Σαν σήμερα: Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ

Σαν σήμερα στις 6 Οκτωβρίου 1973, το Ισραήλ δέχεται συγχρονισμένη επίθεση από την Αίγυπτο και την Συρία, εκκινώντας τον τέταρτο Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο. Ήταν ανήμερα της μεγαλύτερης εβραϊκής γιορτής, του Γιομ Κιπούρ (Ημέρα της Εξιλέωσης). Στην επίθεση συνδράμουν τουλάχιστον άλλες δέκα αραβικές χώρες. Στόχος τους ήταν η ανάκτηση των εδαφών που είχαν χαθεί με τον Πόλεμο των Έξι Ημερών.

Πάνω από 2600 Ισραηλινοί στρατιώτες σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 7000 τραυματίστηκαν. Η φρίκη εκείνης της ημέρας και το ερώτημα αν ο πόλεμος των 19 ημερών, όσο διήρκησε, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί απασχολούν ακόμη μέχρι και σήμερα τον λαό του Ισραήλ.

Τι είχε προηγηθεί

Μετά το θάνατο του Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ, στις 28 Σεπτεμβρίου 1970, τον προεδρικό θώκο της Αιγύπτου κατέλαβε ο μέχρι τότε αντιπρόεδρος της χώρας, Ανουάρ Σαντάτ.

Πρωταρχική επιδίωξη του Σαντάτ ήταν η δυναμική επιστροφή της Αιγύπτου στην περιοχή της Χερσονήσου του Σινά, που είχε περιέλθει στην κατοχή των Ισραηλινών μετά τον περίφημο Πόλεμο των Έξι Ημερών, τη βραχείας διαρκείας πολεμική αναμέτρηση μεταξύ του Ισραήλ και τριών αραβικών χωρών (Αιγύπτου, Συρίας και Ιορδανίας) τον Ιούνιο του 1967.

Έχοντας τη συνδρομή της Σοβιετικής Ένωσης σε επίπεδο παροχής στρατιωτικού υλικού και εκπαίδευσης, η Αίγυπτος του Σαντάτ συνέχιζε την εντατική πολεμική προετοιμασία της, επιχειρώντας παράλληλα, με άκρα μυστικότητα να εξασφαλίσει τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ σε διπλωματικό επίπεδο, ώστε να συναφθεί μια συμφωνία ειρήνης, μια ειρηνική διευθέτηση της αραβοϊσραηλινής διαμάχης, με όρους όσο το δυνατόν περισσότερο ικανοποιητικούς για τους ηττημένους Άραβες.

Παρά το γεγονός ότι η Μόσχα είχε διαμηνύσει στο Κάιρο τη σαφή αντίθεσή της σε ενδεχόμενη ανάληψη στρατιωτικής δράσης κατά του Ισραήλ από πλευράς των Αιγυπτίων, ο Σαντάτ προέβη στη σύναψη συμμαχίας με τον πρόεδρο της Συρίας, Χαφέζ αλ Άσαντ, και άρχισε να προετοιμάζεται για μια νέα πολεμική αναμέτρηση.

Η επίθεση των Αράβων

Στην πρώτη φάση της αραβοϊσραηλινής πολεμικής αναμέτρησης που άρχισε στις 6 Οκτωβρίου 1973 οι αραβικές δυνάμεις είχαν σαφώς το πάνω χέρι, με αποκορύφωμα την προέλαση των αιγυπτιακών δυνάμεων στη Χερσόνησο του Σινά.

Έλαβαν χώρα σφοδρές αρματομαχίες, ενώ η Ισραηλινή Πολεμική Αεροπορία όχι μόνο δεν κατάφερε να κυριαρχήσει πλήρως, όπως είχε συμβεί στον προηγηθέντα Πόλεμο των Έξι Ημερών, αλλά και υπέστη σοβαρές απώλειες από τους αντιαεροπορικούς πυραύλους των αντιπάλων της.

Ήταν η πρώτη φορά που οι αραβικές χώρες, ύστερα από τις ταπεινωτικές ήττες των ετών 1948, 1956 και 1967, είχαν καταφέρει καίρια πλήγματα στη στρατιωτική μηχανή του Ισραήλ, ασφαλώς με την αμέριστη υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης.

Η αντίδραση του Ισραήλ

Όπως ήταν επόμενο, οι Ισραηλινοί στράφηκαν για βοήθεια στο αντίπαλον δέος των Σοβιετικών, αλλά οι Αμερικανοί δεν ανταποκρίθηκαν αμέσως, τηρώντας αρχικά στάση αναμονής. Οι Αμερικανοί ισχυρίστηκαν αιφνιδιασμένοι, δια στόματος του προέδρου, Ρίτσαρντ Νίξον: «Η είδηση της επίθεσης στο Ισραήλ μας αιφνιδίασε απολύτως. Μόλις την προηγούμενη μέρα η CIA είχε αναφέρει ότι ένας πόλεμος στη Μέση Ανατολή ήταν απίθανος».

Όμως, οι έντονες πιέσεις που ασκήθηκαν από το φιλοϊσραηλινό λόμπι εντός και εκτός Κογκρέσου, αλλά και οι ταυτόχρονες διαρροές από ισραηλινής πλευράς περί ενδεχόμενης χρήσης πυρηνικών όπλων εφόσον το απαιτούσαν οι περιστάσεις, ώθησαν τελικά την αμερικανική διπλωματία σε αλλαγή πορείας.

Έτσι, οι ΗΠΑ έθεσαν σε εφαρμογή μια μεγάλη επιχείρηση ανεφοδιασμού των ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ, γεγονός που εντός ολίγου συντέλεσε στη δραστική μεταβολή των μέχρι τότε δεδομένων στο θέατρο των επιχειρήσεων.

Οι ισραηλινές δυνάμεις κατάφεραν να αναλάβουν σταδιακά την πρωτοβουλία των κινήσεων και να εξαπολύσουν αντεπιθέσεις ευρείας κλίμακας, τόσο στα Υψίπεδα του Γκολάν κατά των συριακών δυνάμεων όσο και στη Χερσόνησο του Σινά κατά των Αιγυπτίων (εκεί μάλιστα διεξήχθη μια τεράστια αρματομαχία στις 14 Οκτωβρίου).

Η κατάπαυση του πυρός

Το φάσμα της συντριπτικής ήττας των δύο συμμαχικών αραβικών χωρών και της ολοκληρωτικής καταστροφής των στρατευμάτων τους ώθησε τη Σοβιετική Ένωση στην απόφαση να παρέμβει σε διπλωματικό επίπεδο, προκειμένου να επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός, σε συνεννόηση βεβαίως και με την αμερικανική πλευρά.

Τελικά, στις 25 Οκτωβρίου, αφού είχαν προηγηθεί σκληρές διαπραγματεύσεις, αλλά και ένταση στις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων, δρομολογήθηκε η κατάπαυση του πυρός, ο τερματισμός των εχθροπραξιών, κάτι που αρνιόταν μέχρι εκείνη τη στιγμή η ισραηλινή πλευρά.

Έτσι, στις 27 Οκτωβρίου, ύστερα από έντονο διπλωματικό παρασκήνιο και με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ σε πρωταγωνιστικό ρόλο, πραγματοποιήθηκε συνάντηση αξιωματικών των εμπολέμων, προκειμένου να συζητηθούν οι όροι της ανακωχής.

Τα σύνορα Ισραήλ-Συρίας επανέρχονται, ενώ στα σύνορα Ισραήλ-Αιγύπτου, παρά τη στρατιωτική νίκη των ισραηλινών δυνάμεων, οι Αιγύπτιοι θα προσαρτήσουν μία λωρίδα γης στα δυτικά της διώρυγας του Σουέζ αποκτώντας έτσι τον πλήρη έλεγχό της.

Το γεγονός αυτό προκάλεσε διαμάχες στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό του Ισραήλ. Παρά ταύτα οι σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου βελτιώθηκαν, με την Αίγυπτο να γίνεται η πρώτη αραβική χώρα που αναγνώρισε επίσημα το κράτος του Ισραήλ.

Η σημασία του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ

Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ ή Πόλεμος του Οκτώβρη, όπως έμεινε στην ιστορία η αραβοϊσραηλινή σύγκρουση του 1973, κατέδειξε αφενός μεν τη στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ (παρά τις βαριές απώλειες που υπέστη από πλευράς ανθρώπινου δυναμικού, αεροσκαφών και αρμάτων μάχης) και τη διπλωματική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, αφετέρου δε την αδυναμία της Σοβιετικής Ένωσης να καθορίσει τις εξελίξεις σε στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο.

Αξιοσημείωτη υπήρξε, εξάλλου, και η ανάμειξη των αραβικών πετρελαιοπαραγωγών κρατών (προεξαρχούσης της Σαουδικής Αραβίας), που κατάφεραν να ασκήσουν αποτελεσματική οικονομική πίεση στη Δύση, προκειμένου να αποτρέψουν τη συντριβή της Αιγύπτου και της Συρίας.

Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ είχε και την ελληνική του παράμετρο. Ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος αρνήθηκε να επιτρέψει την προσγείωση αμερικανικών αεροπλάνων στα αεροδρόμια Ελευσίνας και Σούδας, τα οποία θα λάμβαναν μέρος στις επιχειρήσεις στο πλευρό των Ισραηλινών. Η άρνησή του να ικανοποιήσει το αμερικανικό αίτημα ίσως να συνέβαλε και στην πτώση του από τον Δημήτριο Ιωαννίδη στις 25 Νοεμβρίου 1973.