Οι παράλληλες πορείες του Ερντογάν και του Γκιουλέν

Λίγες ημέρες πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, στο ξενοδοχείο «Splendid» στην Πρίγκηπο συναντήθηκε μια παράξενη παρέα. Τα πρόσωπα που ξεχώριζαν ήταν δύο Αμερικανοί, ο Γκράχαμ Φούλερ, γνωστός αξιωματούχος της CIA και παλιά καραβάνα στην Εγγύς Ανατολή, κάποιος Χένρι Μπάρκλεϊ, επίσης της CIA, και στελέχη της οργάνωσης FETO, του Φετουλάχ Γκιουλέν. Ήταν καλοκαίρι του 2016.

Πρέπει να γυρίσουμε 40 χρόνια πριν, για να κατανοήσουμε τη σειρά των γεγονότων, όταν ο Γκράχαμ Φούλερ έρχεται σε επαφή με τον εκσυγχρονιστή ιεροκήρυκα – κάποιον Φετουλάχ Γκιουλέν, γεννημένο στην πόλη του Ερζερούμ το 1938. Εκεί κάπου στις αρχές της δεκαετίας 1970-1980 και πάντως πριν ξεσπάσει το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Εβρέν, ο Φούλερ στρατολογεί τον Γκιουλέν στην οργάνωση Gladio, τη μυστική δομή του ΝΑΤΟ στις χώρες μέλη για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου. Στην Ελλάδα, η αντίστοιχη οργάνωση ήταν η Κόκκινη Προβιά. Κάποιες πληροφορίες, ωστόσο, επιμένουν πως το φλερτ του Γκιουλέν με τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών ξεκίνησε αρκετά νωρίτερα, ήδη από τα 19 του χρόνια, στη γενέτειρά του. Ο Γκιουλέν τοποθετήθηκε επίσημα ως ιερωμένος - ιμάμης πρώτα στην Αδριανούπολη και κατόπιν θήτευσε στη Σμύρνη.

Ο πόλεμος μετάξυ θρησκευτικών ταγμάτων στην Τουρκία

Πριν από μερικά χρόνια, σε ένα σχετικά καλό εστιατόριο της Πόλης, στην παλιά αποβάθρα και λίγες εκατοντάδες μέτρα από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, μια επίσης αλλόκοτη παρέα μαζεύτηκε έπειτα από πολύ καιρό. Στην κεφαλή του τραπεζιού καθόταν ένας πρώην δημοσιογράφος με περγαμηνές, βέρος Εγγλέζος, συγγραφέας πια κατά δήλωσή του, Κωνσταντινουπολίτης με τα όλα του. Είχε υπηρετήσει στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της Χούντας, είχε παντρευτεί μια πολύ γνωστή δημοσιογράφο στην Τουρκία και διέμενε σε ένα απίστευτα όμορφο διαμέρισμα στο Πέραν. Αναφέρεται σε αυτή τη σύντομη ιστορία όχι για τη δημοσιογραφική του αρτιότητα, αλλά για δύο λεπτομέρειες.

Ανοίγοντας την κουβέντα, εξήγησε πως η ιστορία της Τουρκίας είναι μια αλυσίδα συγκρούσεων για τη νομή της εξουσίας μεταξύ θρησκευτικών ταγμάτων. Η τελευταία σύγκρουση θα ήταν αυτή μεταξύ του Ταγίπ Ερντογάν και του ηγέτη της θρησκευτικής οργάνωσης Hizmet, που σημαίνει «Υπηρεσία», δηλαδή παροχή στήριξης και βοήθειας, ή Cemaat, που σημαίνει «Κοινότητα», του Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο Εγγλέζος συνομιλητής ήταν βαθύς γνώστης των εσωτερικών συγκρούσεων στο τουρκικό ισλάμ. Με το βλέμμα του «δυτικού παρατηρητή», επιχειρούσε να  διαλευκάνει τη σύγκρουση μεταξύ μιας βαθιά συντηρητικής εξουσίας που πηγάζει από τον αυθεντικό σουνιτισμό των δασκάλων του Ερντογάν και της σύγχρονης άποψης ενός «προτεστάντη» ισλαμιστή ιερωμένου, που εμφανίζεται ως συνεχιστής των δογματικών θεωριών του Κούρδου ιερωμένου Σαΐντ Νουρσί. Ο Γκιουλέν ήταν η εκδήλωση, τηρουμένων των αναλογιών, μιας προτεσταντικής ανατροπής μέσα στο σουνιτικό ισλάμ.

Ο «Εγγλέζος» την επόμενη ημέρα θα πέταγε για την Τεχεράνη. Στα ογδόντα του και βάλε, το έλεγε η καρδούλα του. Διατηρούσε εξαιρετικές επαφές με το εβραϊκό στοιχείο της Πόλης. Στο τραπέζι τον άκουγαν με θρησκευτική ευλάβεια ένας Τούρκος εφοπλιστής, μια Αρμένισσα και δυο Ρωμιοί δημοσιογράφοι.

Κάποια στιγμή οι Αμερικανοί θα έπρεπε να «αυγατίσουν» την επιρροή που δυνητικά θα μπορούσε να ασκήσει ο Γκιουλέν στο παγκόσμιο ισλάμ. Τον μετέφεραν στις ΗΠΑ. Εκεί ο Φούλερ και κάποιος Τζόρτζ Φιντάς (Fidas), αμφότεροι της CIA, και ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα, ο γνωστός και μη εξαιρετέος Μόρτον Αμπράμοβιτς, καταθέτουν τρεις «πύρινες» επιστολές στήριξης στον ιεροκήρυκα, ο οποίος λαμβάνει τελικά την πράσινη κάρτα παραμονής. Η αυτοκρατορία του Γκιουλέν προσλαμβάνει μυθικές διαστάσεις κυρίως στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, αλλά και στην Αφρική, την Ασία, την Αλβανία, τα Βαλκάνια, και στα Εμιράτα του Κόλπου. Λέγεται πως οι αμερικανικές υπηρεσίες επένδυσαν πολλά λεφτά στη δημιουργία του δικτύου σχολείων, ιερατικών φροντιστηρίων και κολεγίων σε όλα τα μέρη του κόσμου, ακόμη και στην Ιαπωνία, όπου προσφερόταν μια σύγχρονη εκπαίδευση με φόντο ένα φιλελεύθερο παγκοσμιοποιημένο Ισλάμ στον αντίποδα των θεοκρατικών εκδοχών του σουνιτισμού ή του σιιτισμού.

Μετά το πραξικόπημα του 2016, η οργάνωση του Γκιουλέν στην Τουρκία διαλύθηκε. Χιλιάδες οπαδοί του φυλακίστηκαν. Στελέχη εκτελέστηκαν ή απήχθησαν σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Ο ίδιος ο Ερντογάν άλλαξε ριζικά. Λίγα 24άωρα πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, ο Βλαντίμιρ Πούτιν σήκωσε το τηλέφωνο και τον ενημέρωσε προσωπικά για το επερχόμενο στρατιωτικό πραξικόπημα. Η CIA τελικά ήταν ο μεγάλος χαμένος από αυτή την υπόθεση. Η Ρωσία, εντελώς ανέλπιστα, απέκτησε επιρροή σε ένα κράτος-κλειδί του ΝΑΤΟ. Τα εξειδικευμένα ινστιτούτα θεωρούν πως η αγορά των S400 από την Τουρκία ήταν η φυσιολογική εξέλιξη μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα. Λες και όλοι και όλα συνωμοτούσαν ώστε να συρθεί η Τουρκία στη ζεστή αγκαλιά της Μόσχας. Λες και όλα οδηγούσαν αναπόφευκτα στην υιοθέτηση από την Τουρκία του Ευρασιατικού Μοντέλου, που σημαίνει την απόρριψη των δυτικών επιλογών.

Γιατί ο Ερντογάν θυμάται τώρα τον Οτσαλάν

Ο Φετουλαχ Γκιουλέν εδώ και χρόνια ήταν βαριά άρρωστος, κλεισμένος στο κονάκι του στην Πενσιλβάνια. Ακόμη και νεκρός-ζωντανός, ωστόσο, ήταν «χρήσιμος» στον Ερντογάν. Ο «Σουλτάνος» είχε κάποιον να του τα «φορτώσει», όπως παλαιότερα τα φόρτωνε όλα στον Οτσαλάν, μέχρι που ήταν πια άχρηστος για το καθεστώς. Τον έκλεισαν στο «Νησί των Σκυλιών» μέχρι να τον ξαναχρειαστούν. Λέγεται ότι παρατηρείται εσχάτως μια περίεργη κινητικότητα στο Ιμρανλί, το νησί-φυλακή όπου κρατείται.

Θα πίστευε ο κάθε αφελής παρατηρητής πως, μετά το πάθημά του, ο Ερντογάν, που απολάμβανε της ηθικής, πολιτικής και οικονομικής στήριξης του Γκιουλέν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, θα έβαζε μυαλό. Άλλωστε πίσω από τη ρήξη του κρυβόταν μια πολύ απλή ιστορία. Βλέπετε, η σύγκρουση άρχισε όταν ο ιεροκήρυκας αποφάσισε να βγάλει στην φόρα «τα χαρτόκουτα με τα δολάρια». Ήταν εκατοντάδες κουτιά παπουτσιών γεμάτα με ξένο συνάλλαγμα από τις παράνομες μπίζνες των μελών της οικογένειας του Προέδρου. Μιλάμε για πολλά λεφτά. Προφανώς, λοιπόν, κάποιος το παράκανε με την απληστία του. Οι ρήξεις σε αυτό το επίπεδο συμβαίνουν όταν η νομή της εξουσίας δεν γίνεται δίκαια μεταξύ των προεστών-νταβατζήδων. Στη σύγχρονη οικονομική διάλεκτο ή στην τρέχουσα πολιτική αργκό, αυτοί ονομάζονται και ολιγάρχες. Ε, λοιπόν, κάποια στιγμή ο Ερντογάν τα έσπασε με το θρησκευτικό τάγμα που τον είχε στηρίξει ώστε να ανέλθει στην εξουσία. Τώρα που ο γκιουλενισμός είναι παράνομος, ένα νέο τάγμα έκανε την εμφάνισή του. Πρόκειται για το Suleymancilar ή  Sūlaimānī Jamia. Είναι και αυτό της ίδιας «κατηγορίας». Απευθύνεται στην… «Κοινότητα» την Cemaat. Διαθέτει οργανώσεις στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Αριθμεί εκατομμύρια μέλη.

Θα θυμάστε τον «Εγγλέζο», τον δημοσιογράφο και συγγραφέα, που εξηγούσε με πάθος πως η ιστορία της οθωμανικής και της σύγχρονης Τουρκίας είναι μια αέναη μάχη μεταξύ θρησκευτικών ταγμάτων και τάσεων. Προφανώς και ήξερε τι έλεγε. Ήταν από εκείνη την πάστα των ανθρώπων που πριν από έναν αιώνα έπαιρναν τον χάρακα, έσκυβαν πάνω από τον χάρτη και τράβαγαν με το μολύβι ευθείες συνοριακές γραμμές για να χωρίσουν κράτη ή για να στήσουν καινούργια. Αυτές οι ευθείες γραμμές, στο Ιράκ, τη Συρία, την Ιορδανία είναι που τρομοκρατούν τώρα τον Ταγίπ Ερντογάν. Βλέπετε, δεν μάθαμε ούτε και θα μάθουμε ποτέ τι στο καλό ήθελε ο «Εγγλέζος» στην Τεχεράνη. Αλλά είχε αποδειχτεί πως, όταν ένας «Εγγλέζος» ταξιδεύει έτσι, χωρίς προφανή λόγο, στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, κάτι το πολύ κακό θα συμβεί.

Ήταν την Τρίτη που μας πέρασε, δύο ημέρες μετά την ανακοίνωση του θανάτου του Φετουλάχ Γκιουλέν, όταν το τηλέφωνο χτύπησε και μια φωνή από εκείνες των συνδαιτυμόνων στο γεύμα με τον «Εγγλέζο» ακούστηκε να λέει: «Ο ακροδεξιός ο Μπαχτσελί, το άλλοθι του Ερντογάν προς την άκρα δεξιά του και τους Γκρίζους Λύκους, πρότεινε επίσημα να αποφυλακιστεί ο Οτσαλάν, να προσέλθει στη Βουλή και να αποκηρύξει το ΡΚΚ, για να “ξεπλύνει” τους Κούρδους με τους οποίους θα συμμαχήσει ο Ερντογάν».

Όχι, δεν είναι θεωρία συνωμοσίας ούτε σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Το πρωί της Τρίτης που μας πέρασε ήταν πρωτοσέλιδη είδηση σε όλα τα τουρκικά ΜΜΕ. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή έχει ανάψει για τα καλά τα φιτίλια στις εσωτερικές διεργασίες της Τουρκίας. Και ακόμη δεν έχουμε δει τίποτα.