Το Ισραήλ και οι εχθροί του έναν χρόνο μετά την 7η Οκτωβρίου

Έναν χρόνο πριν, φοιτητές μου με ρωτούσαν πόσο θα διαρκέσουν οι πολεμικές επιχειρήσεις που ξεκινούσε το Ισραήλ εναντίον της Χαμάς. Η απάντησή μου ήταν ότι, κατά κανόνα, κανείς δεν ξεκινά έναν πόλεμο για να πολεμά επί χρόνια. Στόχος είναι η νίκη σε όσο το δυνατόν συντομότερο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δύο παράγοντες εξ αρχής δεν ευνοούσαν μια σύντομη έκβαση: Πρώτον, το είδος του αντιπάλου και η φύση του εδάφους. Η Χαμάς δεν λειτουργεί ως τακτικός στρατός. Αντίθετα, επιδίδεται σε αντάρτικο πόλεων, μια μορφή ανορθόδοξου πολέμου την οποία ευνοεί το πυκνοδομημένο τοπίο της Γάζας. Δεύτερον, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ γνώριζε ότι, όσο διαρκούσαν οι εχθροπραξίες, μπορούσε να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία και να αποφεύγει να λογοδοτήσει για όσα διώκεται από τα δικαστήρια της χώρας του.

Διστάζω να χρησιμοποιήσω τη λέξη «πόλεμος», κυρίως επειδή η Γάζα της Χαμάς, όπως και η Χεζμπολάχ ή οι Χούθι της Υεμένης, δεν είναι κατά κυριολεξία κράτη. Αποτελούν «κράτος εν κράτει» στην πράξη, αλλά δεν έχουν διεθνή υπόσταση/αναγνώριση. Υπάρχει, βέβαια, κράτος που στηρίζει με κάθε τρόπο αυτές τις οργανώσεις. Όμως, μέχρι στιγμής, το Ιράν αλλά και το Ισραήλ περιορίζονται σε «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων» (το πρώτο) και σε ανταλλαγές εξ αποστάσεως πληγμάτων, συχνά με προειδοποίηση. Πόσο πιθανό είναι αυτό το πυραυλικό παιχνίδι τένις να κλιμακωθεί σε πόλεμο με όλα τα μέσα (all-out war);

Γιατί χρονίζουν οι εχθροπραξίες ανάμεσα στο Ισραήλ και τους μη κρατικούς «αντιπροσώπους» του Ιράν

Ο διακηρυγμένος στόχος της κυβέρνησης Νετανιάχου ήταν να εξουδετερώσει τη Χαμάς ως απειλή για το Ισραήλ και να απελευθερώσει τους 250 περίπου ομήρους της 7ης Οκτωβρίου. Έναν χρόνο μετά, οι επιχειρήσεις στη Γάζα έχουν καταστρέψει κατά μεγάλο μέρος το στρατιωτικό δυναμικό της Χαμάς. Ωστόσο, η πλήρης εξουδετέρωσή της ήταν εξ αρχής ανέφικτη, για διάφορους λόγους που αφορούν και την άρνηση της ισραηλινής κυβέρνησης να αποδεχτεί τη δημιουργία παλαιστινιακής εθνικής εστίας. Επιπλέον, ο στόχος της απελευθέρωσης των ομήρων επιτεύχθηκε μόνο κατά ένα μέρος: Περίπου εκατό όμηροι υπολογίζεται ότι παραμένουν στα χέρια της Χαμάς, ενώ τουλάχιστον 72 έχουν χάσει τη ζωή τους. Τέλος, το Ισραήλ ξεκίνησε νέο κύκλο επιχειρήσεων με στόχο να καταστρέψει τη στρατιωτική παρουσία και ισχύ της Χεζμπολάχ στο έδαφος του Λιβάνου. Η οργάνωση αυτή είναι πολύ πιο ισχυρή και εδραιωμένη από τη Χαμάς. Ενδεχόμενο σχέδιο πλήρους εξουδετέρωσής της θα αποδειχτεί εξαιρετικά δαπανηρό και μακρόχρονο, αν όχι ανέφικτο. Παρ’ όλα αυτά, ο «πόλεμος» κατά της Χεζμπολάχ γνωρίζει τεράστια αποδοχή εντός του Ισραήλ. Αντίθετα, η μακροχρόνια εμπλοκή στη Γάζα έχει διαιρέσει την κοινή γνώμη, κυρίως επειδή δεν πέτυχε την απελευθέρωση των περισσότερων, έστω, ομήρων.

Σήμερα, μπροστά στα δεινά των Παλαιστινίων στη Γάζα αλλά και στη Δυτική Όχθη, ο κόσμος τείνει να ξεχνά ότι το Ισραήλ υπήρξε θύμα μαζικής δολοφονικής επίθεσης στις 7 Οκτωβρίου του 2023 

Το Τελ Αβίβ είχε έναν ακόμα λόγο να επιδιώξει τον συντομότερο δυνατό τερματισμό του πολέμου: Τον αρνητικό αντίκτυπο για την εικόνα του Ισραήλ από μια επιχείρηση που εκ των πραγμάτων πλήττει τον άμαχο πληθυσμό σε μεγάλη έκταση. Σήμερα, μπροστά στα δεινά των Παλαιστινίων στη Γάζα αλλά και στη Δυτική Όχθη, ο κόσμος τείνει να ξεχνά ότι το Ισραήλ υπήρξε θύμα μαζικής δολοφονικής επίθεσης στις 7 Οκτωβρίου του 2023. Με άλλα λόγια, το Ισραήλ χάνει το «δίκιο του αμυνόμενου». Αυτό, όμως, είναι κάτι που η κυβέρνηση Νετανιάχου θεωρεί ότι μπορεί να αντέξει. Για πόσο ακόμα;

Σήμερα, είναι υπαρκτό το ενδεχόμενο η σύγκρουση που άρχισε δι’ αντιπροσώπων να κλιμακωθεί σε κανονικό πόλεμο μεταξύ κρατών. Υπάρχουν λόγοι που δεν ευνοούν αυτό το κακό σενάριο, όπως:

1. Ιράν και Ισραήλ δεν έχουν εδαφική επαφή και κανένα κράτος της περιοχής δεν φαίνεται διατεθειμένο να διευκολύνει μια μεταξύ τους εδαφική σύγκρουση.
2. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ευνοούν την κλιμάκωση, ιδίως όσο διαρκεί η προεδρία Biden (μέχρι τις 20 Ιανουαρίου 2025). Το δε Ιράν δεν έχει συμμάχους που να είναι σε θέση να το συνδράμουν αποφασιστικά. Αντίθετα, ο βασικός του εταίρος, η Ρωσία του Πούτιν, βρέθηκε εκείνη να έχει την ανάγκη ιρανικής βοήθειας για να συνεχίζει τον πόλεμό της εναντίον της Ουκρανίας.
3. Προτεραιότητα για τη στρατιωτική ηγεσία του Ισραήλ είναι να εξουδετερώσει πλήρως τη Χαμάς στη Γάζα και να καταστρέψει τη στρατιωτική παρουσία και ισχύ της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Η επιχείρηση κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο ξεκίνησε με μεγαλύτερη μεθοδικότητα και διάκριση στόχων, αλλά έχει δρόμο μπροστά της. Μια επίθεση στο Ιράν ανοίγει και τρίτο μέτωπο (χωρίς να υπολογίζεται η ικανότητα των Χούθι ή φιλοϊρανών μαχητών να παρενοχλούν το Ισραήλ από Υεμένη και Ιράκ, αντίστοιχα). This is too much, ακόμα και για ένα κράτος-μαχητή, όπως το Ισραήλ.

Θεωρώ ως επικρατέστερο το ακόλουθο σενάριο: Το πυραυλικό τένις και τα επιλεκτικά χτυπήματα ιρανικών στόχων από το Ισραήλ συνεχίζονται· η επιχείρηση στον Λίβανο συνεχίζεται, μέχρι η Χεζμπολάχ να πει «ήμαρτον» και να αποσυρθεί βόρεια του ποταμού Λιτάνι, κάπου 30 χιλιόμετρα βόρεια των συνόρων του Ισραήλ, όπως προέβλεπε η συμφωνία τερματισμού της επιχείρησης του 2006· η επιχείρηση στη Γάζα συνεχίζεται, με στόχο την πλήρη καταστροφή των ερεισμάτων της Χαμάς· ο Νετανιάχου συνεχίζει να κυβερνά όσο το Ισραήλ συνεχίζει να περιστοιχίζεται από εχθρούς.

Το βασικό μειονέκτημα αυτού του σεναρίου, όπως και κάθε στρατιωτικής λύσης, είναι ότι δεν συνοδεύεται από ρεαλιστικό follow-up στο πεδίο της πολιτικής. Πώς θα διοικηθούν τα παλαιστινιακά εδάφη ή ο Λίβανος για να μη συνεχίσουν να αποτελούν απειλή για το Ισραήλ; Η ειρήνη του νεκροταφείου δεν είναι αποδεκτή λύση.