Επτά ερωτήματα και απαντήσεις για τις αμερικανικές εκλογές

Με μια δόση υπερβολής, λέγεται ότι κάθε πρώτη Τρίτη (μετά την πρώτη Δευτέρα) του Νοεμβρίου οι Αμερικανοί ψηφοφόροι εκλέγουν τον (ή την) «πλανητάρχη». Το γεγονός είναι ότι καμία άλλη εκλογική διαδικασία στον πλανήτη δεν συγκεντρώνει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον. Φυσικά, υπάρχουν και άλλες χώρες που μπορούν να επηρεάσουν τις διεθνείς εξελίξεις, αλλά σε αρκετές από αυτές (π.χ. Κίνα, Ρωσία, Ιράν) η ανάδειξη της ηγεσίας δεν κρίνεται στις κάλπες.

Κάποια στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο θα προκύψει η επόμενη προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών

1. Το εκλογικό σύστημα για την ανάδειξη προέδρου και αντιπροέδρου στις Ηνωμένες Πολιτείες ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα.

Είναι ένα σύστημα έμμεσης εκλογής, κατάλοιπο μιας εποχής πριν από την καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας των ενηλίκων (αρχικά αντρών, αργότερα και γυναικών). Οι ψηφοφόροι δεν ψηφίζουν άμεσα για πρόεδρο, αλλά για εκλέκτορες σε καθεμιά από τις 50 πολιτείες. Ο αριθμός των εκλεκτόρων ισούται με το άθροισμα του αριθμού των βουλευτών που εκλέγει κάθε πολιτεία στη Βουλή των Αντιπροσώπων συν δύο, που αντιστοιχούν στον αριθμό των μελών της Γερουσίας (ανεξαρτήτως πληθυσμού). Σε 48 πολιτείες οι εκλέκτορες εκλέγονται με το πλειοψηφικό σύστημα: Όποιο ψηφοδέλτιο έρθει πρώτο σε ψήφους εκλέγει το σύνολο των εκλεκτόρων. Οι πολιτείες Μέιν και Νεμπράσκα διατηρούν το πλειοψηφικό σύστημα, αλλά κατανέμουν τους εκλέκτορες σε κάθε βουλευτική περιφέρεια και δίνουν μπόνους δύο εδρών στον νικητή της πολιτείας συνολικά.

2. Πώς αναδεικνύεται ο πρόεδρος των ΗΠΑ;

Μετά την ανακήρυξή τους, οι 538 εκλέκτορες ψηφίζουν για πρόεδρο και αντιπρόεδρο. Αν και έχουν σημειωθεί κρούσματα απειθαρχίας, και μάλιστα στο πρόσφατο παρελθόν, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, το 2020, έκρινε ότι οι πολιτείες μπορούν να τιμωρήσουν και να αντικαταστήσουν τους «αποστάτες». Επομένως, στην πράξη, δεν υπάρχει περίπτωση οι εκλέκτορες να αλλάξουν το αποτέλεσμα των εκλογών αλλάζοντας οι ίδιοι στρατόπεδο.

3. Μπορεί να μην εκλεγεί ο πρώτος σε ψήφους υποψήφιος;

Το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ κρίνεται με βάση τον αριθμό των εκλεκτόρων που συγκεντρώνει κάθε υποψήφιος. Ο ελάχιστος αριθμός για την εκλογή προέδρου είναι 270 εκλέκτορες. Η έμμεση αυτή εκλογή σημαίνει ότι ενδέχεται να εκλεγεί πρόεδρος ένας υποψήφιος, ο οποίος έλαβε μικρότερο αριθμό ψήφων στην επικράτεια των ΗΠΑ, αρκεί να έχει συγκεντρώσει έναν αριθμό πολιτειών με αριθμό εκλεκτόρων ίσο ή μεγαλύτερο του 270. Η τελευταία φορά που συνέβη αυτό ήταν το 2016, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ έλαβε το 46,1% των ψήφων έναντι του 48,2% της Χίλαρι Κλίντον (κάπου 2.870.000 λιγότερες ψήφους), εκλέχτηκε όμως επειδή επικράτησε σε 30 πολιτείες που του έδωσαν 304 εκλέκτορες.

4. Είναι πάντοτε δύο τα κόμματα που διεκδικούν την προεδρία των ΗΠΑ;

Όχι, ωστόσο, με εξαίρεση τον πρώτο πρόεδρο, Τζορτζ Ουάσινγκτον, όλοι οι επόμενοι πρόεδροι ανήκαν σε ένα από τα δύο μεγάλα κόμματα, τα οποία, από τα μέσα του 19ου αιώνα, είναι το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό. Σήμερα, η ακραία πόλωση που επικρατεί στο πολιτικό σκηνικό των ΗΠΑ από την εποχή της εκλογής Τραμπ, αν όχι νωρίτερα, ουσιαστικά δεν αφήνει περιθώριο για τρίτο κόμμα.

5. Αμφισβητήθηκε ποτέ σοβαρά ο δικομματισμός;

Αυτό συνέβη για τελευταία φορά το 1912. Τότε, ο Ρεπουμπλικανός πρώην πρόεδρος Θίοντορ Ρούσβελτ (πέμπτος και πολύ μεγαλύτερος ξάδελφος του Φράνκλιν) κατέβηκε μόνος του, αφού δεν κατόρθωσε να λάβει το χρίσμα του κόμματός του. Πέτυχε να έρθει δεύτερος, αφού συγκέντρωσε μεγαλύτερο αριθμό ψήφων και ενδεκαπλάσιους εκλέκτορες από τον υποψήφιο των Ρεπουμπλικανών. Έκτοτε, μόνο ο πολυεκατομμυριούχος Ρος Περό συγκέντρωσε ένα αξιοπρεπέστατο 18,9% των ψήφων στις εκλογές του 1992, αλλά δεν εξασφάλισε εκλέκτορες σε καμία πολιτεία.

6. Κατανέμεται γεωγραφικά η εκλογική επιρροή των δύο παραδοσιακά μεγάλων κομμάτων;

Για έναν περίπου αιώνα από την ίδρυσή του, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα είχε ισχυρότερη απήχηση στις βορειοανατολικές πολιτείες (τη Νέα Αγγλία), ενώ το Δημοκρατικό στις νότιες, συμπεριλαμβανομένων των πολιτειών που διατηρούσαν τη δουλεία και είχαν αποσχιστεί στη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου. Η εικόνα αυτή άλλαξε στις εκλογές του 1952 (νίκη Αϊζενχάουερ) και σήμερα έχει αντιστραφεί πλήρως: Οι Ρεπουμπλικανοί κυριαρχούν στον συντηρητικό, θρησκευόμενο Νότο και στις μεσοδυτικές πολιτείες, ενώ οι Δημοκρατικοί είναι ισχυρότεροι στη φιλελεύθερη Νέα Αγγλία και στις πολιτείες προς τον Ειρηνικό Ωκεανό, ιδίως στην Καλιφόρνια. Σήμερα, η πόλωση μεταξύ των δύο κομμάτων καθιστά την αναμέτρηση ιδιαίτερα αμφίρροπη σε επτά τουλάχιστον πολιτείες, που ονομάζονται swing states: Αριζόνα, Βόρεια Καρολίνα, Γουισκόνσιν, Μίσιγκαν, Νεβάδα, Πενσιλβάνια και Τζόρτζια.

7. Μπορεί να ανατραπεί το αποτέλεσμα των αμερικανικών προεδρικών εκλογών;

Υποθετικά μιλώντας, αυτό μπορεί να συμβεί σε επίπεδο πολιτείας, και εφόσον η διαφορά μεταξύ των δύο πρώτων υποψηφίων είναι πολύ μικρή. Ανάλογα με τον τρόπο ψηφοφορίας (π.χ. με φυσική παρουσία, σε έντυπο ψηφοδέλτιο, μέσω ταχυδρομείου ή με ηλεκτρονικά μέσα) και την εκλογική νομοθεσία, που ορίζονται σε επίπεδο πολιτείας, είναι δυνατό να ζητηθεί επανακαταμέτρηση, όπως συνέβη στην πολιτεία της Φλόριντα το 2000. Τότε, ο υποψήφιος των Δημοκρατικών Αλ Γκορ ζήτησε νέα καταμέτρηση, το πολιτειακό ανώτατο δικαστήριο την ενέκρινε, αλλά το ομοσπονδιακό ανώτατο τη διέκοψε και τους 25 εκλέκτορες της πολιτείας έλαβε ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος, με διαφορά μόλις 537 ψήφων (0,009% του συνόλου). Οι 25 αυτοί εκλέκτορες του έδωσαν τη νίκη με μόλις μία ψήφο πάνω από το όριο των 270. Το 2020 ο πρόεδρος Τραμπ επιχείρησε να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα με αστήρικτους ισχυρισμούς, που απορρίφθηκαν από όλα τα αρμόδια δικαστήρια.

Είκοσι μέρες πριν από τις 5 Νοεμβρίου, οι φετινές προεδρικές εκλογές εξακολουθούν να θεωρούνται ιδιαίτερα αμφίρροπες. Αν επιμένετε για ένα «educated guess», αναζητήστε τα προγνωστικά του Άλαν Λίχτμαν, καθηγητή σύγχρονης αμερικανικής ιστορίας στο American University. «Μάντεψε» σωστά το αποτέλεσμα σε εννέα από τις δέκα πιο πρόσφατες αναμετρήσεις.