Explainer: Τι κρύβεται πίσω από τον πόλεμο που οδήγησε το Σουδάν στην πείνα;

Η σύγκρουση στο Σουδάν που ξέσπασε τον Απρίλιο του 2023 έχει εξαπολύσει κύματα βίας, έχει δημιουργήσει τη μεγαλύτερη κρίση εσωτερικών εκτοπισμών στον κόσμο και έχει οδηγήσει τουλάχιστον μια περιοχή στο Νταρφούρ σε λιμό.

Τι προκάλεσε την βία;

Οι εντάσεις είχαν συσσωρευτεί για μήνες πριν ξεσπάσουν μάχες μεταξύ του στρατού του Σουδάν και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF) στην πρωτεύουσα Χαρτούμ στις 15 Απριλίου 2023.

Ο στρατός και οι RSF είχαν συνάψει μια εύθραυστη συνεργασία μετά την ανατροπή μιας πολιτικής κυβέρνησης με πραξικόπημα τον Οκτώβριο του 2021, μια κίνηση που εκτροχίασε τη μετάβαση από την εξουσία του ισλαμιστή απολυταρχικού Ομάρ αλ Μπασίρ. Ο Μπασίρ ανατράπηκε το 2019.

Η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο πλευρών ξέσπασε με αφορμή σχέδιο που υποστηριζόταν διεθνώς και το οποίο θα δρομολογούσε μια νέα μετάβαση με πολιτικά κόμματα.

Τόσο ο στρατός όσο και οι RSF έπρεπε να παραχωρήσουν την εξουσία βάσει του σχεδίου. Το πρώτο πρόβλημα ήταν όμως το χρονοδιάγραμμα για την ενσωμάτωση των RSF στις τακτικές ένοπλες δυνάμεις. Το δεύτερο ήταν η αλυσίδα διοίκησης μεταξύ των ηγετών του στρατού και των RSF και το ζήτημα της πολιτικής εποπτείας.

Ποιοι είναι οι αντιμαχόμενοι;

Πρωταγωνιστές στη διαμάχη για την εξουσία είναι ο στρατηγός Abdel Fattah al-Burhan, επικεφαλής του στρατού και ηγέτης του κυβερνητικού συμβουλίου του Σουδάν από το 2019, και ο πρώην αναπληρωτής του στο συμβούλιο, ο ηγέτης των RSF στρατηγός Mohamed Hamdan Dagalo, γνωστός ως Hemedti.

Ο Hemedti, ο οποίος έγινε πλούσιος μέσω της εξόρυξης χρυσού και άλλων επιχειρήσεων, ηγείται της RSF. Μέλη της οικογένειάς του και της φατρίας του διαδραματίζουν εξέχοντες ρόλους και η βάση εξουσίας της δύναμης είναι η δυτική περιοχή του Νταρφούρ, όπου οι RSF προέκυψαν από πολιτοφυλακές που πολεμούσαν μαζί με τα κυβερνητικά στρατεύματα για να συντρίψουν τους αντάρτες σε έναν βίαιο πόλεμο που κλιμακώθηκε μετά το 2003.

Οι αναλυτές λένε ότι η θέση του al- Burhan είναι λιγότερο εξασφαλισμένη στην ηγεσία του στρατού, όπου οι ισλαμιστές πιστοί και βετεράνοι του Μπασίρ έχουν κερδίσει την εξουσία μετά το πραξικόπημα του 2021. Οι RSF λένε ότι μάχονται για να απαλλάξουν το Σουδάν από τα απομεινάρια του καθεστώτος του Μπασίρ, ενώ ο στρατός λέει ότι προσπαθεί να προστατεύσει το κράτος από τους «εγκληματίες» αντάρτες.

Ποιος κερδίζει;

Τις πρώτες ημέρες του πολέμου, οι ευέλικτες μονάδες των RSF βρέθηκαν σε όλες γειτονιές στην πρωτεύουσα. Προς το τέλος του 2023, οι RSF έκαναν ταχεία πρόοδο για να εδραιώσουν τον έλεγχό τους στο Νταρφούρ και στην πολιτεία Ελ Γκεζίρα νότια του Χαρτούμ, μια βασική γεωργική περιοχή.

Ο στρατός ανέκτησε κάποια βάση με προόδους τον Μάρτιο στο Ομντουρμάν, μία από τις τρεις πόλεις που αποτελούν την ευρύτερη πρωτεύουσα, αλλά αργότερα οι RSF προωθήθηκαν και πάλι στις πολιτείες Σενάρ, Λευκός Νείλος και Γκενταρέφ.

Τι διακυβεύεται;

Η εξέγερση που οδήγησε στην ανατροπή του Μπασίρ δημιούργησε ελπίδες ότι το Σουδάν και ο πληθυσμός του που αριθμεί περίπου 50 εκατομμύρια κατοίκους θα μπορούσε να βγει από δεκαετίες απολυταρχίας, εσωτερικών συγκρούσεων και οικονομικής απομόνωσης.

Όμως, περισσότεροι από 16 μήνες πολέμου προκάλεσαν τεράστιες ζημιές στις υποδομές, ανάγκασαν περισσότερα από 10 εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και άφησαν τον μισό πληθυσμό να αντιμετωπίζει επίπεδα πείνας κρίσης. Αυτόν τον μήνα, οι εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν ότι ο λιμός βρίσκεται σε εξέλιξη σε μια περιοχή στο Νταρφούρ και ότι υπάρχει κίνδυνος λιμού σε 13 άλλες περιοχές.

Σπίτια, γραφεία, αποθήκες και τράπεζες έχουν λεηλατηθεί, νοσοκομεία έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας και το εμπόριο και η γεωργία έχουν διακοπεί. Δεκάδες χιλιάδες έχουν σκοτωθεί - οι εκτιμήσεις είναι αβέβαιες - και οι δύο πλευρές έχουν κατηγορηθεί για εγκλήματα πολέμου.

Οι εντεινόμενες πολιτικές και εθνοτικές αντιπαλότητες στο εσωτερικό του Σουδάν έχουν οδηγήσει σε φόβους ότι η χώρα, η τρίτη μεγαλύτερη σε έκταση στην Αφρική, θα μπορούσε να διασπαστεί, αποσταθεροποιώντας μια ασταθή περιοχή που συνορεύει με το Σαχέλ, την Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής. Εκατοντάδες χιλιάδες έχουν καταφύγει στην Αίγυπτο, το Τσαντ και το Νότιο Σουδάν, ενώ μικρότερος αριθμός έχει περάσει στην Αιθιοπία και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

Ποιος είναι ο ρόλος των ξένων;

Η σύγκρουση έχει προκαλέσει ανταγωνισμό για επιρροή στο Σουδάν και τη γύρω περιοχή μεταξύ δυνάμεων όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Ιράν και η Ρωσία.

Τα κράτη του Κόλπου έχουν επιδιώξει στο παρελθόν επενδύσεις σε τομείς όπως η γεωργία και τα λιμάνια. Η Ρωσία έχει επιδιώξει μια ναυτική βάση στις ακτές του Σουδάν.

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν παράσχει όπλα στoυς RSF, σύμφωνα με εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ, ενώ πηγές αναφέρουν ότι το Ιράν έχει πετάξει στρατιωτική υποστήριξη για τον στρατό.

Οι δυτικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, τάχθηκαν υπέρ της μετάβασης μετά την ανατροπή του Μπασίρ, αλλά η διπλωματική προσοχή στο Σουδάν έχει περιοριστεί από τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Γάζα.

Τι γίνεται για να τερματιστεί ο πόλεμος;

Πέρυσι η Σαουδική Αραβία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έφεραν αντιπροσωπείες και από τις δύο παρατάξεις στην Τζέντα για συνομιλίες, αλλά οι εκεχειρίες που συμφωνήθηκαν εκεί δεν έμειναν ποτέ και η διαδικασία παραπαίει.

Άλλες πρωτοβουλίες έχουν δρομολογηθεί από την αφρικανική περιφερειακή ομάδα IGAD και από την Αίγυπτο, γεγονός που οδήγησε σε ανησυχία για επικαλυπτόμενες διπλωματικές προσπάθειες και αντιπαλότητα.

Αυτόν τον μήνα οι ΗΠΑ συγκάλεσαν συνομιλίες στην Ελβετία, αλλά υπονομεύτηκαν από την απουσία του στρατού.

Πηγή: REUTERS