Ο Ντόναλντ Τραμπ και η παραμόρφωση της αμερικανικής πολιτικής

Η εμπρηστική στάση του Ντόναλντ Τραμπ –το γλωσσικό ιδίωμα, η αήθης συμπεριφορά, η εγωπάθεια– εμποτίζει την αμερικανική κουλτούρα και τη στάση ζωής των Αμερικανών με τρόπους που ίσως δεν διακρίνουμε με την πρώτη ματιά. Ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού λαού είναι ευεπηρέαστο και εντυπωσιάζεται εύκολα. Στην καθημερινότητα, αυτό εκφράζεται με υποβάθμιση της ατομικής και συλλογικής συμπεριφοράς: με απελευθέρωση των χαμηλότερων ενστίκτων. Για παράδειγμα –ένα μικρό παράδειγμα–, πριν από λίγες εβδομάδες, ζήτησα τεχνική βοήθεια σε ένα φόρουμ της Apple, όπου έθεσα το ερώτημά μου και περίμενα προτάσεις λύσεων. Σε λίγες ώρες, διάφοροι ξερόλες βάλθηκαν να με προσβάλουν, αναρτώντας αλαζονικά σχόλια και προτείνοντας υποτιμητικές «λύσεις» με αγενείς διατυπώσεις: τέτοιος είναι ο τρόπος επικοινωνίας που έχει επικρατήσει στα αμερικανικά fora· αν εξετάσουμε τις διαδικτυακές διαμοιβές, θα διαπιστώσουμε ότι οι καλοί τρόποι είναι άγνωστοι για πολλούς Αμερικανούς –ένα κοινωνικό φαινόμενο που ενθαρρύνει ο Ντόναλντ Τραμπ προβάλλοντας τη στάση ζωής που προβάλλει. Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της καθημερινής συμπεριφοράς των τραμπιστών και εκείνης των υπόλοιπων Αμερικανών.

Η προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ 

Το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θήτευσε ως πρόεδρος των ΗΠΑ κι ότι πιθανώς θα επανεκλεγεί είναι βεβαίως αποτέλεσμα πολλών παραγόντων: της πολιτικής ορθότητας που απωθεί τους μισούς (τουλάχιστον) Αμερικανούς, της αδυναμίας και του γήρατος του Τζο Μπάιντεν (ο οποίος πάσχει από γνωστική εξασθένηση πιο ευανάγνωστη από εκείνη του Τραμπ), της κακής φήμης που έχουν αποκτήσει οι Δημοκρατικοί ως ελιτιστές και αργυρώνητοι. Προπάντων, ο Ντόναλντ Τραμπ, αν και απεχθές άτομο που δεν γνωρίζει τι είναι και πώς λειτουργεί η δημοκρατία, εκπροσωπεί με την ελευθεριότητα της έκφρασής του ένα παραμορφωμένο αμερικανικό ιδεώδες: το να λέει κανείς ό,τι του κατεβαίνει και να χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να επιτύχει τους σκοπούς του. Ο Ντόναλντ Τραμπ έφερε στην επιφάνεια και ενέτεινε όλες εκείνες τις ιδιότητες που περιγράφονται ως «κακή συμπεριφορά», ως στάση κακού πολίτη και κακού ανθρώπου. Η εμφάνισή του στον δημόσιο χώρο συνέπεσε με τα reality shows, με την αναίσχυντα εμπορική αρχιτεκτονική, με την έλλειψη καλαισθησίας που εξυμνήθηκε στη δεκαετία του 1980. Στη συνέχεια, στο περιβάλλον των social media, αναδείχθηκε σε πολιτικό πρόσωπο για να προωθήσει τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων και ιδιαίτερα των δικών του: πρόκειται για πλάσμα μιας ιστορικής και κοινωνικής συγκυρίας, την οποία, με τη σειρά του, διαμορφώνει και επιδεινώνει με τρόπους που δεν συλλαμβάνουν όσοι τον απορρίπτουν απλώς ως «ακροδεξιό». Το πρόβλημα με τον Τραμπ δεν είναι τόσο η «ακροδεξιά» πολιτική του, όσο η ευτέλεια και η ψυχοπάθειά του.

Αν και ο όχλος που εισέβαλε στο Καπιτώλιο υπήρχε ανέκαθεν –υπενθυμίζεται ότι στην ιστορία ΗΠΑ έχουν χωρέσει λιντσαρίσματα, θεσμοθετημένη θανατική ποινή, αστυνομική κατάχρηση εξουσίας, φυλετικός διαχωρισμός, δικαστική αυθαιρεσία–, το 2016 ο «όχλος» εξέλεξε έναν πρόεδρο που τον καθρεφτίζει. Στην αμερικανική ιστορία υπήρξαν πρόεδροι χωριάτες και πρόεδροι λαϊκιστές· πρόεδροι με χαμηλή μόρφωση και με έλλειμμα κοινωνικής αγωγής· κανείς όμως δεν ήταν «τέρας»: η άνοδος των τεράτων σταματούσε, το πολύ, στο Κογκρέσο. Αυτό που καθιστά τον Ντόναλντ Τραμπ «τέρας» είναι ότι κινείται από μίσος, διαδίδει μίσος και αναδεικνύει το μίσος και την αυτοπροβολή ως κριτήρια της πολιτικής του. Αυτές οι αρνητικές ιδιότητες χαρακτηρίζουν και τους οπαδούς του –περίπου 74 εκατομμύρια Αμερικανούς– που τον προτιμούν επειδή σιχαίνονται την πολιτική ορθότητα και τις νομοθετικές πρωτοβουλίες που πήρε η αριστερά μετά το τέλος της διοίκησης του Ρόναλντ Ρέιγκαν. Αλλά επίσης, επειδή ο Τραμπ –ο οποίος αγόρασε πτυχίο κολεγίου– ενσαρκώνει ένα όνειρο επιτυχίας: να τι μπορείς να καταφέρεις χωρίς προσπάθεια και χωρίς κανένα χάρισμα, αξιοποιώντας το περιθώριο της τύχης που σου παρέχει ο αμερικανικός καπιταλισμός.

Έτσι, αν και ο Τραμπ αντιστοιχεί στον άξεστο Αμερικανό που περιγράφει ο Andrei S. Markovits στο «Uncouth Nation: Why Europe Dislikes America», ίσως επανεκλεγεί: η προοπτική είναι δυσάρεστη για όλους μας και ιδιαίτερα για τους ίδιους τους Αμερικανούς, τους οποίους παρασύρει στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο ηθικής και πολιτικής. Ο τραμπισμός αναδεικνύει το κοινωνικό κατακάθι: στρατόκαυλους, μέλη πολιτοφυλακών, λευκούς εθνικιστές, αγράμματους ελευθεριακούς («Δεν θα μου πεις εσύ τι να κάνω!»), νοσταλγούς του αποσχισμένου Νότου, νεοναζί, συνωμοσιολόγους. Το ενοποιητικό στοιχείο είναι η προώθηση της ατομικής ελευθερίας και του ανήκειν μέσω της δίωξης και της απανθρωποποίησης των άλλων· και ακριβώς επειδή λείπει ο ορθολογισμός και το ήθος, ψευδείς ισχυρισμοί –π.χ. τα περί νοθείας στις εκλογές ή τα περί Μεξικανών κατά συρροή βιαστών– γίνονται πιστευτοί, ενώ ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Την επιστράτευση βρόμικων μέσων διευκολύνει η παραπληροφόρηση, η οποία δεν μπορεί πλέον να ελεγχθεί: σε παλιότερες εποχές οι περιπτώσεις όπου η παραπληροφόρηση έμεινε αναπάντητη ήταν ελάχιστες· στην πραγματικότητα, θυμάμαι μόνο τη δολοφονία του JFK· συνήθως, σοφώτατον χρόνος, ανευρίσκει γαρ πάντα· ή ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται. Αυτό δεν ισχύει σήμερα: προσπαθούμε να επιπλεύσουμε σε μια θάλασσα ψευδών ειδήσεων.

Ο Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται να διασκεδάζει χρησιμοποιώντας τους οπαδούς του σαν μαριονέτες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σαν οχήματα κακόβουλης δραστηριότητας. Αλλά, όπως είπα, ο «όχλος» που ζητούσε τον απαγχονισμό όσων δεν του άρεσαν προϋπήρχε· η διαφορά από το σήμερα είναι ότι η άλλη πλευρά, οι νομιμόφρονες και φιλελεύθεροι Αμερικανοί, δεν είχε προσχωρήσει σε αυταρχικά κινήματα πολιτικής ορθότητας και woke – μολονότι, κατά καιρούς, δεν έλειψαν η βία που προετοίμασε τη σημερινή woke και cancel culture.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της τερατωδίας του Ντόναλντ Τραμπ είναι ότι έσπρωξε την alt-right στο mainstream: όχι ότι ο ίδιος έχει ιδέα από πολιτικά ρεύματα· απλώς μερικά συμβαίνουν από μόνα τους με ένα σπρωξιματάκι. Το μόνο που ενδιαφέρει τον Τραμπ είναι η απόλυτη επιχειρηματική ελευθερία, η κατάργηση των φόρων, η διευκόλυνση της εκμετάλλευσης· και φυσικά η δυσφήμιση, ο αφοπλισμός, η απομόνωση, ακόμα και η φυσική εξόντωση όσων θέτουν σχετικά εμπόδια. Παραλλήλως, καθώς παίρνει, κατά κάποιον τρόπο, το σχήμα του δοχείου εντός του οποίου βρίσκεται, από αλητήριος των sports bars του Κουίνς μεταμορφώθηκε σε θεοσεβούμενο που εκπροσωπεί τώρα τους Ευαγγελιστές και κραδαίνει Βίβλους – χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα τι είναι οι Ευαγγελιστές. Απλώς, του είναι χρήσιμοι για να παίξει το παιχνίδι του δήθεν ισχυρότερου άνδρα στον κόσμο. Όσο για τον περιβόητο λαϊκισμό του, έχω κάποιες αντιρρήσεις: ο Ντόναλντ Τραμπ, αν και κάνει τα πάντα για να αρέσει στους δικούς του, δεν προσπαθεί να διευρύνει τη βάση του· επιθυμεί το αξίωμα ακόμα και μέσω μιας μειοψηφίας, ενός πραξικοπήματος. Καθώς οι δημοκρατικές διαδικασίες τού είναι άγνωστες και αδιάφορες, το σχήμα που έχει στο μυαλό του είναι η κατώτερη δυνατή αντιπαράθεση μεταξύ καλών και κακών, όπου καλός είναι ο ίδιος και οι ομοϊδεάτες του και κακοί είναι η Κίνα, οι Μεξικανοί μετανάστες, η συμμορία MS-13, οι ισλαμιστές τρομοκράτες, οι ελίτ (όσοι πήραν πτυχία χωρίς να πληρώσουν), οι Δημοκρατικοί, τα liberal ΜΜΕ, διάφορες διασημότητες που δεν τον γουστάρουν, οι φεμινίστριες κ.ο.κ. Στις αφηρημένες έννοιες που εχθρεύεται συμπεριλαμβάνεται η παγκοσμιοποίηση, η κοινωνική ασφάλιση, η φορολογία (όπως είπα ήδη) κι ένα επίμονο «they» το οποίο υπονοεί το αριστεροφιλελεύθερο κατεστημένο αλλά και κάποια αλλόκοτη αριστερά που τάχα κινεί τα νήματα από το Dark Web.

Σε όλα τούτα προστίθεται η μιμική του, το θέαμα του θλιβερού κλόουν που επιβεβαιώνει την υποψία ότι, εκτός της πρότερης ανοησίας του, πάσχει από γεροντική άνοια: κάνει ερασιτεχνικές μιμήσεις ανθρώπων –ξένων ηγετών, του γερουσιαστή του Βερμόντ Μπέρνι Σάντερς, δημοσιογράφων κ.ά.– τους δίνει παρατσούκλια (ονομάζει Ποκαχόντας την Ελίζαμπεθ Γουόρεν επειδή ασχολείται με τους ιθαγενείς της Αμερικής) κι όταν το χειροκρότημα παρατείνεται, χειρονομεί σαν διευθυντής ορχήστρας που περιμένει τον σολίστ να τελειώσει. Για πολλούς απαίδευτους Αμερικανούς συνάπτει προσωπική σχέση με τους υποστηρικτές του. Κάπως έτσι ένιωθαν το 1933 οι Γερμανοί μπροστά στον Χίτλερ.