Κοσμος

Σαν σήμερα: Η αρχή του τέλους για τον ελληνισμό της Πόλης

Τα Σεπτεμβριανά του 1955 έφεραν καταστροφές και βία από τον τουρκικό όχλο κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης

Newsroom
7’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

Οργανωμένες ομάδες Τούρκων τη νύχτα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου προέβησαν σε λεηλασίες στα εμπορικά καταστήματα των Ελλήνων της Πόλης

Σαν σήμερα το 1955 στην Κωνσταντινούπολη, ο τουρκικός όχλος υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης Μεντερές εξαπέλυσε πογκρόμ εναντίον της ελληνικής κοινότητας της Πόλης το οποίο διήρκησε από τις 6 έως και τις 7 Σεπτεμβρίου. Το αποτέλεσμα ήταν οι 100.000 Έλληνες που ζούσαν εκείνη την περίοδο στην Πόλη να συρρικνωθούν σταδιακά και σήμερα μόλις και μετά βίας να ξεπερνούν τις 2.000. Το πογκρόμ αυτό έμεινε στην ιστορία ως τα «Σεπτεμβριανά».

Λεηλασίες, καταστροφές και δολοφονίες στην Κωνσταντινούπολη

Οργανωμένες ομάδες Τούρκων τη νύχτα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου προέβησαν σε λεηλασίες στα εμπορικά καταστήματα των Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών, κατέστρεψαν ναούς, νεκροταφεία και σπίτια. Πολλοί Έλληνες κακοποιήθηκαν και αρκετοί έχασαν τις ζωές τους κατά τη διάρκεια του ανθελληνικού πογκρόμ. Οι δυνάμεις ασφαλείας της πόλης, παρακολουθούσαν από απόσταση τα γεγονότα, όταν δεν συμμετείχαν και οι ίδιες στα επεισόδια. Επεισόδια, όμως, εκτυλίχθηκαν και στη Σμύρνη, έξω από το ελληνικό προξενείο και εις βάρος Ελλήνων αξιωματικών, οι οποίοι υπηρετούσαν στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ.

Κατά τη διάρκεια των ταραχών, υπέστησαν ζημιές περίπου 70 εκκλησίες, λεηλατήθηκαν 3.500 σπίτια, εκ των οποίων τα 1.000 καταστράφηκαν ολοσχερώς και λεηλατήθηκαν άνω των 4.000 επιχειρήσεων. Υπολογίζεται ότι έχασαν τις ζωές τους περίπου 17-35 άνθρωποι (οι αριθμοί δεν είναι ακριβείς), μολονότι χιλιάδες Έλληνες δέχθηκαν βίαιες επιθέσεις.

Η οικονομική δραστηριότητα των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης υπέστη τεράστιο πλήγμα. Πολλές από τις επιχειρήσεις που καταστράφηκαν δεν μπόρεσαν να ορθοποδήσουν και πολλοί Έλληνες, Ρωμιοί, έμειναν χωρίς εργασία. Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση δεν κατάφερε να πιέσει αποτελεσματικά την τουρκική κυβέρνηση, προκειμένου να αποζημιωθούν οι πληγέντες των Σεπτεμβριανών.

Το πογκρόμ στην Κωνσταντινούπολη έγινε με αφορμή το Κυπριακό

Το 1955 τη γειτονική μας χώρα κυβερνούσε ο Αντνάν Μεντερές. Ο Μεντερές έπαιζε αρκετά το μουσουλμανικό χαρτί, ερχόμενος σε κόντρα με το κεμαλικό κατεστημένο της χώρας. Το αποδεικνύουν και τα χιλιάδες τζαμιά που κτίστηκαν επί πρωθυπουργίας του.

Η οικονομική κατάσταση στην Τουρκία δεν ήταν ανθηρή, ενώ ο εθνικιστικός πυρετός ανέβαινε, καθώς οι Ελληνοκύπριοι διεκδικούσαν την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Ήταν μια καλή αφορμή για τους τούρκους ηγέτες να αποσπάσουν την κοινή γνώμη από τα προβλήματά της, στρέφοντάς την κατά της ελληνικής μειονότητας που ευημερούσε. Στις 28 Αυγούστου 1955 ο Μεντερές ισχυρίστηκε δημόσια ότι οι Ελληνοκύπριοι σχεδίαζαν σφαγές κατά των Τουρκοκυπρίων.

Τη νύχτα της 5ης προς την 6η Σεπτεμβρίου εξερράγη μια βόμβα μικρής ισχύος στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης. Οι έρευνες έδειξαν ότι η έκρηξη αποτελούσε προβοκατορική ενέργεια της Άγκυρας: ο εκρηκτικός μηχανισμός τοποθετήθηκε στο σημείο από Τούρκους πράκτορες.

Ως δράστης συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές ο Οκτάι Εγκίν, ένας μουσουλμάνος σπουδαστής από την Κομοτηνή, που αργότερα έγινε ήρωας στην Τουρκία και διορίστηκε κυβερνήτης σε επαρχία. Χρόνια αργότερα σε μία συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με το συμβάν και θεώρησε τον εαυτό του θύμα των ελληνικών αρχών.

Το έναυσμα για τα «Σεπτεμβριανά»

Η είδηση της έκρηξης στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, το οποίο βρίσκεται στον ίδιο χώρο με το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ, έγινε αμέσως γνωστή στην Τουρκία. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν αλλοιωμένες φωτογραφίες του χώρου του προξενείου, εμφανίζοντας ζημιές πολύ μεγαλύτερες από αυτές που όντως προκλήθηκαν στο κτίριο. Με αυτόν τον τρόπο δόθηκε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητος οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη.

Από την έκρηξη στο σπίτι του Ατατούρκ προκλήθηκαν μόνο μικρές υλικές ζημίες στις τζαμαρίες του κτιρίου, αλλά οι τουρκικές εφημερίδες εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός, μεγαλοποιώντας και διαστρεβλώνοντάς το, κατόπιν κυβερνητικών οδηγιών. Πρωτοσέλιδοι τίτλοι, όπως «Έλληνες τρομοκράτες κατέστρεψαν το πατρικό σπίτι του Ατατούρκ» της «Ισταμπούλ Εξπρές» και δημοσίευση μιας σειράς από παραποιημένες φωτογραφίες του συμβάντος, προκάλεσαν «αυθόρμητες» διαδηλώσεις στην Πλατεία Ταξίμ το απόγευμα της ίδιας μέρας.

Διαδηλωτές μεταφέρθηκαν από τη Μικρά Ασία στην Κωνσταντινούπολη

Στις 5 το απόγευμα στις 6 Σεπτεμβρίου, το μαινόμενο πλήθος των 50.000 ατόμων στράφηκε κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν. Οι λεηλασίες κράτησαν μέχρι τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου, όταν επενέβη ο Στρατός, καθώς η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου. Μέχρι τότε, οι αρχές παρέμειναν απαθείς, όταν δεν διευκόλυναν τους πλιατσικολόγους στο έργο. Ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος, που ήλεγχε τα συνδικάτα, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα έκτροπα.

Μεγάλος αριθμός διαδηλωτών μεταφέρθηκε από τη Δυτική Μικρά Ασία δωρεάν, αντί αμοιβής 6 δολαρίων, που ουδέποτε τους δόθηκε. 4.000 ταξί τους μετέφεραν στον χώρο των ταραχών, ενώ φορτηγά του Δήμου της Κωνσταντινούπολης είχαν αναπτυχθεί σε επίκαιρα σημεία της Πόλης, φορτωμένα με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σφυριά, σιδερένιους λοστούς και μπιτόνια βενζίνης και με συνθήματα όπως «Θάνατος στους γκιαούρηδες», «Σπάστε, γκρεμίστε, είναι γκιαούρης», «Σφάξτε του έλληνες προδότες», «Κάτω η Ευρώπη» και «Εμπρός να βαδίσουμε κατά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης». Την οργή του όχλου δεν γλύτωσαν και κάποια καταστήματα αρμενικής και εβραϊκής ιδιοκτησίας.

Έκτροπα κατά των Ελλήνων έγιναν και στη Σμύρνη

Άνδρες και γυναίκες βιάστηκαν και σύμφωνα με τη μαρτυρία του γνωστού τούρκου συγγραφέα Αζίζ Νεσίν, πολλοί ιερείς εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή, με θύμα ένα αρμένιο παπά.

Έκτροπα κατά των Ελλήνων δεν έγιναν μόνο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και στη Σμύρνη. Το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου τούρκοι εθνικιστές έκαψαν το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Σμύρνης. Στη συνέχεια, κατέστρεψαν το νεόκτιστο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, ενώ λεηλάτησαν σπίτια ελλήνων στρατιωτικών, που υπηρετούσαν στο Στρατηγείο του ΝΑΤΟ.

Ο πρωθυπουργός Μεντερές σε δηλώσεις του ισχυρίστηκε ότι το πογκρόμ κατά των Ελλήνων ήταν έργο των κομμουνιστών. Ένας ισχυρισμός που κατέπεσε αυτοστιγμεί και από τις αναφορές των ξένων πρεσβειών στην Άγκυρα προς τις κυβερνήσεις τους, που επισήμαιναν τις μεγάλες ευθύνες των τουρκικών αρχών.