Τσερνόμπιλ: Κι όμως, το 2022 ο κόσμος γλίτωσε από 2ο πυρηνικό όλεθρο

Τα ξημερώματα της 24ης Φεβρουαρίου του 2022, ο Βαλεντίν Χάικο έλαβε ένα τηλεφώνημα στη δουλειά του, στο Τσερνόμπιλ. Ακούγονταν πυροβολισμοί στο Vilcha, λιγότερο από 50 χιλιόμετρα μακριά: Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία βρισκόταν σε εξέλιξη. «Προς το παρόν διατηρούμε την ψυχραιμία μας», είπε ο κ. Heiko στον συνάδελφό του, παρόλο που δεν υπήρχαν οδηγίες για το τι θα έπρεπε να κάνουν οι εργαζόμενοι στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ σε περίπτωση πολέμου.

Οι εισβολείς βρίσκονταν καθ’ οδόν -το Τσερνόμπιλ θα ήταν στη διαδρομή τους από τη Λευκορωσία, ένας ρωσικός ενδιάμεσος σταθμός, προς το Κίεβο- αλλά δεν υπήρχε κανένας λόγος να εγκαταλείψει ο κ. Heiko ή η ομάδα του τους σταθμούς τους. Νωρίς το απόγευμα, μια ειδική μονάδα ρωσικών στρατευμάτων είχε φτάσει στο εργοστάσιο, με εντολή να το καταλάβει. Απειλούμενοι με κάτι που θα έμοιαζε με σφαγή, οι Ουκρανοί φρουροί κατέθεσαν τα όπλα τους. Έτσι άρχισε η ρωσική κατοχή του εργοστασίου, η οποία θα διαρκούσε 35 ημέρες. Και τώρα μπορούμε να είμαστε σίγουροι γι’ αυτό: μόνο χάρη στις αντιδράσεις των εργαζομένων στο εργοστάσιο αποφεύχθηκε ένας νέος πυρηνικός όλεθρος, όπως αυτός που συγκλόνισε την ανθρωπότητα το 1986, εκεί, ακριβώς στο ίδιο σημείο: στο μαρτυρικό Τσερνόμπιλ.  

Σε ένα νέο βιβλίο του ο Serhii Plokhy, καθηγητής ουκρανικής ιστορίας στο Χάρβαρντ, προσφέρει μια συναρπαστική, θρίλερική περιγραφή εκείνων των ημερών. Η πυρηνική εγκατάσταση είναι έδαφος που γνωρίζει καλά: ο Plokhy είχε δημιουργήσει στο παρελθόν μια εξαιρετική περιγραφή της καταστροφής του Τσερνόμπιλ το 1986, της χειρότερης πυρηνικής καταστροφής στην ιστορία, η οποία προκλήθηκε από την έκρηξη ενός αντιδραστήρα.

(Σημειώνεται ότι το βιβλίο του Plokhy ενέπνευσε εν μέρει τη βραβευμένη τηλεοπτική σειρά του 2019). Με τίτλο «Η Ρουλέτα του Τσερνόμπιλ» προσφέρει παρόμοια διεισδυτική εικόνα των εμπλεκόμενων ανθρώπων και των αποφάσεων που ελήφθησαν.

Οι ρωσικές δυνάμεις συνέχισαν να φθάνουν στο Τσερνομπίλ μετά τις 24 Φεβρουαρίου.Το ηθικό τους ήταν ακόμη σε καλή κατάσταση και περίμεναν μια γρήγορη νίκη κατά της Ουκρανίας.

Πολλοί δεν κατανοούσαν ούτε σέβονταν τους κανόνες που διέπουν το εργοστάσιο. (Οι αντιδραστήρες δεν λειτουργούν πλέον και το εργοστάσιο βρίσκεται σε διαδικασία παροπλισμού, αλλά απαιτείται μεγάλο εργατικό δυναμικό για την παρακολούθηση και τον έλεγχο των επιπέδων ακτινοβολίας). Οι στρατιώτες ήταν συχνά μεθυσμένοι και λεηλατούσαν συνεχώς τις εγκαταστάσεις: ξεκίνησαν με φορητούς υπολογιστές και τηλέφωνα, αλλά προχώρησαν σε υπολογιστές, οχήματα και δοσίμετρα ακτινοβολίας.

Έναν μήνα μετά την κατάληψη του εργοστασίου, το Σλαβούτιτς -μια πόλη στη βόρεια Ουκρανία που είχε κατασκευαστεί ειδικά για να στεγάσει τις οικογένειες που εκκενώθηκαν το 1986- δέχτηκε συνεχείς βομβαρδισμούς. Στις 26 Μαρτίου οι ρωσικές δυνάμεις εισήλθαν στην πόλη μετά από τρεις ημέρες αποφασιστικής αντίστασης. Το προσωπικό του εργοστασίου προειδοποίησε τους Ρώσους ότι αν συνέβαινε οτιδήποτε στις οικογένειές τους θα έπαυαν κάθε συνεργασία. Ο δήμαρχος του Slavutych, Yurii Fomichev, πίστευε ότι οι Ρώσοι είχαν καταλάβει το Τσερνομπίλ για να εκβιάσουν την Ουκρανία και τον κόσμο με απειλές για άλλη μια πυρηνική καταστροφή. Τώρα αυτό το όπλο χρησιμοποιούνταν εναντίον τους.

Την ίδια στιγμή, «η εξουσία στις σχέσεις μεταξύ κατακτητών και κατεχομένων μετατοπίστηκε σιγά σιγά προς τον Heiko», γράφει ο Plokhy. Ο ψύχραιμος εργοδηγός είχε πει στους Ρώσους ότι αν νόμιζαν ότι είχαν τον έλεγχο του εργοστασίου, έκαναν λάθος.

Τους επεσήμανε τους κινδύνους που συνεπάγεται η παραμονή στον πυρηνικό σταθμό και επέμεινε να τηρούν τους ουκρανικούς κανονισμούς ασφαλείας. Οι κατακτητές «αισθάνονταν πλέον παγιδευμένοι, όμηροι στον τόπο που υποτίθεται ότι είχαν κατακτήσει».

Στα τέλη Μαρτίου οι Ρώσοι άρχισαν να αποσύρονται τόσο από το Τσερνόμπιλ όσο και από το Σλαβούτιτς.(Μέχρι τότε είχαν κλέψει εξοπλισμό αξίας 135 εκατομμυρίων δολαρίων από το εργοστάσιο). Οι ουκρανικές δυνάμεις βρίσκονταν καθ' οδόν, έχοντας ανακόψει την κύρια ρωσική προέλαση προς το Κίεβο. Ο Heiko και οι συνάδελφοί του είχαν πάρει αποφάσεις ζωής ή θανάτου για το αν και πότε θα συνεργάζονταν ή θα αντιστέκονταν στους εισβολείς, χωρίς να γνωρίζουν πώς θα κριθούν αυτές οι αποφάσεις και τι αντίκτυπο θα έχουν στη ζωή και τις οικογένειές τους.

Ο Plokhy από την πλευρά του, τόσο ως ακαδημαϊκός και συγγραφέας, όσο και ως άνθρωπος δεν έχει καμία αμφιβολία ότι αυτοί οι τύποι θα πρέπει να θεωρούνται ήρωες.

Αλλά ο πυρηνικός εφιάλτης της Ουκρανίας απέχει πολύ από το να τελειώσει οριστικά – και για τη χώρα και για όλον τον κόσμο.

Μετά από μια σκληρή μάχη, στις 4 Μαρτίου 2022 οι Ρώσοι κατάφεραν να πάρουν τον έλεγχο της Ζαπορίζια, του μεγαλύτερου πυρηνικού σταθμού της Ευρώπης. Βρίσκονται ακόμη εκεί. Η Ρωσία τον χρησιμοποιεί ως στρατιωτική ασπίδα από την οποία επιτίθεται σε ουκρανικές θέσεις.

Οι Ουκρανοί φοβούνται ότι η Ρωσία θα μπορούσε να διαπράξει μια πράξη πυρηνικής τρομοκρατίας στη Ζαπορίζια και να την καμουφλάρει –αλλά και να την παρουσιάσει στα media- ως ατύχημα. Αυτοί οι φόβοι δεν είναι αβάσιμοι, δεδομένου ότι η Ρωσία ανατίναξε το φράγμα Kakhovka τον Ιούνιο του 2023, το οποίο απείλησε την υδροδότηση της Ζαπορίζια και κατέστρεψε κοντινές πόλεις και χωριά. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, πρόεδρος της Ουκρανίας, το αποκάλεσε «περιβαλλοντική βόμβα μαζικής καταστροφής».

Ο Plokhy πάλι έχει καταλήξει να πιστεύει ότι οι κίνδυνοι της πυρηνικής ενέργειας υπερτερούν των πλεονεκτημάτων. Ειδικότερα, υποστηρίζει ότι ο κόσμος και ο πυρηνικός παρατηρητής του, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, εφησυχάζουν σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονούν οι πολεμικές ενέργειες εναντίον πυρηνικών εγκαταστάσεων- λέει ότι χρειάζονται επειγόντως νέες νομικές και θεσμικές διασφαλίσεις. Μετά την ανάγνωση του νέου του βιβλίου, λίγοι θα διαφωνήσουν. Και θα βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας.

ΠΗΓΗ: Economist.com