Όταν ο Βεζούβιος «ξύπνησε»: Η έκρηξη που έθαψε την Πομπηία και σφράγισε την αιωνιότητά της

Η μέρα είχε ξεκινήσει όπως κάθε άλλη στην αρχαία ρωμαϊκή πόλη της Πομπηίας. Ήταν 24 Αυγούστου το 79 μ.Χ., μία ημέρα σαν σήμερα και τα καταστήματα ήταν ανοιχτά, οι αγορές πολυσύχναστες και οι πολίτες στα σπίτια τους ή για βόλτα στην πόλη. Παρόλο που ένας σεισμός είχε συνταράξει την πόλη περίπου 17 χρόνια νωρίτερα, ο συνεχώς αυξανόμενος πληθυσμός της πειροχής δεν είχε λόγο ανησυχίας καθώς συνέχιζε την καθημερινή του ζωή όπως σε κάθε άλλο μέρος της γης. Η πόλη είχε πλέον αναπτυχθεί και ήταν αρκετά ακμάζουσα με το μέλλον της πολυσύχναστης ρωμαϊκής μητρόπολης να διαγράφεται λαμπρό. Μέχρι τη μέρα εκείνη.

Η μέρα που ο Βεζούβιος «ξύπνησε» και έθαψε την Πομπηία

Ούτε στους χειρότερους εφιάλτες τους δεν θα μπορούσαν ποτέ οι 15.000 πολίτες της Πομπηίας να προβλέψουν όσα θα συνέβαιναν στις 24 Αυγούστου. Η Πομπηία βρίσκεται στον κόλπο της Νάπολης στην περιοχή Καμπανία της Ιταλίας, στη σκιά ενός «κοιμισμένου γίγαντα», του Βεζούβιου. Οι Ρωμαίοι γνώριζαν ότι επρόκειτο για ένα ηφαίστειο, αλλά είχαν πλήρη άγνοια για την έκταση της καταστροφικής του δύναμης. Πίστευαν επίσης μοιραία ότι είχε εκλείψει. Τα καταστροφικά γεγονότα που θα ακολουθούσαν θα αποδείκνυαν πόσο λανθασμένη ήταν αυτή η πεποίθηση.

Για τέσσερις ημέρες πριν από εκείνη τη μοιραία ημερομηνία, οι γύρω πληθυσμοί είχαν αισθανθεί μικρούς σεισμούς, οι οποίοι αυξάνονταν σε συχνότητα όσο περνούσαν οι ημέρες. Τα προειδοποιητικά σημάδια υπήρχαν, αλλά οι Ρωμαίοι σε αυτή την περιοχή είχαν συνηθίσει σε μια τέτοια σεισμική δραστηριότητα. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον νεότερο, τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα που άφησε πίσω του ένα σωζόμενο γραπτό ντοκουμέντο των γεγονότων, τέτοιες μικρές σεισμικές δονήσεις ήταν συχνές στην Καμπανία. Αυτή τη φορά, ωστόσο, αντιπροσώπευαν κάτι πολύ πιο δυσοίωνο- ο «κοιμισμένος γίγαντας» ξυπνούσε.

Κάθε δευτερόλεπτο ενάμισι εκατομμύριο τόνοι ηφαιστειακών θραυσμάτων εκτοξεύονταν στην ατμόσφαιρα

Η πίεση που ασκούσαν τα λιωμένα πετρώματα κάτω από το ηφαίστειο αυξανόταν σε τέτοιο σημείο που σύντομα δεν θα μπορούσε να πάει πουθενά αλλού παρά μόνο προς τα πάνω. Στη 1 μ.μ. της 24ης Αυγούστου, ο Βεζούβιος «ξύπνησε» με μια βίαιη έκρηξη.

Ένα τεράστιο σκοτεινό σύννεφο σκέπασε τον γαλάζιο ουρανό πάνω από το ηφαίστειο. Η στήλη της ηφαιστειακής ελαφρόπετρας, των καυτών αερίων και της τέφρας, ωθήθηκε πάνω από 14 χιλιόμετρα στην ατμόσφαιρα και απλώθηκε στον ορίζοντα. Ο Πλίνιος περιέγραψε την εμφάνισή της τέφρας «σαν πεύκο ομπρέλας, γιατί υψώθηκε σε μεγάλο ύψος πάνω σε ένα είδος κορμού και στη συνέχεια χωρίστηκε σε κλαδιά».

Κάθε δευτερόλεπτο ενάμισι εκατομμύριο τόνοι ηφαιστειακών θραυσμάτων εκτοξεύονταν στην ατμόσφαιρα, αναμασμένα από τα πύρινα βάθη του μανιασμένου γίγαντα. Εκείνη την ημέρα, ο Βεζούβιος απελευθέρωσε πάνω από 100.000 φορές τη θερμική ενέργεια των δύο ατομικών βομβών που έπεσαν στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Το σκοτεινό σύννεφο δεν άργησε να διανύσει την απόσταση των οκτώ χιλιομέτρων μέχρι την Πομπηία. Η πόλη βρέθηκε σύντομα τυλιγμένη στο σκοτάδι καθώς λιωμένος βράχος, ελαφρόπετρα και καυτή τέφρα άρχισαν να πέφτουν από τον ουρανό. Κάποιοι άνθρωποι κατέφυγαν προς τη θάλασσα, άλλοι στην κοντινή ύπαιθρο. Πολλοί αποφάσισαν να στριμωχτούν μέσα στα σπίτια τους με τη μάταιη ελπίδα να ξεπεράσουν την καταιγίδα. Οι πρώτοι θάνατοι στην Πομπηία καταγράφηκαν σε αυτό το στάδιο, καθώς οι επίπεδες στέγες των κτιρίων και των σπιτιών άρχισαν να καταρρέουν κάτω από το βάρος της τέφρας και των ηφαιστειακών συντριμμιών, συνθλίβοντας τις άτυχες ψυχές που κατοικούσαν μέσα στους τοίχους τους.

Πέτρες που έπεφταν από τον ουρανό στοίχισαν τη ζωή σε άλλους. Σταδιακά η πόλη θάφτηκε κάτω από τη στάχτη και τα συντρίμμια σε βάθος σχεδόν 10 μέτρων.

Αν και βρίσκεται περίπου 3 μίλια πιο κοντά στον Βεζούβιο από την Πομπηία, η μικρή πλούσια παραθαλάσσια πόλη Ερκολάνο κατάφερε να αποφύγει το μεγαλύτερο μέρος της στάχτης και της ελαφρόπετρας που έπεσε από την πρώτη έκρηξη, χάρη στους ανέμους που έστελναν το ηφαιστειακό νέφος νοτιοανατολικά προς την Πομπηία και τη γύρω περιοχή. Το αποκαλυπτικό σκηνικό που εκτυλίχθηκε μπροστά στα μάτια τους, ωστόσο, ήταν αρκετό για να πείσει την πλειονότητα των κατοίκων να εγκαταλείψουν την πόλη τους. Κι αυτή ήταν μία κίνηση σωτήρια,καθώς ο Βεζούβιος δεν είχε ακόμη τελειώσει.

Γύρω στη 1 π.μ., δώδεκα ώρες αφότου το ηφαίστειο είχε βρυχηθεί για πρώτη φορά, η έκρηξη πέρασε στη δεύτερη και πιο θανατηφόρα φάση της. Η στήλη των συντριμμιών και των αερίων έφτανε πλέον σε ύψος περίπου 32 χιλιομέτρων και άρχισε να εξασθενεί κάτω από το ίδιο της το βάρος. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Αυγούστου, η στήλη κατέρρευσε καθώς τα αέρια συμπυκνώθηκαν και δεν μπορούσαν πλέον να υποστηρίξουν το στερεό περιεχόμενό τους. Το καταστροφικό σύννεφο άρχισε να τρέχει προς τα κάτω στις πλευρές του ηφαιστείου. Αυτό ήταν το πρώτο από τα έξι πυροκλαστικά κύματα που θα έπεφταν από τον Βεζούβιο εκείνη την ημέρα.

Έτρεξε προς την πόλη του Ερκολάνο με ταχύτητα πάνω από 160 χλμ/ώρα. Όσοι είχαν την ατυχία να παρασυρθούν στο πέρασμά του πέθαναν αμέσως από τη θερμότητα, καθώς οι θερμοκρασίες μέσα στο κύμα εκτοξεύτηκαν στους 250°C περίπου. Για χρόνια οι ιστορικοί πίστευαν ότι το Ερκολάνο ήταν ως επί το πλείστον εγκαταλελειμμένο από τη στιγμή που ήρθε το κύμα, λόγω του μικρού αριθμού σκελετικών λειψάνων που ανακαλύφθηκαν στην πόλη.

Ωστόσο, τη δεκαετία του 1980 ανακαλύφθηκαν έως και 400 καλά διατηρημένοι σκελετοί κοντά στην παραλία της πόλης, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν είχαν αποφασίσει όλοι να εκκενώσουν την πόλη. Όταν τελείωσε, το Ερκολάνο θάφτηκε κάτω από 22 μέτρα ηφαιστειακού υλικού.

Σε κλάσματα δευτερολέπτου χιλιάδες πέθαναν στην Πομηία

Καθώς ο ήλιος άρχισε να ανατέλλει τη δεύτερη ημέρα της έκρηξης, η πτώση τέφρας στην Πομπηία άρχισε να υποχωρεί. Οι πολίτες εντός των ορίων της πόλης πίστεψαν ότι όλα είχαν τελειώσει και ορισμένοι από αυτούς που είχαν φύγει άρχισαν να επιστρέφουν στα σπίτια τους για να μαζέψουν ό,τι είχε απομείνει από τα υπάρχοντά τους. Αν οι ηφαιστειακές εκρήξεις είχαν ένα μάτι της καταιγίδας, αυτό ήταν το μάτι της καταιγίδας. Μια βραχύβια και απατηλή περίοδος ηρεμίας πριν ο Βεζούβιος εκτοξεύσει το τέταρτο πυροκλαστικό κύμα του.

Ήρθε γύρω στις 7:30 π.μ. και έπεσε πάνω στην Πομπηία με ταχύτητα πάνω από 320 χλμ/ώρα και με θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν πλέον τους 300°C. Ήταν σίγουρος θάνατος σε κλάσματα δευτερολέπτου για κάθε ζωντανό πλάσμα που κατοικούσε εκείνη την εποχή στην Πομπηία. Ακόμα και όσοι είχαν καταφύγει στην ύπαιθρο δεν ήταν εγγυημένη η ασφάλειά τους, καθώς τα κύματα πίεζαν βαθιά στο γύρω τοπίο. Ένα πέμπτο κύμα έθαψε οριστικά την Πομπηία.

Ο μοναδικός μάρτυρας που είδε όσα έγιναν πριν και μετά την έκρηξη του Βεζούβιου

Ο Πλίνιος ο νεότερος είχε μείνει στο Misenum, στην άλλη πλευρά του κόλπου της Νάπολης, περίπου 28 χιλιόμετρα από το ηφαίστειο. Ακόμη και σε αυτή την απόσταση, οι πολίτες της περιοχής ένιωσαν τις συνέπειες της έκρηξης με την τέφρα να πέφτει βαριά στο ρωμαϊκό λιμάνι. Ο Πλίνιος και η μητέρα του, μαζί με πολλούς άλλους, αποφάσισαν αρχικά να μείνουν στη θέση τους και να παρακολουθήσουν τα γεγονότα που εξελίσσονταν στην άλλη πλευρά του κόλπου. Από την άλλη πλευρά, ένα μαύρο και φοβερό σύννεφο, που έσπαγε με γρήγορες, τεθλασμένες λάμψεις, αποκάλυπτε πίσω του φλόγες σε διάφορα σχήματα.

Νωρίτερα μέσα στην ημέρα, ο θείος του Πλίνιου, γνωστός ως Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, είχε αποφασίσει να βοηθήσει τους παγιδευμένους που βρίσκονταν πιο κοντά στο ηφαίστειο. Το πτώμα του βρέθηκε μερικές ημέρες αργότερα, με αιτία θανάτου πιθανότατα την καρδιακή προσβολή.

Ο Πλίνιος ο νεότερος περιέγραψε ότι είδε τα νερά γύρω από τον κόλπο να υποχωρούν, εντοπίζοντας ότι πιθανότατα επρόκειτο για ένα ήπιο τσουνάμι που προκλήθηκε από τις εκρήξεις. Τελικά, ο 17χρονος Πλίνιος μαζί με τη μητέρα του ξεκίνησαν για την ύπαιθρο μαζί με πολλούς άλλους. Περιγράφει ότι οι άνθρωποι τοποθετούσαν μαξιλάρια πάνω από τα κεφάλια τους για να προστατευτούν από την πτώση αντικειμένων.

«Μπορούσες να ακούσεις τα ουρλιαχτά των γυναικών, το κλάμα των βρεφών και τις φωνές των ανδρών», θυμάται ο Πλίνιος. «Οι άνθρωποι θρηνούσαν για τη μοίρα τους ή τη μοίρα των συγγενών τους, και υπήρχαν κάποιοι που προσεύχονταν μέσα στον τρόμο τους να πεθάνουν. Πολλοί εκλιπαρούσαν τη βοήθεια των Θεών, αλλά ακόμη περισσότεροι φαντάζονταν ότι δεν υπήρχαν πια Θεοί και ότι το σύμπαν βυθίστηκε στο αιώνιο σκοτάδι για πάντα... Ομολογώ ότι αντλούσα κάποια φτωχή παρηγοριά για τη θνητή μου μοίρα από την πεποίθηση ότι ολόκληρος ο κόσμος πέθαινε μαζί μου και εγώ μαζί του».

Αν και οι ακριβείς αριθμοί δεν μπορούν να γίνουν γνωστοί, οι εκτιμήσεις τοποθετούν τον αριθμό των νεκρών που προκάλεσε η έκρηξη στην περιοχή σε 13.000-16.000, καθιστώντας την ένα από τα πιο θανατηφόρα ηφαιστειακά γεγονότα στην ιστορία.

Η ανακάλυψη της Πομπηίας αιώνες μετά και το μακάβριο θέαμα 

Το Ερκολάνο και η Πομπηία δεν ξαναχτίστηκαν ποτέ. Βρίσκονται θαμμένες κάτω από στάχτη, σκόνη και βράχο, για πάντα διατηρημένες σε υπόγειες χρονοκάψουλες. Στους αιώνες που ακολούθησαν, η γνώση για το πού βρίσκονταν κάποτε το Ερκολάνο και η Πομπηία χάθηκε. Θα παρέμεναν ξεχασμένες μέχρι την τυχαία ανακάλυψή τους τον 18ο αιώνα.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, ο Ιταλός αρχαιολόγος Τζουζέπε Φιορέλι συνειδητοποίησε ότι τα κενά που ανακάλυπτε στα στρώματα τέφρας στην Πομπηία ήταν χώροι που άφηναν πίσω τους τα αποσυντεθειμένα ανθρώπινα σώματα. Τότε εφηύρε την τεχνική της έγχυσης γύψου σε αυτά για να ζωντανέψει με ζωντανές λεπτομέρειες τους ανθρώπους της Πομπηίας στις τελευταίες απελπισμένες στιγμές τους.

Έχουν κατασκευαστεί πάνω από χίλια τέτοια εκμαγεία, με σώματα παγωμένα στην τελευταία τους στιγμή ζωής. Η Πομπηία και το Ερκολάνο εξακολουθούν να αποτελούν έναν από τους πιο συναρπαστικούς αρχαιολογικούς τόπους στον κόσμο και είναι και οι δύο καταγεγραμμένες ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Κάθε χρόνο εκατομμύρια άνθρωποι επισκέπτονται την άλλοτε θαμμένη Πομπηία, καθιστώντας την ένα από τα πιο δημοφιλή και διάσημα τουριστικά αξιοθέατα της Ιταλίας, παρέχοντας από γενιά σε γενιά μια μοναδική εικόνα της ρωμαϊκής καθημερινής ζωής.

Με πληροφορίες από Sky History