Ahoo Daryaei: Γυναίκα του Ιράν, όρθια και μόνη

Εάν πιάσεις και ρωτήσεις στον δρόμο μια νεαρή γυναίκα, η οποία είναι και λίγο ψαγμένη, είναι και λίγο χειραφετημένη, περπατάει στην ηλιόλουστη Αθήνα κι ο ήλιος σκάει στο πρόσωπο και τα μαλλιά της –τα οποία ανεμίζουν ελεύθερα–, αν υπάρχει κρίση δικαιωμάτων στη Δύση, είναι πολύ πιθανό να σου πει «Ναι, και βέβαια υπάρχει!». Στη συνέχεια θα αρχίσει να παπαγαλίζει μια ορολογία της μόδας, που συνήθως ούτε η ίδια πολυκαταλαβαίνει.

Είναι πιθανό να κατέβει και σε καμία πορεία, αγανακτισμένη για τα «καταπιεσμένα» δικαιώματα των κορμοράνων, ή ακόμα να συμμετέχει σε κανένα δρώμενο, ρίχνοντας κι έναν χορό τύπου Monty Python κι αποτυπώνοντας την παρέμβαση στο λουσάτο κινητό που κοστίζει δυο κατωτάτους μηνιαίους μισθούς. Στο τέλος θα γυρίσει σπίτι, αφού πρώτα ανεβάσει τον ακτιβισμό της στο Instagram, τσακίσει έναν δυο ποτάκια στο πιο συμπεριληπτικό μπαρ της περιοχής, ευχαριστημένη με τον εαυτό της για τις δράσεις της και το ανήσυχο πνεύμα της, που δεν μασάει στα παραμύθια που της πουλά η κουλτούρα της δυτικής κορεκτίλας και των «αρίστων».

Το ζουμί από όλο αυτό είναι ότι θα γυρνούσε στο σπίτι της. Δεν θα την «εξαφάνιζαν» μαγικά σε κάποιο μπουντρούμι, σε κάποιο νοσοκομείο, σε κάποια ψυχιατρική κλινική. Γιατί αυτά δεν συμβαίνουν στην κακιά Δύση, συμβαίνουν όμως αρκετά κοντά μας.

Η Ahoo Daryaei, φοιτήτρια στο Ιράν, έγινε σύμβολο αντίστασης και θάρρους όταν συνελήφθη επειδή προέβη σε μια δημόσια και ιδιαίτερα τολμηρή διαμαρτυρία. Αφορμή στάθηκε η παρατήρηση που της έγινε σχετικά με τον «λανθασμένο» τρόπο που φορούσε το χιτζάμπ της – έναν από τους αυστηρούς κανόνες ενδυμασίας που ισχύουν για τις γυναίκες στην Ισλαμική Δημοκρατία.

Η Ahoo Daryaei πήρε τη μεγαλύτερη απόφαση για τη ζωής της: Θα ακολουθούσε τη συνείδησή της. Δεν άντεχε άλλη ταπείνωση, δεν άντεχε άλλο αυτό το μαύρο πρόβλημα στη ζωή της. Οι άνθρωποι στις ολοκληρωτικές κοινωνίας δεν έχουν το δικαίωμα της συνείδησης. Η Daryaei είτε θα δεχόταν την ταπείνωση του θεοκρατικού καθεστώτος είτε την ταπείνωση της ανθρώπινης υπόστασής της. Αποφάσισε όμως να προστατεύσει τη συνείδησή της. Κάτι τέτοιο βέβαια έχει μεγάλο κόστος όταν ζεις υπό το βάρος ενός ισλαμοφασιστικού θεοκρατικού καθεστώτος.

Η Ahoo Daryaei, ωστόσο, είναι από εκείνο το υπό εξαφάνιση είδος ανθρώπου, που παίρνει στα σοβαρά τη συνείδησή τους: Έβγαλε τα ρούχα της (που το καθεστώς είχε μετατρέψει σε δεσμωτήριό της), έμεινε με τα εσώρουχά της –ψηλότερη και ομορφότερη από όλους–, περπάτησε ίσως για την τελευταία της βόλτα ανάμεσα στους μουλάδες. Το βλέμμα της ήταν στραμμένο στη Δύση, η φωνή της απευθύνονταν στον ελεύθερο κόσμο, δεν την ένοιαζαν οι μουλάδες. Να «Κοιτάξτε τι συμβαίνει εδώ!», ήταν σαν να έλεγε, σε μια προσπάθειά της να υπενθυμίσει στους δυτικούς το πόσο πολύτιμες είναι οι ελευθερίες τους, ότι τα αυτονόητα της Δύσης είναι αιτία πόνου, βασανισμών, εξευτελισμών και θανάτου στη χώρα της.

Η πράξη της αυτή είχε στόχο εμάς εδώ στη Δύση. Ζητούσε, με αντίτιμο την ίδια της τη ζωή, βοήθεια ώστε να αφυπνίσει τον ελεύθερο κόσμο που μαλλιοτραβιέται για το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Η θυσία της όμως συνέπεσε χρονικά με τις αμερικανικές εκλογές.

Οι κανόνες και η επιβολή τους στις γυναίκες του Ισλάμ

Τα δικαιώματα στο μυαλό πολλών δυτικών είναι κάτι το αόριστο και νεφελώδες, σαν μια αδιευκρίνιστη νεύρωση, που ασκούνται δωρεάν. Στον ισλαμικό κόσμο η έλλειψη δικαιωμάτων είναι συγκεκριμένη και με τίμημα.

Στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και το Αφγανιστάν υπό τους Ταλιμπάν, οι γυναίκες υποχρεούνται να καλύπτουν τα μαλλιά, τον λαιμό και συχνά το σώμα τους με ενδύματα όπως το χιτζάμπ, το νικάμπ (που καλύπτει και το πρόσωπο αφήνοντας τα μάτια) ή την μπούρκα (που καλύπτει όλο το πρόσωπο με ένα λεπτό ύφασμα για τα μάτια ώστε να βλέπουν σκιές – μην είμαστε κι απάνθρωποι…). Η μη συμμόρφωση μπορεί να τιμωρηθεί με πρόστιμα, φυλάκιση και σε ορισμένες περιπτώσεις οι ποινές καταλήγουν στον θάνατο.

H ελευθερία επιλογής τού «τι θα φορέσω σήμερα» για τις Ιρανές είναι μια επικίνδυνη ονειροπόληση

Εννοείται πως οι γυναίκες δεν μπορούν να φορέσουν ό,τι χρώμα ρούχα θέλουν. Στο Ιράν, για παράδειγμα, δεν επιτρέπονται τα έντονα χρώματα ή τα εφαρμοστά ρούχα, καθώς θεωρείται ότι προσελκύουν ανεπιθύμητη προσοχή και «προκαλούν». Η αυτοέκφραση, με λίγα λόγια, και η ελευθερία επιλογής τού «τι θα φορέσω σήμερα» είναι ένα πολυτελές προνόμιο των δυτικών. Ενώ για τις Ιρανές μια επικίνδυνη ονειροπόληση στο Ιράν.

Είναι ευρέως γνωστό ότι οι γυναίκες δεν έχουν ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση με τους άντρες –έως και καθόλου–, πράγμα που οδήγησε πολλές στο να εξεγερθούν. Υπό την κυβέρνηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, το δικαίωμα στην εκπαίδευση για τα κορίτσια και τις γυναίκες έχει περιοριστεί ασφυκτικά, με πολλά σχολεία και πανεπιστήμια να απαγορεύουν την είσοδο σε γυναίκες, ειδικά από το γυμνάσιο και μετά. Στο Ιράν και στο Αφγανιστάν, οι διαμαρτυρίες έχουν γυναικεία φωνή. Στις χώρες όπου επιτρέπεται η εκπαίδευση στις γυναίκες, όπως στο Ιράν, συχνά υπάρχουν αυστηροί κανόνες διαχωρισμού των φύλων σε εκπαιδευτικούς χώρους, όπως αίθουσες διδασκαλίας, βιβλιοθήκες και αθλητικές δραστηριότητες.

Σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία (μέχρι την πρόσφατη μερική χαλάρωση ορισμένων κανόνων) και το Αφγανιστάν, οι γυναίκες υποχρεούνται να συνοδεύονται από έναν άνδρα συγγενή (Μαχράμ) για να κυκλοφορούν εκτός σπιτιού. Χωρίς τη συνοδεία του, κινδυνεύουν να συλληφθούν ή να τους επιβληθούν ποινές από την ηθική αστυνομία. Με λίγα λόγια, η έκφραση «ατομικές ελευθερίες», την οποία αρκετοί δυτικοί χρησιμοποιούμε με απεριόριστη ευκολία, στις ισλαμικές χώρες είναι ανύπαρκτη. Φανταστείτε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει ελευθερία σε θέματα όπως η ένδυση, οι ερωτικές σχέσεις και η επιλογή του συντρόφου, και όπου τα πάντα ελέγχονται από κάποιον άντρα ο οποίος παίρνει αποφάσεις για εσάς.

Μέχρι το 2018, οι γυναίκες στη Σαουδική Αραβία δεν είχαν το δικαίωμα να οδηγούν. Παρότι ο νόμος αυτός καταργήθηκε, εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικές πιέσεις και περιορισμοί στις γυναίκες που θέλουν να οδηγούν. Επίσης απαγορεύεται η φωνή τους να ακούγεται δημόσια. Σε ορισμένες περιοχές, όπως σε κοινότητες του Αφγανιστάν, η φωνή των γυναικών θεωρείται «αποκλειστικά ιδιωτική» και δεν πρέπει να ακούγεται δημόσια, καθώς αυτό θεωρείται «προκλητικό» ή «ασέβεια». Η σιωπή και η ελεγχόμενη συμπεριφορά εκτιμάται ως δείγμα σεμνότητας και σεβασμού.

Σε περίπτωση σωματικής κακοποίησης από τον σύζυγο ή διαζυγίου, οι γυναίκες έχουν περιορισμένα έως μηδενικά δικαιώματα

Οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να αλληλεπιδρούν ελεύθερα με άνδρες εκτός της οικογένειάς τους. Η τυχόν παραβίαση αυτού του κανόνα μπορεί να οδηγήσει σε κατηγορίες για ανήθικη συμπεριφορά, με συνέπειες όπως φυλάκιση ή ακόμα και σωματική τιμωρία όπως το μαστίγωμα και ο λιθοβολισμός. Σε περίπτωση σωματικής κακοποίησης από τον σύζυγο ή διαζυγίου, οι γυναίκες έχουν περιορισμένα έως μηδενικά δικαιώματα και είναι σχεδόν απροστάτευτες από τον νόμο σε σχέση με τους άνδρες.

Σε αρκετές χώρες, οι γυναίκες έχουν περιορισμένη πρόσβαση στη λήψη πολιτικών αποφάσεων ή την ανάληψη ηγετικών θέσεων, παρόλο που επιτρέπεται τυπικά να ψηφίζουν. Η συμμετοχή τους στην πολιτική συχνά εμποδίζεται τόσο από κοινωνικούς κανόνες όσο και από νομικούς περιορισμούς. Ταυτόχρονα, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν αυστηρούς περιορισμούς στην πρόσβασή τους στην εργασία. Στο Αφγανιστάν, για παράδειγμα, οι Ταλιμπάν απαγόρευσαν στις γυναίκες να εργάζονται σε μη κυβερνητικές οργανώσεις και δημόσιες θέσεις, περιορίζοντάς τις ουσιαστικά στο σπίτι.

Η Ahoo Daryaei δεν είναι η μόνη, υπάρχει μια μακρά λίστα γυναικών που ύψωσαν το ανάστημά τους μόνες τους ή σε μαζικές κινητοποιήσεις.

Μαλάλα Γιουσαφζάι – Πακιστάν

Μεγάλωσε στην κοιλάδα του Σουάτ, μια περιοχή που πέρασε υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν το 2007. Σε πολύ νεαρή ηλικία, η Μαλάλα Γιουσαφζάι άρχισε να μιλά δημόσια για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, γράφοντας ένα ανώνυμο blog για το BBC, όπου περιέγραφε τις επιθέσεις των Ταλιμπάν στα σχολεία και τις προσπάθειές τους να στερήσουν την εκπαίδευση από τις γυναίκες. Το 2012, σε ηλικία μόλις 15 ετών, δέχτηκε πυροβολισμό στο κεφάλι από έναν Ταλιμπάν, ενώ βρισκόταν στο σχολικό λεωφορείο. Παρά τον σοβαρό τραυματισμό της, επέζησε και συνέχισε να είναι μια διεθνής φωνή για την εκπαίδευση των γυναικών και την ισότητα των φύλων. Το 2014, σε ηλικία 17 ετών, έγινε η νεότερη κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ της Ειρήνης. Παρεμπιπτόντως, τη βράβευσε η Δύση…

Νασρίν Σοτουντέ – Ιράν

Η Νασρίν Σοτουντέ, δικηγόρος και ακτιβίστρια, έχει φυλακιστεί επανειλημμένα για τη στήριξή της στα ανθρώπινα δικαιώματα και ειδικότερα για την υποστήριξή της στις γυναίκες που διαμαρτύρονται για τους νόμους περί χιτζάμπ στο Ιράν. Το 2019, καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση και 148 μαστιγώσεις. Κατηγορήθηκε, μεταξύ άλλων, για «εξύβριση του Ιράν». Η Νασρίν Σοτουντέ ανέδειξε το σκληρό καθεστώς της χώρας απέναντι στις γυναίκες που τολμούν να αμφισβητήσουν τους αυστηρούς ισλαμικούς κανόνες.

Ζαρίφα Γκαφάρι – Αφγανιστάν

Κατά την περίοδο διακυβέρνησης των Ταλιμπάν, οι γυναίκες στο Αφγανιστάν βιώνουν αποτρόπαιες διακρίσεις και περιορισμούς. Η Ζαρίφα Γκαφάρι, πρώην δήμαρχος στο Αφγανιστάν και ακτιβίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, έλαβε πλήθος απειλών και υπέστη σοβαρούς περιορισμούς, λόγω της δημόσιας θέσης της και της αφοσίωσής της στα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρά τις δυσκολίες, συνεχίζει να μιλά για τη σημασία της ισότητας και των δικαιωμάτων για τις γυναίκες στη χώρα της.

Γιανάρ Μοχάμεντ – Ιράκ

Η Γιανάρ Μοχάμεντ, ακτιβίστρια υπέρ των γυναικών στο Ιράκ και συνιδρυτής της οργάνωσης Organization of Women's Freedom in Iraq, έχει υπάρξει έντονα επικριτική απέναντι στις καταπιεστικές πρακτικές που εφαρμόζονται στις γυναίκες της χώρας της. Οι δράσεις της την έχουν θέσει σε κίνδυνο, αλλά δεν διστάζει να μιλά για το δικαίωμα των γυναικών στην ασφάλεια και στην αυτοδιάθεση.

Μάχσα Αμίνι – Ιράν

Τον Σεπτέμβριο του 2022, συνελήφθη από την αστυνομία ηθικής της Τεχεράνης για «ανάρμοστη ενδυμασία», επειδή φαινόταν να μη φοράει σωστά το χιτζάμπ. Λίγες ημέρες μετά τη σύλληψή της, η Μάχσα Αμίνι κατέληξε στο νοσοκομείο με σοβαρές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, και σύντομα υπέκυψε στα τραύματά της. Ο θάνατος της Μαχσά Αμινί πυροδότησε ένα από τα μεγαλύτερα κύματα διαμαρτυριών που γνώρισε το Ιράν τις τελευταίες δεκαετίες. Οι διαδηλωτές, κυρίως οι γυναίκες, βγήκαν στους δρόμους αφαιρώντας τα χιτζάμπ τους και φωνάζοντας συνθήματα για ελευθερία και ισότητα. Το σύνθημα «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία» έγινε σύμβολο του κινήματος, ενώ οι διαδηλώσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα, παρά τις βίαιες καταστολές από τις ιρανικές αρχές.

Ναργκίς Μοχαμαντί – Ιράν

Η βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης, Ναργκίς Μοχαμαντί έχει καταδικαστεί και φυλακιστεί επανειλημμένα εδώ και 25 χρόνια, για τον αγώνα της κατά της επιβολής της μαντίλας στις γυναίκες και της θανατικής ποινής. Είναι στη φυλακή από τον Νοέμβριο του 2021 και δεν έχει δει τον σύζυγο και τα δίδυμα παιδιά της, που έχουν εγκατασταθεί στο Παρίσι εδώ και χρόνια. Παράλληλα της απαγόρευσαν να μιλήσει στον ετοιμοθάνατο πατέρα της και να παραστεί στην κηδεία του. Δεν της επέτρεψαν ούτε να μιλήσει με την οικογένειά της ώστε να τους συλλυπηθεί. Τον περασμένο χρόνο της απαγορεύτηκε και το δικαίωμα να τηλεφωνεί από τη φυλακή, ακόμα και στους συγγενείς της στο Ιράν.

Μια ατελείωτη λίστα ονομάτων γυναικών…

Αυτά τα προβλήματα δεν τα έχουν οι «ψαγμένοι» του διαδικτύου – ευτυχώς. Η λέξη αλληλεγγύη αρέσει πολύ σε εμάς τους Έλληνες – κυρίως στους αριστερούς. Είναι η κορωνίδα του αριστερού βερμπαλισμού. Έχουν πάρει την πατέντα! Σκέπτεται κάνεις, πώς είναι δυνατόν να υποστηρίζεις ιδεολογικά αυταρχικά καθεστώτα τα οποία δολοφονούν ομοφυλόφιλους, μαστιγώνουν και πετροβολούν γυναίκες; Φαίνεται όμως ότι παρόμοια ερωτήματα είναι αυτά που αναφέρουμε ως «του ενός εκατομμυρίου».

Έτσι παρατηρείται το παράδοξο, τα ίδια posts που εκφράζουν αλληλεγγύη στις γυναίκες του Ιράν και σε κάθε γυναίκα της οποίας καταπατούνται τα δικαιώματά της, δηλώνουν και την αλληλεγγύη τους στους «μαχητές» που βιάζουν, πετσοκόβουν, διαμελίζουν και βεβηλώνουν δημόσια τις σορούς γυναικών, κοριτσιών, ακόμη και παιδιών δημόσια. Περίεργη αλληλεγγύη, μα την αλήθεια.

H Δύση συνεχώς παραλείπει το πραγματικό γεγονός πως ένα τεράστιο τμήμα του πληθυσμού στις ισλαμικές χώρες δεν τολμά να προφέρει τη λέξη «δικαιώματα»

Στη Δύση έχουμε την ελευθερία να μοιράζουμε ελεύθερα και απερίσκεπτα την αλληλεγγύη μας. Η δημοκρατία και οι ελευθερίες της, μας δίνουν χώρο να φιλοσοφούμε, να συγκινούμαστε, να εξοργιζόμαστε, ακόμη και να συγχέουμε τα πράγματα στο κεφάλι μας. Κι η Δύση από τη μεριά της, συνεχώς παραλείπει το πραγματικό γεγονός πως ένα τεράστιο τμήμα του πληθυσμού στις ισλαμικές χώρες δεν τολμά να προφέρει τη λέξη «δικαιώματα».

Η αλληλεγγύη λοιπόν είναι μια όμορφη λέξη, με δυνατό μήνυμα το οποίο όμως κάνει την αξία του όταν προφέρεται μόνο και μόνο για να καλύψει την ενοχική μας ανάγκη να εκπληρώσουμε αυτό που επιτάσσει η πολιτικά και ηθικά θεολογική μας ιδεολογία και όχι η πραγματικότητα. Διστάζουμε να προβούμε στην πιο απλή και ξεκάθαρη παραδοχή ότι Ισλάμ και δικαιώματα δεν πάνε μαζί. Είναι αυτάρεσκο και υποκριτικό να δηλώνεις αλληλέγγυος με τις γυναίκες που χάνουν τη ζωή τους, βασανίζονται ή καταδικάζονται σε μια καθημερινότητα υπακοής και καταπίεσης, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζεις ισλαμικές τρομοκρατικές οργανώσεις. Ανήκουμε στη Δύση και σκεφτόμαστε σαν δυτικοί, δεν μοιράζονται και από την απέναντι πλευρά τις ίδιες αξίες για δημοκρατία, ισότητα, ελευθερία.

Όσο αλληλέγγυοι κι αν είμαστε λοιπόν με τις Ahoo Daryaei, Νασρίν Σοτουντέ, Ναργκίς Μοχαμαντί, Μαχσά Αμινί, Γιανάρ Μοχάμεντ, Ζαρίφα Γκαφάρι, Μαλάλα Γιουσαφζάι και όλες τις άλλες, δεν έχει καμία σημασία αν δεν συνοδεύεται από την απερίφραστη καταδίκη των ολοκληρωτικών ισλαμικών κοινωνιών που τις έχουν καταδικάσει στην ανυπαρξία.