτων για τα άτομα που ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, στη woke κουλτούρα/ατζέντα, εκτός από παραπλανητικό, είναι και ιδιαίτερα προσβλητικό για τα μέλη της κοινότητας αυτής, δηλαδή για μια μερίδα συμπολιτών μας. Αντίστοιχα, ούτε το κίνημα MeToo, ούτε το δικαίωμα στον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό μπορούν να ενταχθούν σε μια τέτοια «επάρατη και επονείδιστη» ατζέντα, την οποία τάχα υποκινούν σκοπίμως και δολίως κάποια «ύποπτα και σκοτεινά συμφέροντα» της αμερικανικής ακαδημαϊκής και πολιτικής ελίτ.
Ασφαλώς, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν υπάρξει υπερβολές και ακρότητες ακόμη και από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που έχουν υποστεί ρατσισμό, κοινωνικό αποκλεισμό και περιθωριοποίηση, στην κατεύθυνση της διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους και του αγώνα τους για κατάκτηση ορατότητας στον δημόσιο χώρο. Είναι άλλο, όμως, να επισημαίνονται οι υπερβολές και οι ακρότητες στις διατυπώσεις και στις ενέργειες ορισμένων μεμονωμένων ακτιβιστών ή στον τρόπο με τον οποίο δημοσιοποιούνται κάποιες καταγγελίες, για παράδειγμα, στο πλαίσιο του κινήματος MeToo, με αποτέλεσμα να εκτυλίσσονται «λαϊκά δικαστήρια» σε τηλεοπτικές εκπομπές ή να πυροδοτείται η λεγόμενη «κουλτούρα της ακύρωσης» (cancel culture) στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και άλλο να καταργείται συνολικά η σημασία της αποκατάστασης της ισότητας για μια ομάδα συμπολιτών μας ή το να αρνούμαστε την αξία ενός κινήματος που ανέδειξε και κατήγγειλε κακοποιητικές συμπεριφορές, οι οποίες δυστυχώς λαμβάνουν χώρα συχνά σε ποικίλα επαγγελματικά περιβάλλοντα, όπου οι κάθε είδους προϊστάμενοι καταχρώνται την εξουσία τους με ανοίκειο και απαράδεκτο τρόπο.
Το να εντάσσουμε τέτοιες νομοθετικές πρωτοβουλίες ή κοινωνικά κινήματα στο πλαίσιο της woke κουλτούρας/ατζέντας, η οποία πλέον αποκτά μια ολοένα αυξανόμενη αρνητική φόρτιση και σημασιοδότηση ως έννοια, όχι μόνο συσκοτίζει και αποπροσανατολίζει τη δημόσια συζήτηση, αλλά συγκαλύπτει και «κουκουλώνει» τα -φευ- υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα του ρατσισμού, της ομοφοβίας, του σεξισμού, της ανισότητας, της εργασιακής εκμετάλλευσης και της σεξουαλικής κακοποίησης.
Η αντιπνευματική πρακτική της λογοκρισίας κλασικών έργων
Από την άλλη πλευρά, μια πρακτική η οποία πράγματι θα μπορούσε να ενταχθεί στην περιβόητη woke κουλτούρα/ατζέντα και αξίζει , κατ’ εμέ, να επικριθεί έντονα είναι η αναχρονιστική λογοκρισία σε σπουδαία δημιουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως είναι τα ομηρικά έπη, η αρχαία τραγωδία, τα έργα του Σαίξπηρ, ακόμα και κλασικά λογοτεχνικά και κινηματογραφικά αριστουργήματα του 19ου (μιλώντας για την λογοτεχνία) και του 20ου αιώνα. Πρόκειται για έργα που δημιουργήθηκαν σε ένα -προφανώς- εντελώς διαφορετικό κοινωνικό, ιστορικό, πολιτισμικό και αξιακό πλαίσιο από το σημερινό, με την αλλοίωσή τους, είτε μέσω μιας όψιμης λογοκρισίας είτε μέσω της «προσαρμογής» τους στις σύγχρονες αντιλήψεις και απαιτήσεις να αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, μια μυωπική και εξόχως αντιπνευματική πρακτική, η οποία συνιστά άρνηση του ίδιου του πολιτισμού και της παιδείας, με την ευρεία έννοια.
Είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουν οι φανατικοί υπέρμαχοι και «ιεροκήρυκες» των εν λόγω αντιλήψεων και πρακτικών ότι τα έργα αυτά αντανακλούν απόψεις και κοσμοθεάσεις της εποχής τους, κατά την οποία προφανώς δεν υπήρχε η ίδια ευαισθησία, ο ίδιος προβληματισμός και ο ίδιος σεβασμός για την έννοια των δικαιωμάτων, αλλά ακόμα και για την ίδια την αξία της ανθρώπινης ζωής ; Ένας άνθρωπος του 21ου αιώνα, με κριτική σκέψη, μπορεί κάλλιστα να αντιμετωπίσει το κάθε έργο σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής του (Zeitgeist), να το εντάξει στο αντίστοιχο πολιτισμικό, ιδεολογικό και αισθητικό περιβάλλον, να απομονώσει τα παρωχημένα στοιχεία, όπως οι πατριαρχικές, σεξιστικές ή ομοφοβικές (με τα σημερινά μέτρα) αντιλήψεις, και να καρπωθεί τις ποιότητες και τις ουσίες που έχει να του προσφέρει.
Προφανώς, κανείς σήμερα δε μελετά Πλάτωνα ή Αριστοτέλη για να ασπαστεί τις απόψεις τους για τον θεσμό της δουλείας ή για την κοινωνική θέση των γυναικών. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι αναιρείται η τεράστια προσφορά τους στους τομείς της πολιτικής και της ηθικής φιλοσοφίας, της γνωσιολογίας ή της οντολογίας, ούτε ότι καταργείται ο εν γένει θεμελιώδης ρόλος της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ως ένας εκ των ακρογωνιαίων λίθων του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Αυτά τα έργα έχουν κερδίσει οριστικά τη μάχη με τον χρόνο και αποτελούν «κτήμα ες αεί» για το σύνολο της ανθρωπότητας. Μη διαβάζοντας Όμηρο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, αρχαίους τραγικούς ή Σαίξπηρ, επειδή τάχα είναι «ρατσιστές», «σεξιστές» ή «πολεμοχαρείς», μάλλον δεν χάνουν αυτοί, αλλά εμείς…
***
Κλείνοντας, νομίζω πως οφείλουμε όλες και όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι οι εποχές αλλάζουν και ότι είναι εξαιρετικά ωφέλιμο να μη μένουμε καθηλωμένοι και αγκυλωμένοι σε κλισέ και στερεότυπα με τα οποία μεγαλώσαμε και διαμορφωθήκαμε, αλλά να εξελίσσουμε διαρκώς τον λόγο και τη σκέψη μας, όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό, ιδιαίτερα για ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Έχει μεγάλη αξία να φροντίζουμε, τόσο με τα λόγια μας όσο και με τις πράξεις μας, να μην προσβάλλουμε, να μην πληγώνουμε και να μην στιγματίζουμε κοινωνικές ομάδες που ιστορικά έχουν υποστεί βία, σε όλες της τις μορφές, αποκλεισμούς και διακρίσεις παντός είδους.
Σ’ αυτήν την κατεύθυνση, η κριτική μας απέναντι στις ακρότητες της woke κουλτούρας/ατζέντας και της πολιτικής ορθότητας χρειάζεται να είναι συγκεκριμένη και στοχευμένη. Είναι άλλο ζήτημα το να εστιάζουμε (ορθά κατά τη γνώμη μου) σε μηδενιστικές και αναχρονιστικές πρακτικές ,όπως αυτές που αναλύθηκαν παραπάνω, ή να στηλιτεύουμε επί μέρους ρητορικές υπερβολές και ακρότητες και άλλο να αφορίζουμε συλλήβδην νομοθετικές πρωτοβουλίες και κοινωνικές δράσεις, που έχουν ως στόχο την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προώθηση της ισότητας και της συμπερίληψης στον κοινό μας βίο.
13°
