Σαν σήμερα: Ο «xασάπης της Θεσσαλονίκης», Μαξ Μέρτεν, απελάθηκε από την Ελλάδα

Σαν σήμερα στις 5 Νοέμβρη 1959, αποφυλακίστηκε και απελάθηκε ο εγκληματίας πολέμου Μαξ Μέρτεν που πρωτοστάτησε στην εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Για τα εγκλήματά του αποκλήθηκε «Δήμιος της Θεσσαλονίκης» και «Χασάπης της Θεσσαλονίκης».

Στη δίκη του, που άρχισε στις 11 Φλεβάρη του 1959 και κράτησε 20 μέρες, ο Μαξ Μέρτεν καταδικάστηκε σε ποινές από 6 έως 20 χρόνια κάθειρξης για παράνομες φυλακίσεις και εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ελλήνων και Ισραηλιτών, φόνους και θάνατο από ασιτία Ισραηλιτών, «γκέτο» σε βάρος 56.000 Ισραηλιτών, καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου Θεσσαλονίκης, εκτόπιση στα γερμανικά στρατόπεδα 40.000 Εβραίων κλπ.

Η υπόθεση συγκλόνισε την πολιτική ζωή της Ελλάδας από το 1957 μέχρι το 1960. Έλαβε διαστάσεις τον Νοέμβριο του 1958 όταν η κυβέρνηση ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή κατέθεσε και ψήφισε νομοσχέδιο, με το οποίο τροποποιούνταν ο προηγούμενος σχετικός νόμος και επιτρεπόταν η αποφυλάκιση των εγκληματιών πολέμου που είχαν ήδη καταδικαστεί και κρατούνταν σε ελληνικές φυλακές.

Μετά τη λήξη του πολέμου ο Μέρτεν συνελήφθη από τους Αμερικανούς στην κατεχόμενη Γερμανία. Το 1946 οι Αμερικανοί πρότειναν την παράδοσή του στις ελληνικές αρχές, στο πλαίσιο της συμφωνίας, που οι Σύμμαχοι είχαν υπογράψει το 1943 για την παράδοση των εγκληματιών πολέμου στις χώρες διάπραξης των εγκλημάτων τους. Ωστόσο η τότε ελληνική κυβέρνηση δια του στρατιωτικού της ακολούθου στο Βερολίνο, στρατηγού Ανδρέα Υψηλάντη, πρότεινε την απελευθέρωση του Μέρτεν, ισχυριζόμενη πως επί Κατοχής τήρησε άμεμπτη στάση έναντι της Ελλάδας επί της κατοχής από τους Ναζί.

Η υπόθεση Μέρτεν ξεκίνησε τον Μάιο του 1957, όταν ο Γερμανός εγκληματίας έφθασε στην Ελλάδα για να καταθέσει σε δίκη του πρώην διερμηνέα του και μάλιστα όχι ως απλός ιδιώτης, αλλά με την επίσημη ιδιότητα υψηλόβαθμου στελέχους του υπουργείου Δικαιοσύνης της Δυτικής Γερμανίας, κατέχοντας θέση Γενικού Γραμματέα. Για τις κατηγορίες εναντίον του ποτέ δεν είχε συλληφθεί προκειμένου να προσαχθεί στο Δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου, παρότι εκκρεμούσε σε βάρος του ένταλμα σύλληψης από το 1947.

Ο τότε Πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραμανλής, αντέδρασε με άμεσο τρόπο στη σύλληψη του Μέρτεν: Αρχικά υποσχέθηκε στους Γερμανούς ότι θα προσπαθούσε προσωπικά να επηρεάσει τη σύνθεση του ειδικού στρατοδικείου. Κατά δεύτερον ότι θα φρόντιζε, επίσης προσωπικά, να εκδοθεί ο Μέρτεν στη Γερμανία το συντομότερο δυνατό.

Σχεδόν αμέσως με την προφυλάκιση του Μέρτεν, ξεκίνησε μία σειρά πολυάριθμων τότε παραστάσεων και διαβημάτων του Γερμανού πρέσβη στην Αθήνα στο Υπουργείο Εξωτερικών και Δικαιοσύνης που ζητούσε την άμεση αποφυλάκιση του Μέρτεν. Στην απολογία του ο Μαξ Μέρτεν υποστήριξε αντί των κατηγοριών ότι ο λόγος που επισκέφθηκε την Ελλάδα δεν ήταν άλλος από το να συναντήσει παλιούς του φίλους από την κατοχή.

Τελικά η δίκη του Μαξ Μέρτεν ξεκίνησε στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 στο Ειδικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου στην Αθήνα, στο οποίο προέδρευε ο συνταγματάρχης Κοκρέτσας, ο οποίος είχε αποκλείσει τους πολιτικώς ενάγοντες, για να αποφευχθεί κάθε πολιτικοποίηση του ζητήματος. Τη δίκη εκείνη, που είχε προκαλέσει το διεθνές ενδιαφέρον, παρακολούθησαν κυρίως Εβραίοι, πολλοί ξένοι ανταποκριτές μέσων ενημέρωσης, όπως και πολλοί νομομαθείς. Στις 5 Μαρτίου του 1959 ο πρόεδρος ανακοινώνει την ετυμηγορία της ενοχής του Μαξ Μέρτεν βάσει της οποίας του επιβλήθηκε 25 χρόνια κάθειρξη, κατά συγχώνευση, για παράνομες φυλακίσεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ελλήνων και Ισραηλιτών, φόνους και θάνατο από ασιτία, τρομοκράτηση σε βάρος 56.000 Ισραηλιτών, καταστροφή του Εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, εκτοπίσεις 40.000 Εβραίων και την αρπαγή της περιουσίας τους, το ύψος της οποίας υπολογίστηκε σε 125.000.000 χρυσά φράγκα. Ο μύθος, μάλιστα, ότι ο κλεμμένος θησαυρός βρίσκεται βυθισμένος κάπου ανοιχτά στην Ελλάδα εξακολουθεί να προσελκύει, κατά καιρούς, τυχοδιώκτες και χρυσοθήρες.

Το φθινόπωρο του 1959 η υπόθεση Μέρτεν ήλθε και πάλι στην επικαιρότητα με το νομοσχέδιο που κατέθεσε η κυβέρνηση της ΕΡΕ, με το οποίο γινόταν τροποποίηση του προηγούμενου σχετικού νόμου και επιτρεπόταν η αποφυλάκιση των εγκληματιών πολέμου που είχαν ήδη καταδικαστεί και εκρατούντο σε ελληνικές φυλακές.

Ακολούθησε θυελλώδης συζήτηση στη Βουλή. Κάτω από τον καταιγισμό πυρών ΕΔΑ και Δημοκρατικής Ενώσεως, η κυβέρνηση δια του αντιπροέδρου της, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, απήντησε ότι η ΕΡΕ είχε απόλυτη εμπιστοσύνη στη «σημερινή Γερμανία» και ότι ο μόνος εγκληματίας πολέμου που βρισκόταν σε ελληνικές φυλακές, ο Μέρτεν, έπρεπε να απελαθεί και να παραδοθεί στη χώρα του.

Τελικά το νομοσχέδιο ψηφίστηκε και στις 5 Νοεμβρίου 1959 ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε και απελάθηκε από την Ελλάδα. Μετά την άφιξή του στη Δυτική Γερμανία συνελήφθη με ένταλμα των γερμανικών δικαστικών αρχών και δικάστηκε στο Βερολίνο. Ο ανακριτής αποφάσισε να παραμείνει ελεύθερος, με τον όρο να παρουσιάζεται στην αστυνομία δύο φορές την εβδομάδα. Πέθανε στη Γερμανία στις 21 Σεπτεμβρίου 1971.

Ο Μέρτεν απασχόλησε και μετά τον θάνατό την Ελλάδα, με τη μεγάλη κινητοποίηση του 2000 για την ανεύρεση του εβραϊκού θησαυρού της Θεσσαλονίκης, που σύμφωνα με κάποια πληροφορία, βρισκόταν στο βυθό στ' ανοιχτά της Φοινικούντας στη Μεσσηνία. Την πληροφορία φέρεται να έδωσε σε Έλληνα συγκρατούμενο του ο ίδιος ο Μέρτεν. Ο θησαυρός δεν βρέθηκε ποτέ.