Προς ριζική ανατροπή στη Μέση Ανατολή

Πριν από περίπου μία εβδομάδα, μια είδηση από τις πολύ ασυνήθιστες αναρτήθηκε στο διαδίκτυο. Το πρακτορείο ειδήσεων Reuters ανακοίνωνε τη φυγάδευση προς ασφαλές καταφύγιο του ανώτατου ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Μόλις είχε εκτελεστεί στο απρόσβλητο μπούνκερ της οργάνωσής του ο Χασάν Νασράλα. Μια θρυλική μορφή του σιιτικού ισλάμ και μια εξέχουσα φυσιογνωμία στο γεωπολιτικό παζλ της Μέσης και Εγγύς Ανατολής.

Οι επιτελάρχες των καγκελαριών των μεγάλων δυνάμεων σηκώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα και με έναν φάκελο υπό μάλης έσπευσαν να ενημερώσουν τους πολιτικούς προϊσταμένους τους. Όταν κρύβεται οικειοθελώς ο Ανώτατος Ηγέτης ενός θεοκρατικού καθεστώτος, κάτι το πολύ σοβαρό συμβαίνει. Από ποιους άραγε έσπευσε να κρυφτεί ο Αγιατολάχ; Από τους Ισραηλινούς; Από τους Αμερικανούς; Από τους πολίτες της Περσίας;

Λίγες ημέρες αργότερα, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου προέβαινε σε μια εξαιρετικά ασυνήθιστη κίνηση. Τη Δευτέρα που μας πέρασε απηύθυνε διάγγελμα, όχι προς τους πολίτες του Ισραήλ, ούτε καν προς τους συμμάχους της χώρας του, ούτε προς τους γειτονικούς αραβικούς πληθυσμούς. Αποκλειστικός αποδέκτης του διαγγέλματος του πρωθυπουργού του Ισραήλ ήταν ο λαός του Ιράν. Το μήνυμα ήταν σαφές. Πληροφορούσε τον μέσο Ιρανό πως η κατάρρευση του θεοκρατικού καθεστώτος έρχεται νωρίτερα του αναμενομένου και πως Ισραήλ και Περσία πρέπει να συμβιώσουν.

Πόλεμος Ισραήλ - Ιράν: Μπορούν να συμβιώσουν;

Στη Δύση, τη Μόσχα και το Πεκίνο οι σύμβουλοι είχαν πιάσει δουλειά. Εδώ και δύο εβδομάδες το Ισραήλ είχε καταφέρει το ακατόρθωτο. Αποκεφάλισε τη Χεζμπολάχ, εκτέλεσε τη συλλογική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της, ενέσπειρε την καχυποψία στις γραμμές της και ενίσχυσε την κρίση πανικού στις τάξεις της. Όλα αυτά χωρίς να πατήσει σε λιβανικό έδαφος ούτε ένας στρατιώτης της. Ήταν προφανές πως η πολιτικοστρατιωτική ηγεσία του Ισραήλ προετοίμαζε μια επιχείρηση σαφώς μεγαλύτερης εμβέλειας.

Το βράδυ της Δευτέρας που μας πέρασε, άνδρες της 98ης Μεραρχίας, που ενσωματώνει ταξιαρχίες Ειδικών Δυνάμεων καθώς και οι μονάδες ταξιαρχιών γνωστών από παλιότερες συγκρούσεις –της 188ης και της Γκολάνι– πέρασαν τη συνοριακή γραμμή προς το εσωτερικό του Λιβάνου. Είχε προηγηθεί briefing της αμερικανικής ηγεσίας, η οποία «σύρεται» από τα γεγονότα σε μια νέα επιχειρησιακή εμπλοκή. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, βλέποντας τις δημοσκοπήσεις να τον ευνοούν, αποφάσισε να παίξει την κρίσιμη πολιτική του ζαριά. Από «παρίας» της πολιτικής ζωής, από υπόδικος για καταχρήσεις δημοσίου χρήματος και από πολιτικός υπεύθυνος για τη σφαγή, την 7η Οκτωβρίου, αμάχων συμπολιτών του από μαχητές-τρομοκράτες της Χαμάς, ο Νετανιάχου πέρασε στην αντεπίθεση.

Στις καγκελαρίες της Δύσης, στη Μόσχα, στο Πεκίνο και στο Κάιρο, το ερώτημα που θα κυριαρχούσε εφεξής θα ήταν το πώς θα εκφραστεί η αντίδραση του Ιράν. Θα εμπλακεί και σε ποιον βαθμό; Θα επιλέξει τη σιωπή μέχρι νεωτέρας; Θα εμπλέξει άλλες εφεδρικές δυνάμεις, όπως τις πολιτοφυλακές που ελέγχει στη Συρία, στο Ιράκ και στην Υεμένη;

Αυτό που ελάχιστοι είχαν κατανοήσει μετά τις πρόσφατες εξελίξεις επί του πεδίου στη Μέση Ανατολή ήταν πως η Τεχεράνη βρίσκεται σε πολύ δυσκολότερη θέση από εκείνη που οι αναλυτές εκτιμούσαν τα τελευταία χρόνια. Έπειτα από την πολύχρονη και συστηματική καταπίεση του λαϊκού αισθήματος, την πρόσφατη βίαιη καταστολή του κινήματος απελευθέρωσης των νέων γυναικών, την κορύφωση της διαχρονικής οικονομικής κρίσης που μαστίζει τα λαϊκά στρώματα, οι πολίτες στο Ιράν δεν ανταποκρίνονται με την ίδια ευκολία στη θεοκρατική συνθηματολογία των αγιατολάδων. Τα αλλεπάλληλα περιστατικά, όπως ο θάνατος σε δυσεξήγητη πτώση ελικοπτέρου του προέδρου του Ιράν και του υπουργού Εξωτερικών, η εκτέλεση του ηγέτη της Χαμάς μέσα στην ίδια την Τεχεράνη και ο απογοητευτικός απόηχος από τη μαζική επίθεση με πυραύλους κατά του Ισραήλ που κατέληξε σε φιάσκο, ενέτειναν τους τελευταίους μήνες το αίσθημα συλλογικής ανασφάλειας ακόμη και των μηχανισμών του καθεστώτος.

Ήταν φανερό εδώ και τουλάχιστον δύο μήνες πως οι πολιτικές και στρατιωτικές επιλογές του Ισραήλ στόχευαν στο να ωθήσουν την Τεχεράνη να προβεί σε κάποια ολέθρια για τις εξελίξεις κίνηση. Μέχρι και πριν από δύο εβδομάδες, το θεοκρατικό καθεστώς αντιμετώπιζε τις στρατιωτικές ήττες των υπό τον έλεγχό του οργανώσεων Χαμάς και Χεζμπολάχ με αξιοσημείωτη σύνεση και σοφία. Η Τεχεράνη απέφευγε συστηματικά μια συνολική εμπλοκή.

Η αιφνιδιαστική όσο και ολοκληρωτική κατάρρευση της Χεζμπολάχ μέσα σε δύο εβδομάδες αφαίρεσε από τους μηχανισμούς εξουσίας της Τεχεράνης το ατού, όσο και την άνεση του διαθέσιμου χρόνου. Με λίγα λόγια, τα συντριπτικά χτυπήματα κατά της σιιτικής οργάνωσης του Νασράλα, τα χτυπήματα του Ισραήλ μέσα στην Υεμένη σε απόσταση 1.500 χιλιομέτρων και η δυνατότητα απαντητικών επιχειρήσεων που διαθέτει το Ισραήλ εντός του εδάφους της Συρίας και του Ιράκ πιέζουν αφόρητα την Τεχεράνη να αποφασίσει εν θερμώ αν θα εμπλακεί άμεσα ή όχι.

Πόλεμος στη Μέση Ανατολή: Ποιο είναι το διακύβευμα;

1. Αν η Τεχεράνη εμπλακεί, κινδυνεύει να ισοπεδωθεί από τον επιχειρησιακό συνδυασμό ΗΠΑ, Βρετανίας και Γαλλίας, πάντα σε συνεργασία με το Ισραήλ.
2. Αν εμπλακεί, κινδυνεύει να ισοπεδωθεί ακόμη κι από την επιχειρησιακή δυνατότητα του Ισραήλ και μόνο.
3. Αν δεν εμπλακεί, τότε το καθεστώς κινδυνεύει με κατάρρευση λόγω προφανούς αδυναμίας, αναξιοπιστίας και αναποτελεσματικότητας.

Από τις πρόσφατες εξελίξεις και τις διεθνείς αντιδράσεις καθίσταται ολοένα και σαφέστερο πως ούτε η Κίνα ούτε και η Ρωσία θα διακινδυνεύσουν μια εμπλοκή για να στηρίξουν την Περσία.

Η παγκόσμια αγορά ενέργειας έχει προεξοφλήσει τις εξελίξεις και καθηλώνει προς τα κάτω τις τιμές των υδρογονανθράκων. Είναι η πρώτη φορά που οι αγορές δεν αντιδρούν με πανικό σε τέτοιου μεγέθους πολεμικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.

Στις 29 Οκτωβρίου, στη σύνοδο του «Νταβός της Ερήμου» στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, ο πρίγκιπας Σαλμάν θα ανακοινώσει πως η χώρα του αποσύρεται από το πλάνο περικοπών της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και πως θα αφοσιωθεί στο να ξανακερδίσει αγορές που απώλεσε προς όφελος κυρίως των ΗΠΑ αλλά και άλλων εκτός ΟΠΕΚ χωρών. («Le Monde», 30 Σεπτεμβρίου - Pétrole: «En Arabie saoudite, fini les restrictions de production décidées fin 2022 par l’OPEP )

Η ισλαμική τρομοκρατία και η επόμενη ημέρα 

Όταν ο Αριέλ Σαρόν με τις ταξιαρχίες του Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο το 1982 και πρωταγωνιστούσε στη σφαγή των Παλαιστινίων στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως, 42 χρόνια μετά, στη Μέση Ανατολή θα είχαν αναδυθεί τόσο πολλές, ισχυρές και για χρόνια αποτελεσματικές τρομοκρατικές οργανώσεις. Σε κάθε επιθετική δράση είναι αυτονόητο πως θα σημειωθούν αντιδράσεις. Η ισραηλινή εισβολή του 1982 στον Λίβανο προκάλεσε τη δημιουργία της Χεζμπολάχ, τη σταδιακή ένταξή της στην επιρροή του Ιράν και την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της μέχρι τον εξαναγκασμό του Ισραήλ σε αποχώρηση από τον Λίβανο το 2006. Παράλληλα προκλήθηκαν οι αλλεπάλληλες Ιντιφάντα και η γέννηση της Χαμάς μέσα από τα σπλάχνα της παλαιστινιακής αντίστασης και της προφανούς παρακμής και διαφθοράς της Αλ Φάταχ, της πάλαι ποτέ οργάνωσης του Γιάσερ Αραφάτ.

Την κατάρρευση της Αραβικής Άνοιξης σε Συρία, Ιράκ και Αίγυπτο ακολούθησε η δημιουργία του ISIS και η απόλυτη κυριαρχία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, που επισφράγισε την ήττα των ΗΠΑ.

Όλα τα παραπάνω είναι πάρα πολύ πρόσφατα για να αγνοούνται. Είναι εξαιρετικά προφανή για να αποσιωπούνται. Τα τρέχοντα 24ωρα εξελίσσεται στη Μέση Ανατολή ένα εγχείρημα αλλαγής των γεωπολιτικών δεδομένων όπως αυτά χαρτογραφήθηκαν από το 2006 και μετά. Είχαν προηγηθεί η μαζική εξορία των Παλαιστινίων από τον Λίβανο προς την Υεμένη και την Τυνησία, η γέννηση της Χεζμπολάχ και της Χαμάς, οι ανακατατάξεις στον Περσικό Κόλπο, η οικονομική στήριξη του Ιράν από την Κίνα, η διάλυση του Ιράκ, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία με την εμπλοκή της Ρωσίας, του Ιράν, της Τουρκίας και των ΗΠΑ.

Σε αυτόν τον καμβά ο σημερινός πολιτικός αναλυτής καλείται να φανταστεί το πώς θα διαμορφωθεί ο χάρτης, αν και πόσο θα αλλάξει και ποια νέα στοιχεία θα προστεθούν στο παζλ της γεωπολιτικής πραγματικότητας της Μέσης και Εγγύς Ανατολής. Όλα αυτά μέσα από οιμωγές και ποταμούς αίματος, λες και τίποτε δεν άλλαξε από την εποχή των βιβλικών αντιπαραθέσεων στη γη όπου άκμασαν –τι τραγωδία!– οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες που ηγήθηκαν της διαχρονικής σφαγής.