Ο μέσα μας Τραμπ

Όπως είναι γνωστό, την ιστορία τη γράφουν οι νικητές. Η φράση ωστόσο έχει δυο ριζικά διαφορετικές ερμηνείες: Η πρώτη, η πιο συνηθισμένη, είναι ότι παρουσιάζουν τα γεγονότα όπως τους συμφέρουν. Επειδή είναι νικητές, αυτοί θα γράψουν και την «επίσημη» ιστορία. Η ιστορία γίνεται στην πραγματικότητα προπαγάνδα. Η δεύτερη ερμηνεία είναι λίγο πιο σύνθετη, συχνά λειτουργεί υποσυνείδητα οδηγώντας μας σε λάθη. Σύμφωνα με αυτή λοιπόν, επειδή κάποιοι νίκησαν, θεωρούμε ότι και η εξήγηση που δίνουν για τη νίκη τους είναι σωστή. Αφού νίκησαν, είχαν δίκιο. Έτσι μπορεί να χάνουμε από το ραντάρ μας άλλες υπόγειες διαδικασίες οι οποίες λειτουργούν χωρίς απαραίτητα να τις συνειδητοποιούμε ή να τολμάμε να τις παραδεχθούμε.

Κάτι τέτοιο συνέβη ως ένα βαθμό με την ήττα της Χάρις στις ΗΠΑ. Ιδίως στη χώρα μας στάθηκε αφορμή για πολλούς σχολιαστές να βγάλουν τον μέσα τους Τραμπ. Ξαφνικά θεώρησαν ότι δικαιώνονται οι απόψεις τους ακόμα και οι πιο ακραίες ή ξενοφοβικές. Ο Άδωνις, για παράδειγμα, κατάλαβε ότι δικαιώνεται η πολιτική των push backs ή ακόμα και οι χειρισμοί στην Πύλο, οι οποίοι βρίσκονται υπό δικαστική διερεύνηση. Ανέκραξε δε και αυτός «ως εδώ» για την woke ατζέντα, λες και έχουμε τέτοιο πρόβλημα στην Ελλάδα. Αλλά βέβαια τόσο αυτός όσο και πολλοί άλλοι την καταλαβαίνουν σε σχέση μόνο με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι θα ήταν και ο Άδωνις στα κεραμίδια, με τον στενό του φίλο Αντώνη Σαμαρά, αν δεν τον εμπόδιζε η θεσμική του θέση.

Εντάξει, στην Ελλάδα τα διεθνή ζητήματα τα αντιμετωπίζουμε πάντα υπό το πρίσμα των δικών μας προκαταλήψεων, η κατανόηση είναι το τελευταίο που μας ενδιαφέρει. Κάτι ανάλογο ωστόσο γίνεται και στις ΗΠΑ. Παρακολουθούσα, για παράδειγμα, πρόσφατα μια σχετική συνέντευξη του γνωστού καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας Michael Sandel. Ήταν καταπέλτης. Το Δημοκρατικό κόμμα κατ’ αυτόν, εγκατέλειψε τον εργαζόμενο Αμερικανό υιοθετώντας την πολιτική της αγοράς και της παγκοσμιοποίησης οι οποίες οδήγησαν σε μεγάλες ανισότητες, έδωσε βάρος στην αριστεία και τα πτυχία, δίνοντας την εντύπωση πως φταίνε για τα προβλήματά τους οι ίδιοι οι πολίτες χωρίς μόρφωση και υποτίμησε τον πατριωτισμό και την ανάγκη να νιώθουν όλοι ότι μετέχουν σε μια κοινότητα αλληλεγγύης. Στο τέλος ομολογώ είχα αρχίσει να νιώθω άσχημα για τους Δημοκρατικούς, τόσο χάλια τα έκαναν. Ωσότου ο δημοσιογράφος τον ρώτησε ποια είναι η λύση. Η απάντηση του Sandel θα μπορούσε να είναι το πρόγραμμα του Μπάιντεν αυτολεξεί: η ενίσχυση του δημόσιου σχολείου, η επένδυση στις υποδομές, η ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών, όλα τα στοιχεία δηλαδή τα οποία συνιστούν, όπως είπε,  έναν προοδευτικό πατριωτισμό. Μπορεί το Build Back Better να μην έτυχε καλής δημοσιότητας, ήταν ωστόσο ακριβώς αυτό. Αποδείχθηκε μάλιστα τόσο επιτυχημένο που οι ρεπουμπλικάνοι βουλευτές, οι ίδιοι που το είχαν καταψηφίσει, ανταγωνίζονταν ο ένας τον άλλο για να εξασφαλίσουν κονδύλια για τις περιφέρειές τους. Αντ’ αυτού λοιπόν θα πρέπει να δεχθούμε ότι προτίμησαν τον Τραμπ, ο οποίος απειλεί να καταργήσει το υπουργείο παιδείας, να περιορίσει δραστικά το κράτος και τη δημόσια υγεία και βέβαια ορκίζεται στην ελεύθερη αγορά. Και το έκαναν μόνο και μόνο επειδή λέει ότι θα βάλει δασμούς. Μπορεί όμως να είναι κι έτσι.

Ανάλογες σκέψεις θα μπορούσαν να γίνουν και για τη μετανάστευση. Σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη, ακόμα και οι μειονότητες, οι ως πρόσφατα μετανάστες δηλαδή, θέλουν τον περιορισμό της επειδή τώρα έχουν αποκατασταθεί και θεωρούν ότι απειλούνται. Κι αυτό παρότι 4 εκατομμύρια μεικτές οικογένειες μπορεί να δουν τη ζωή τους να ανατρέπεται επειδή ένα μέλος της εξακολουθεί να είναι χωρίς χαρτιά. Μπορεί όμως να είναι κι έτσι. Όπως μπορεί ωστόσο να ισχύουν και άλλες πολύ απλούστερες ερμηνείες. Να ισχύει, για παράδειγμα, αυτό που είπε ο Ομπάμα. Ότι δηλαδή πολλοί μαύροι δεν ψήφισαν την Χάρις μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκα. Απλός και άδολος σεξισμός. Όπως πολλοί λευκοί, ακόμα και κάποιες γυναίκες με πτυχίο οι οποίες στήριξαν Μπάιντεν, μπορεί να μην την ψήφισαν επειδή είναι μαύρη και Ινδή. Απλός και άδολος ρατσισμός. Ο οποίος στην περίπτωση του Ομπάμα δεν λειτούργησε καθώς οι τρόποι του, η μόρφωσή του και η ευφράδειά του, τον έκαναν πιο εύκολα αποδεκτό.

Θα μπορούσαμε να βρούμε και μια σειρά άλλες ερμηνείες για τη νίκη Τραμπ, πέρα από τα λάθη των Δημοκρατικών. Για παράδειγμα, να χτύπησε και τις ΗΠΑ το κύμα καταψήφισης των κυβερνήσεων σε όλες τις αναμετρήσεις που έγιναν τον τελευταίο χρόνο στις αναπτυγμένες δημοκρατίες. Ένα γενικότερο αντισυστημικό ρεύμα δηλαδή που ξεπερνά τις όποιες αδυναμίες της Χάρις. Μπορεί να είναι κι έτσι. Όμως προσοχή: όλη αυτή η συζήτηση αφορά ένα σχετικά μικρό ποσοστό του εκλογικού σώματος. Αυτό το οποίο μετακινούμενο δίνει τη νίκη στο ένα ή το άλλο κόμμα. Ίσως εξίσου ή και μεγαλύτερη σημασία όμως έχει να καταλάβουμε γιατί, ακόμα και αν είχαν νικήσει οι Δημοκρατικοί, ένα τόσο μεγάλο ποσοστό των Αμερικανών είναι τραμπικοί ως το κόκαλο. Όχι μόνο τώρα αλλά και το 2020 όταν επιχείρησε το εκλογικό πραξικόπημα. Και όχι μόνο σε αντιπαράθεση με τους δημοκρατικούς αλλά και σε σχέση με τα στελέχη του ίδιου του κόμματός τους. Πώς έχουν ερωτευτεί έναν καταδικασμένο απατεώνα, ο οποίος υιοθετεί τις πιο παράλογες θεωρίες, έχει καταδικαστεί για σεξουαλική παρενόχληση και παραβιάζει κάθε νόρμα αξιοπρέπειας στην πολιτική. Πότε άλλοτε αρχηγός κόμματος στις ΗΠΑ είχε τέτοιο απόλυτο έλεγχο στα στελέχη του; Κανείς δεν τολμά να του αντισταθεί ή ακόμα και να του κάνει κριτική καθώς ξέρει ότι θα τελειώσει η πολιτική του σταδιοδρομία.

Σε σχέση με αυτό το ερώτημα μερικές μόνο παρατηρήσεις:

• «Αυτές οι εκλογές ήταν μια αξονική τομογραφία του αμερικανικού λαού και, όσο δύσκολο είναι να το παραδεχθούμε, αυτό που αποκάλυψε είναι η τρομακτική συγγένεια με έναν άνθρωπο διεφθαρμένο πέρα από κάθε όριο… Ο Τραμπ έχει πάψει να είναι η εκτροπή, είναι η κανονικότητα». Η εκτίμηση ανήκει στον πρώην σύμβουλο στρατηγικής του προέδρου Μπους.
• Αυτοί που ψήφισαν Τραμπ «είναι ενήλικες και πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε ως ενήλικες… Να πάψουμε να υποκρινόμαστε ότι όλα αυτά είναι κανονικές καταστάσεις, ότι έχουμε απλώς παρεξηγήσει αυτούς τους ψηφοφόρους και ότι αν μόνο οι Δημοκρατικοί είχαν αντιμετωπίσει τις οικονομικές τους αγωνίες, θα είχαν ψηφίσει διαφορετικά». Από το άρθρο της Roxane Gay στους New York Times.
• Και μια τελευταία σκέψη. Τα όσα συνέβησαν στις ΗΠΑ δεν είναι άσχετα με όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη. Κι εδώ η αμφισβήτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των θεσμών της σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, τείνει να γίνει η νέα κανονικότητα. Τα πράγματα με άλλα λόγια είναι πολύ σοβαρότερα από ότι θέλουμε να παραδεχθούμε ή ίσως και να τα καταλάβουμε σε όλη τους την έκταση.