Εκλογές ΗΠΑ 2024: Κοιτώντας τον Τραμπ στον καθρέφτη

Η νίκη όπως είναι γνωστό έχει πολλούς πατεράδες κι όπως φαίνεται εξίσου πολλές ερμηνείες. Λίγες ωστόσο εξηγούν πραγματικά τα γεγονότα. Η νίκη του Τραμπ στις Εκλογές των ΗΠΑ 2024 ή αν προτιμάτε η ήττα της Χάρις, αποτελούν μια τέτοια περίπτωση.

Οι περισσότεροι αναλυτές επικαλούνται για παράδειγμα τον θυμό των πολιτών για την ακρίβεια. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή η ψήφος τους αποτελεί αποδοκιμασία της οικονομικής πολιτικής του Μπάιντεν. Πράγματι την τελευταία τετραετία η αύξηση στις τιμές ήταν διψήφια. Μόνο που στο ίδιο διάστημα, ο μέσος μισθός αυξήθηκε σε πραγματικούς όρους, αυξήθηκε δηλαδή έστω και οριακά περισσότερο από τις τιμές. Έχει ενδιαφέρον μάλιστα ότι σε ορισμένες δημοσκοπήσεις, όταν η ερώτηση αφορούσε την προσωπική οικονομική κατάσταση, οι περισσότεροι έλεγαν ότι έχει βελτιωθεί την ίδια στιγμή που εκφράζονταν αρνητικά για την κατάσταση της οικονομίας γενικότερα.

Φυσικά όταν η πραγματικότητα διαφωνεί με τις απόψεις μας τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Σημασία έχει τι πιστεύουμε ότι ισχύει, όχι τι πραγματικά ισχύει. Οι σχετικές απαντήσεις ωστόσο μας επιτρέπουν να σκεφτούμε ότι για ορισμένους τουλάχιστον ψηφοφόρους, αποτελούν μια εκ των υστέρων δικαιολόγηση της επιλογής τους. Μια μορφή εκλογίκευσης:δεν είναι καθώς πρέπει να πεις ότι δεν θέλεις να ψηφίσεις μια μαύρη γυναίκα αλλά ακούγεται πολύ πιο επεξεργασμένο και δείγμα σκεπτόμενου ψηφοφόρου, να επικαλεστείς την οικονομία. Σε αυτό συνηγορούν δύο ακόμα παράγοντες. Πρώτον ότι η πρόταση Τραμπ για αύξηση των δασμών όλοι συμφωνούν πως θα αυξήσει τις τιμές και θα επιβαρύνει τους καταναλωτές. Δεύτερον η συντριπτική πλειοψηφία των οικονομολόγων συμφωνεί ότι η οικονομία των ΗΠΑ είναι σε καλή κατάσταση, με την ανεργία σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και με τον πληθωρισμό να έχει τεθεί υπό έλεγχο χωρίς να υπάρξει ύφεση. Δεν είναι μικρό επίτευγμα. Εντάξει για πολλούς αυτά μπορεί να είναι ψιλά γράμματα. Ο Τραμπ όμως αύξησε τις ψήφους του ακόμα και μεταξύ των πιο μορφωμένων οι οποίοι, υποτίθεται τουλάχιστον, έχουν μια καλύτερη κατανόηση των πραγμάτων. 

όταν η πραγματικότητα διαφωνεί με τις απόψεις μας τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα

Ανάλογες επιφυλάξεις θα μπορούσαν να υπάρξουν για ένα ακόμη πολύ διαδεδομένο επιχείρημα για την ήττα της Χάρις. Σύμφωνα με αυτό η Αντιπρόεδρος ήταν «λίγη» και δεν μπόρεσε να περάσει το μήνυμα της στους ψηφοφόρους. Ήταν γενικόλογη, χωρίς ποτέ να μπορέσει να εξηγήσει τι θέλει να κάνει. Φυσικά, αν και «λίγη», κατατρόπωσε τον Τραμπ στην τηλεοπτική τους αντιπαράθεση. Όσο για το αν ήταν γενικόλογη, τι θα πρέπει να πούμε τότε για τον Τραμπ; Πέρα από δύο τρία συμβολικά μέτρα, όπως ότι θα διώξει τους μετανάστες, δεν είχε το παραμικρό σχέδιο. Ψέματα και ασυναρτησίες ήταν το μεγαλύτερο μέρος των ομιλιών του. Αλλά βέβαια αυτός είναι ο Τραμπ.

Πολλή συζήτηση έγινε και για το αν η Χάρις ήταν πολύ δεξιά ή πολύ αριστερή. Ο Μπέρνι Σάντερς κατηγόρησε του Δημοκρατικούς ότι έχουν εγκαταλείψει την εργατική τάξη. Άλλοι επέκριναν την Χάρις επειδή έκανε κοινές εμφανίσεις με στελέχη των Ρεπουμπλικάνων, όπως η Λιζ Τσένεϊ, αποξενώνοντας προοδευτικούς ψηφοφόρους. Κάποιοι τέλος υποστήριξαν πως η αδυναμία των Δημοκρατικών να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες ανισότητες του πλούτου, έκανε την παραδοσιακή τους βάση να τους γυρίσει την πλάτη. Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε. Αρκούν όμως αυτά προκειμένου να εξηγήσουν γιατί η εργατική τάξη προτίμησε έναν υποψήφιο ο οποίος θεωρεί ότι οι φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους είναι το πιο βασικό ίσως στοιχείο του οικονομικού του προγράμματος; Έναν πολιτικό που είχε βαλθεί να ξηλώσει την μεταρρύθμιση Ομπάμα για τη δημόσια υγεία; Για να μην πούμε για το αγκάλιασμα του με δισεκατομμυριούχους της κοπής του Ίλον Μασκ.

Φυσικά διατυπώθηκε και η αντίθετη κριτική. Ότι δηλαδή η Χάρις ήταν πολύ φιλελεύθερη και πλήρωσε την woke κουλτούρα. 

Φυσικά διατυπώθηκε και η αντίθετη κριτική. Ότι δηλαδή η Χάρις ήταν πολύ φιλελεύθερη και πλήρωσε την woke κουλτούρα. Επισημάνθηκε μάλιστα και η γκάφα του Ομπάμα, ο οποίος σε μια εκδήλωση έμοιαζε να κάνει μάθημα στους μαύρους κατηγορώντας τους ότι δεν στηρίζουν τη Χάρις λόγω σεξισμού. Η αλήθεια είναι πως στο παρελθόν η Χάρις υποστήριζε απόψεις περισσότερο φιλελεύθερες για τα γούστα του μέσου Αμερικάνου. Στην τωρινή της καμπάνια ωστόσο απέφυγε κάθε τέτοια αναφορά υιοθετώντας ένα εξαιρετικά ενωτικό μήνυμα. Αντίθετα αυτός ο οποίος έπαιξε πάρα πολύ με το ζήτημα των ταυτοτήτων ήταν ο ίδιος ο Τραμπ. Το τρίπτυχο αμερικανός, λευκός, άνδρας, σε διαφορετικούς συνδυασμούς, ήταν το υπόρρητο μήνυμα όλων των θέσεων του. Παραδόξως φαίνεται να προσέλκυσε και ικανό αριθμό πολιτών από τις μειονότητες, είτε επειδή θεώρησαν ότι αν και μετανάστες οι ίδιοι, τώρα απειλούνται από τους επόμενους μετανάστες είτε επειδή στην κουλτούρα τους, μια γυναίκα δεν κάνει για πρόεδρος. Μπορεί ο Ομπάμα να το είπε άκομψα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είχε άδικο. Για ορισμένους αναλυτές, αυτό το παιχνίδι Τραμπ με τον φόβο, μαζί με το απλουστευτικό αφήγημα «θα τα αλλάξω όλα», ήταν ο καθοριστικός παράγοντας της επιτυχίας του.

Μια άλλη κριτική που έχει πέραση αφορά τον Μπάιντεν. Για ορισμένους άργησε να παραιτηθεί και δεν έδωσε το χρόνο στην Χάρις να οργανώσει την καμπάνια της. Άποψη που αμφισβητούσαν συνεργάτες της οι οποίοι επισήμαιναν ότι έτσι γλύτωσε την δύσκολη διαδικασία των προκριματικών. Για να τις κερδίσει θα έπρεπε να υιοθετήσει θέσεις πιο αποδεκτές στην αριστερή πτέρυγα των Δημοκρατικών, διχάζοντας έτσι το κόμμα και δίνοντας επιχειρήματα στους ρεπουμπλικάνους. Ειδικά για τον Μπάιντεν πολλοί υποστηρίζουν ακόμα πως η Χάρις δεν έκανε αρκετά για να διαχωρίσει τη θέση της από την πολιτική του. Άλλοι όμως υποστηρίζουν και το αντίθετο, ότι δεν τον αξιοποίησε όσο θα έπρεπε για να κερδίσει τους εργάτες στις βιομηχανικές πολιτείες του Βορά, όπου είναι δημοφιλής.

Μπροστά σε αυτή την κακοφωνία της κριτικής βρήκα καίρια την παρατήρηση της κωμικής ηθοποιού και παρουσιάστριας Ντέσι Λίντικ: «Δεν με ενδιαφέρει πώς έχασε η Χάρις. Θέλω να μάθω πώς κέρδισε ο Τραμπ. Έχουμε διαγνώσει τόσες πολλές φορές τον χαρακτήρα του Τραμπ αλλά αυτή που χρειάζεται διάγνωση είναι η Αμερική. Ο Τραμπ κρατά στα χέρια του έναν καθρέφτη και θα πρέπει να τον κοιτάξουμε πολύ καλά». Να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε δηλαδή πώς η πλειοψηφία των αμερικανών επέλεξε για πρόεδρο έναν καταδικασμένο απατεώνα ο οποίος περιφρονεί τη δημοκρατία, διακινεί συνεχώς ψέματα και θεωρίες συνωμοσίας, είναι ρατσιστής και μισογύνης, θεωρεί τους αντιπάλους του εσωτερικό εχθρό, διακηρύσσει ότι θα τους εκδικηθεί και δηλώνει ότι θα κυβερνήσει σαν δικτάτορας «την πρώτη ημέρα».

Όσα λάθη κι αν έκαναν οι Δημοκρατικοί με άλλα λόγια, αυτό δεν αλλάζει την εικόνα του καθρέφτη. Πολίτες αδιάφοροι για την πολιτική για τους οποίους μοναδικές πηγές ενημέρωσης είναι ο χυλός των κοινωνικών δικτύων. 

Μπορεί δηλαδή οι Δημοκρατικοί να έκαναν όλα αυτά και άλλα τόσα λάθη. Σε τελευταία ανάλυση ωστόσο οι πολίτες εκλέγουν τους πολιτικούς που τους εκφράζουν. Έχουν ευθύνη, όπως έχουν ευθύνη όσοι ψήφισαν τον Όρμπαν ή τον Ερντογάν ή τον Πούτιν ή όποιον άλλον πραγματικό ή επίδοξο δικτάτορα. Όσα λάθη κι αν έκαναν οι Δημοκρατικοί με άλλα λόγια, αυτό δεν αλλάζει την εικόνα του καθρέφτη. Πολίτες αδιάφοροι για την πολιτική για τους οποίους μοναδικές πηγές ενημέρωσης είναι ο χυλός των κοινωνικών δικτύων. Οπαδοί των πιο τρελών θεωριών συνωμοσίας οι οποίοι διαμορφώνουν την άποψη τους μόνο μέσα από το συναίσθημα και τις προκαταλήψεις της. Μια κοινωνία τελικά η οποία άγεται και φέρεται από έναν δημαγωγό, ώριμη για έναν ηγέτη όπως ο Τραμπ.

Μας αφορά αυτή η εικόνα; Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εκλογή Τραμπ αποτελεί ευκαιρία για να προχωρήσει η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης. Μάλλον εθελοτυφλούν. Οι ίδιες, ή τέλος πάντων ανάλογες διαδικασίες, βρίσκονται σε εξέλιξη και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η ενίσχυση του εθνικισμού και των νατιβιστικών κινημάτων, η διόγκωση του φόβου για τους μετανάστες και η εχθρική στάση απέναντι στους ευρωπαικούς θεσμούς δεν αφήνουν περιθώρια για σοβαρές πρωτοβουλίες. Κάθε χώρα κοιτάζει όλο και πιο πολύ τα του εαυτού της κι η τάση αυτή θα ενισχυθεί. Η Ευρώπη της Λεπέν, του Όρμπαν του Βίλντερς ή του γερμανικού AfD θα είναι μια φοβική Ευρώπη. Το κλείσιμο των συνόρων και μάλιστα από τον σοσιαλδημοκράτη Σολτς, δείχνει τον δρόμο. Όλο και λιγότεροι δείχνουν ικανοί ή πρόθυμοι να αντισταθούν.

Το τραύμα του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και οι μεγάλοι ρυθμοί ανάπτυξης που ακολούθησαν είχαν αποτέλεσμα μια μεγάλη περίοδο ευημερίας και μαζί την ενίσχυση των θεσμών της διεθνούς συνεργασίας. Από τον ΟΗΕ και το Οργανισμό Παγκόσμιου Εμπορίου ως την ΕΟΚ και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Το κινητήριο όραμα ήταν ένας κόσμος που θα στηρίζεται σε κανόνες και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Με όλες τις αδυναμίες, τα λάθη ή την δεδομένη υποκρισία, συντελέστηκε μια σημαντική πρόοδος. Η εποχή αυτή μοιάζει να τελειώνει. Επιστρέφουμε σε προηγούμενες μορφές ανταγωνισμού. Το σύνθημα του Τραμπ πρώτα η Αμερική, παραπέμπει ευθέως στον απομονωτισμό του 1920. Τότε αποδείχθηκε μια μεγάλη αυταπάτη. Το ίδιο θα αποδειχθεί και σήμερα. Το μοναδικό ερώτημα είναι με ποιο κόστος και ποιοι θα το πληρώσουν.