Σαν σήμερα, η μυθική Κλεοπάτρα αυτοκτόνησε με δάγκωμα φιδιού. Ή μήπως όχι;
Ακόμη και πριν η Ελίζαμπεθ Τέιλορ ενσαρκώσει την Κλεοπάτρα, έχοντας τον Ρίτσαρντ Μπάρτον στο πλευρό της, ο μύθος της τελευταίας βασίλισσας της Αιγύπτου είχε όλα τα στοιχεία για να εξάψει την φαντασία: Σαγήνη, αποπλάνηση, σεξ, δολοπλοκίες, μάχες, ερωτικό πάθος που έφτασε μέχρι την αυτοκτονία, αδιαφορώντας για θρόνους και παιδιά.
Σύμφωνα με τον μύθο η Κλεοπάτρα αφαίρεσε τη ζωή της, την ώρα που η Αίγυπτος έπεφτε στα χέρια των Ρωμαίων και αφού ο αγαπημένος της Μάρκος Αντώνιος αυτοκτόνησε με το σπαθί του πληροφορούμενος ψευδώς ότι η γυναίκα της ζωής του ήταν νεκρή -μια ιστορία που ενέπνευσε τον Σαίξπηρ και στο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα».
Κλεοπάτρα: Σαν σήμερα το τραγικό τέλος της πιο όμορφης και ισχυρής βασίλισσας του αρχαίου κόσμου
Σαν σήμερα -τουλάχιστον σύμφωνα με όσα αναφέρονται από αρχαίες πηγές- στις 12 Αυγούστου το 30 πΧ η Κλεοπάτρα, βασίλισσα της Αιγύπτου που υπήρξε σύντροφος δύο Ρωμαίων αυτοκρατόρων, του Ιουλίου Καίσαρα και του Μάρκου Αντώνιου, αυτοκτονεί, αφήνοντας ένα φίδι να δαγκώσει τον κόρφο της, μέσα στο Μαυσωλείο που είχε φτιάξει δίπλα στον ναό της Ίσιδας, της θεάς με την οποία είχε ταυτιστεί όσο βρισκόταν εν ζωή.
Είχε γεννηθεί το 69 π.Χ. και ανακηρύχθηκε Κλεοπάτρα Ζ΄, βασίλισσα της Αιγύπτου, μετά το θάνατο του πατέρα της, Πτολεμαίου ΙΒ΄, το 51 π.Χ.. Η οικογένειά της ανήκε στη Μακεδονική δυναστεία που κυβέρνησε την Αίγυπτο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ.. Η Κλεοπάτρα έβαλε στόχο να κυβερνήσει μόνη της, βγάζοντας από τη μέση τον αδελφό της. Προκειμένου να ενισχύσει την επιρροή της στον αιγυπτιακό λαό, αυτοανακηρύχθηκε κόρη του θεού Ήλιου, Ρα.
Προωθώντας τους πολιτικούς στόχους της και προκειμένου να κερδίσει την εύνοια του Καίσαρα, εμφανίστηκε μπροστά του τυλιγμένη μέσα σε ένα χαλί, το οποίο του προσφέρθηκε ως δώρο. Η σαγήνη που ασκούσε δεν είχε ταίρι, λέγεται. Κι έτσι αποπλάνησε τον Ρωμαίο ηγέτη. Ο Ιούλιος Καίσαρας και η Κλεοπάτρα πέρασαν πολλές εβδομάδες μαζί και τον Ιούνιο του 47 π.Χ. η βασίλισσα γέννησε έναν γιο τον οποίο ονόμασες Καισαρίωνα, υποστηρίζοντας ότι είναι γιος του αυτοκράτορα. Όταν, δε, ο Ρωμαίος ηγέτης επέστρεψε θριαμβευτής από τη Μικρά Ασία στη Ρώμη, η Κλεοπάτρα και ο Καισαρίων μετακόμισαν εκεί. Υπό την αιγίδα της συνθήκης που είχε με τη Ρώμη, η Κλεοπάτρα ζούσε διακριτικά σε μια βίλα του Καίσαρα έξω από την πρωτεύουσα. Ωστόσο, τα πράγματα για τον Ιούλιο Καίσαρα δεν πήγαν πολύ καλά, καθώς δολοφονήθηκε τον Μάρτιο του 44 π.Χ., και η Κλεοπάτρα πήρε το γιο της και επέστρεψε στην Αίγυπτο για να γλιτώσει. Στη Ρώμη ξέσπασε εμφύλιος, που επιλύθηκε προσωρινά όταν συμφωνήθηκε να αναλάβει την εξουσία μια τριανδρία, αποτελούμενη από τον Οκταβιανό τον ανιψιό του Καίσαρα, τον ισχυρό στρατηγό Μάρκο Αντώνιο και τον ισχυρό πολιτικό Λέπιδο.
Η Κλεοπάτρα γνώρισε τον δεύτερο ισχυρό εραστή της, Μάρκο Αντώνιο, όταν εκείνος την κάλεσε στην Ταρσό της Μικράς Ασίας για να δώσει εξηγήσεις στις κατηγορίες ότι είχε βοηθήσει τους εχθρούς του. Η Κλεοπάτρα παρουσιάστηκε μπροστά του, πάνω στη ναυαρχίδα του στόλου της, ως άλλη Αφροδίτη, πιο σέξι από ποτέ. Ο Μάρκος Αντώνιος παραδόθηκε άνευ όρων. Οι δύο εραστές επέστρεψαν μαζί στην Αλεξάνδρεια, όπου πέρασαν έναν χειμώνα πάθους. Στη συνέχεια, ο Ρωμαίος στρατηγός πήγε στη Ρώμη και παντρεύτηκε την Οκτάβια, αδελφή του Οκταβιανού, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τους συμμαχικούς δεσμούς μαζί του και την πολιτική του θέση. Ωστόσο, ο γάμος διήρκεσε μόλις 3 χρόνια και ο Αντώνιος επέστρεψε στην αγκαλιά της Κλεοπάτρας και στα δίδυμα -έναν γιο και μία κόρη- καρπό του έρωτά τους.
Διαρροές από το περιβάλλον του Οκταβιανού ανέφεραν πως οι δύο εραστές παντρεύτηκαν, κάτι που παραβίαζε τον ρωμαϊκό νόμο, που δεν επέτρεπε στους Ρωμαίους πολίτες να παντρεύονται ξένους. Οι φήμες δεν πτόησαν τον Μάρκο Αντώνιο που προχώρησε σε νικηφόρες μάχες, με τα επινίκια να γίνονται θριαμβευτικά στους δρόμους της Αλεξάνδρειας. Σε μια μεγαλειώδη πομπή, ο ίδιος και η Κλεοπάτρα κάθονταν σε χρυσούς θρόνους, ενώ ο Καισαρίων και τα δίδυμα έλαβαν βασιλικούς τίτλους. Αυτή ήταν και η τελευταία σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι: Πολλοί στη Ρώμη, υποκινούμενοι από τον Οκταβιανό, ερμήνευσαν το θέαμα ως σημάδι ότι ο Μάρκος Αντώνιος σκόπευε να παραδώσει το ανατολικό κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μετά από αρκετά χρόνια έντασης και επιθετικής προπαγάνδας, ο Οκταβιανός αποφάσισε τελικά να κηρύξει πόλεμο κατά της Κλεοπάτρας και επομένως και κατά του Αντώνιου. Στις 2 Σεπτεμβρίου του 31π.Χ οι στόλοι τους συγκρούστηκαν στο Άκτιο της Αιτωλοακαρνανίας. Η εξέλιξη της ναυμαχίας έδειχνε ότι δεν υπήρχαν πολλές ελπίδες νίκης. Η Κλεοπάτρα κατάφερε να σπάσει τον ναυτικό αποκλεισμό και χάραξε πορεία για την Αίγυπτο με 60 από τα πλοία της. Ο Αντώνιος την ακολούθησε, αφήνοντας πίσω καράβια και στρατό. Λίγες ημέρες αργότερα οι δυνάμεις του Μάρκου Αντώνιου παραδόθηκαν. Είχε σημάνει η αντίστροφη μέτρηση για την καταστροφή, ωστόσο αυτό δεν είχε γίνει καθαρό από την πρώτη στιγμή, καθώς ο Οκταβιανός χρειάστηκε έναν ολόκληρο χρόνο μέχρι να φτάσει στην Αλεξάνδρεια και να νικήσει και πάλι.
Στον απόηχο της ήττας, η Κλεοπάτρα κατέφυγε στο μαυσωλείο που είχε ανεγερθεί κατ' εντολή της. Ο Αντώνιος, πληροφορούμενος ψευδώς ότι η Κλεοπάτρα ήταν νεκρή, αυτοτραυματίστηκε θανάσιμα με το σπαθί του. Εκείνη, έχοντας χάσει βασίλειο και αγαπημένο, φέρεται να αυτοκτόνησε με δάγκωμα φιδιού, το οποίο σκότωσε την ίδια και δύο υπηρέτριες που είχαν κλειστεί μαζί της στο μαυσωλείο. Λίγο νωρίτερα είχε στείλει μήνυμα με αγγελιοφόρο στον Οκταβιανό ότι επιθυμεί να ταφεί δίπλα στον Μάρκο Αντώνιο.
Ισχυρά ιστορικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τον τρόπο θανάτου της Κλεοπάτρας δεν υπάρχουν. Εκείνοι που συνέταξαν τις πιο ολοκληρωμένες αφηγήσεις για τη ζωή της -κυρίως ο Πλούταρχος- έζησαν γενιές μετά τον θάνατό της. Ποιητές, θεατρικοί συγγραφείς και κινηματογραφιστές άντλησαν αργότερα από αυτές τις πηγές για να δημιουργήσουν μια σχεδόν μυθική φιγούρα, που προσδιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις δυνάμεις της να σαγηνεύει και τις ερωτικές σχέσεις της με δύο Ρωμαίους ηγέτες. Ο πρόωρος χαμός της ενίσχυσε τη δημοφιλή εικόνα της Κλεοπάτρας ως την μοιραία και παράλληλα καταδικασμένη πρωταγωνίστρια σε ένα από τα πιο διάσημα ρομαντικά δράματα της Ιστορίας.
Πίσω από τον μύθο όμως, υπήρχε μια πραγματική βασίλισσα που ανεξάρτητα από την εμφάνισή της (λέγεται ότι δεν ήταν τόσο η ομορφιά, όσο η συνολική παρουσία της που γοήτευε) ήταν σίγουρα μια ικανή και ισχυρή ηγέτιδα, που όμοιά της δεν υπήρχε. Ήταν 39 ετών όταν πέθανε και είχε κυβερνήσει την Αίγυπτο περισσότερα από 20 χρόνια. Οι δολοπλοκίες και τα πολιτικά κίνητρα για τον θάνατο της Κλεοπάτρας δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Και είναι πολύ πιθανό ο θάνατός της να κρύβει μυστικά. Άλλωστε η βασική πηγή για το τι της συνέβη ήταν ο ίδιος ο εχθρός –ο Οκταβιανός.
Ανοίγοντας το σημείωμα της Κλεοπάτρας, με το οποίο ζητούσε να ταφεί στο πλευρό του Αντώνιου, ο Οκταβιανός έστειλε αμέσως τους άντρες του για έρευνα. Όταν έσπασαν την πόρτα του μαυσωλείου, βρήκαν την Κλεοπάτρα ξαπλωμένη, άψυχη σε έναν χρυσό ανάκλιντρο, με τις δύο υπηρέτριές της νεκρές δίπλα της.
Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη θεωρία η Κλεοπάτρα πέθανε από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού, είτε από μικρή οχιά είτε από αιγυπτιακή κόμπρα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ποιητική αυτοκτονία, με τρόπο που άρμοζε σε μια βασίλισσα. Η οχιά ήταν σύμβολο βασιλείας για τους Αιγύπτιους, ενώ η κόμπρα συνδεόταν με την αγαπημένη θεά της Κλεοπάτρας, την Ίσιδα.
Ωστόσο, οι σύγχρονοι μελετητές αμφισβητούν τη θεωρία αυτή. Αφενός υποστηρίζουν ότι οι κόμπρες έχουν μεγάλο μήκος για να χωρέσουν σε ένα καλάθι με σύκα, όπως θέλει η αφήγηση. Επιπλέον, τα θύματα από δηλητήριο φιδιού έχουν αργό και οδυνηρό θάνατο και πάντως είναι μάλλον απίθανο ένα φίδι να είναι σε θέση να σκοτώσει τρία άτομα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αν η Κλεοπάτρα αυτοκτόνησε το πιο πιθανό είναι να ήπιε κάποιο δηλητηριώδες παρασκεύασμα βοτάνων ή να χρησιμοποίησε κάποια κρέμα σώματος με τοξική ουσία. Οποιοδήποτε από αυτά θα την είχε σκοτώσει (και τις υπηρέτριές της) πιο γρήγορα και αποτελεσματικά από ένα δάγκωμα φιδιού. Το 2010, ο Γερμανός ιστορικός Christoph Schaefer βασιζόμενος στη μελέτη του πάνω σε αρχαία έγγραφα καθώς και στις εκτιμήσεις τοξικολόγου, ανέπτυξε τη θεωρία ότι η Κλεοπάτρα μπορεί να είχε πιει ένα θανατηφόρο μείγμα από κώνειο και όπιο.
Η αλήθεια, ωστόσο, παραμένει άγνωστη. Χωρίς αυτόπτες μάρτυρες και γραπτές αναφορές από πρώτο χέρι, η ιστορία του θανάτου της Κλεοπάτρας στην παραγματικότητα ανήκει στον Οκταβιανό, που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ύποπτος για δολοφονία. Σίγουρα είχε ένα κίνητρο να θέλει την Κλεοπάτρα νεκρή, καθώς η χαρισματική βασίλισσα όσο ζούσε θα αποτελούσε πιθανή απειλή για την κυριαρχία του στην Αίγυπτο. Επιπλέον, το σίγουρο είναι ότι έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να κυνηγήσουν και να σκοτώσουν τον Καισαρίωνα, τον έφηβο γιο της Κλεοπάτρας με τον Καίσαρα, ώστε να μην υπάρχει ζήτημα διαδοχής στο θρόνο από το αγόρι.
Ο Οκταβιανός έκανε την Αίγυπτο ρωμαϊκή επαρχία, ανακηρύσσοντας τον εαυτό του αυτοκράτορα και στα απομνημονεύματά του διατύπωσε την εκδοχή για την (ποιητική) αυτοκτονία της Κλεοπάτρας -ένας μύθος που επιβίωσε ανά τους αιώνες. Όσο για το τι πραγματικά συνέβη σε εκείνο το μαυσωλείο, ο Πλούταρχος το είχε γράψει ήδη από τότε: «Κανείς δεν ξέρει την αλήθεια».
8°
