Κουρσκ: από το 1943 στο 2024

Στις 6 Αυγούστου 2024, και για πρώτη φορά από την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, γερμανικής κατασκευής τεθωρακισμένα κύλισαν με τις ερπύστριές τους στα μαύρα χώματα της επαρχίας Κουρσκ, στην κεντροδυτική Ρωσία. Το χαμηλό ανάγλυφο και οι απαλές πλαγιές που χαρακτηρίζουν την περιοχή ευνοούν όχι μόνο το όργωμα και τη σπορά αλλά και τις κινήσεις μηχανοκίνητων στρατευμάτων, τουλάχιστον τους «στεγνούς» μήνες του καλοκαιριού. Τα τεθωρακισμένα ήταν οχήματα μάχης πεζικού τύπου Marder και ανήκουν στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας. Την ίδια ονομασία έφεραν διάφοροι τύποι τεθωρακισμένων που είχαν χρησιμοποιήσει οι Γερμανοί κατά την εκστρατεία τους στη Σοβιετική Ένωση. Αλλά οι ιστορικές αναλογίες σταματούν εδώ. Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί.

Αυτό που συνέβη στις πεδιάδες του Κουρσκ το καλοκαίρι του 1943 αναγνωρίζεται σήμερα ως η μεγαλύτερη μάχη χερσαίων δυνάμεων όλων των εποχών. Κάτι λιγότερο από ένα εκατομμύριο άνδρες και τρεις χιλιάδες τεθωρακισμένα των δυνάμεων του Χίτλερ αναμετρήθηκαν με δυόμισι εκατομμύρια άνδρες και επτά χιλιάδες τεθωρακισμένα των δυνάμεων του Στάλιν. Οι μάχες διήρκεσαν σχεδόν πενήντα μέρες. Οι ανθρώπινες απώλειες παραμένουν ανυπολόγιστες. Οι πιο συντηρητικές εκτιμήσεις αθροίζουν 875.000 νεκρούς, αγνοούμενους και τραυματίες, σε αναλογία 4:1 σε βάρος του Κόκκινου Στρατού, που όμως βγήκε νικητής.

Η νίκη στο Κουρσκ δεν οφειλόταν μόνο στη μεγάλη υπεροχή των Σοβιετικών σε έμψυχο και άψυχο υλικό και, κυρίως, εφεδρείες, ούτε στο ρωσικό/σοβιετικό δόγμα που αδιαφορεί για το κόστος σε ανθρώπινες απώλειες. Οφείλεται και στο συμμαχικό πλεονέκτημα στον πόλεμο των πληροφοριών: Τα γερμανικά σχέδια για επίθεση στην προεξοχή του μετώπου γύρω από το Κουρσκ είχαν υποκλαπεί από τη βρετανική ομάδα που αποκρυπτογραφούσε τις επικοινωνίες των δυνάμεων του Άξονα στο Μπλέτσλι Παρκ. Όπως τακτικά συνέβαινε από το 1941, οι Βρετανοί ενημέρωσαν τους Σοβιετικούς συμμάχους τους που είχαν όλο τον χρόνο να οργανώσουν αποτελεσματικά την άμυνά τους. Οι Γερμανοί έπαιξαν με σημαδεμένη τράπουλα και έχασαν. Η ικανότητά τους να εξαπολύουν μεγάλης κλίμακας επιθέσεις στο Ανατολικό Μέτωπο ανήκε πλέον στο παρελθόν.

Σήμερα, οι δυνάμεις που αναμετρώνται στα ίδια. περίπου, χώματα είναι απείρως μικρότερες από τις στρατιές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Υπολογίζεται ότι η ουκρανική πλευρά παρατάσσει πέντε ταξιαρχίες με δύναμη περί τους 10.000 άνδρες, ίσως εξακόσια τεθωρακισμένα οχήματα (από τα οποία τα Marder είναι μια μικρή αναλογία), και κάμποσα συστήματα πυροβολικού και αντιαεροπορικής άμυνας (που είναι κρίσιμη, με δεδομένη τη συντριπτική υπεροχή των ρωσικών εναέριων μέσων). Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα drones, η μεγάλη καινοτομία του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Δεν είναι γνωστός ο αριθμός των ρωσικών δυνάμεων στην περιοχή, που διαρκώς ενισχύονται, αλλά, ακόμα και αν διαθέτουν αριθμητική υπεροχή, υστερούν έναντι των Ουκρανών βετεράνων που διατηρούν το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού.

Η διείσδυση ουκρανικών δυνάμεων σε βάθος λίγων, έστω, δεκάδων χιλιομέτρων στη ρωσική επικράτεια είναι ένα αξιοπρόσεκτο γεγονός καθαυτό. Δείχνει, αν μη τι άλλο, ότι τη στιγμή που το Κίεβο δυσκολεύεται να αναπληρώσει τις ανάγκες του μετώπου σε έμψυχο υλικό και αντιμετωπίζει αμείωτη ρωσική πίεση σε δύο, τουλάχιστον, σημεία (ανατολικά, στις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ), μπορεί και εξαπολύει μια σοβαρή αντεπίθεση, για πρώτη φορά, στο έδαφος του αντιπάλου. Δείχνει, επίσης, αδυναμία της ρωσικής πολεμικής μηχανής αφενός να αποφύγει τον αιφνιδιασμό και αφετέρου να καλύψει όλο το εύρος του μετώπου που, θεωρητικά, εκτείνεται σε μήκος άνω των 1.000 χιλιομέτρων. Ξεσκεπάζει, για μια ακόμα φορά, την μπλόφα του Κρεμλίνου, που απειλούσε ακόμα «τρομερά αντίποινα» αν ο πόλεμος μεταφερόταν στο ρωσικό έδαφος. Στέλνει, επίσης, ένα μήνυμα σε συμμάχους και αντιπάλους ότι πιάνουν τόπο τα ακριβά οπλικά συστήματα που η Δύση, έστω με μεγάλες καθυστερήσεις, παρέχει στην Ουκρανία.

Οι στρατιωτικοί παρατηρητές πάντως, και πιθανότατα η ουκρανική ηγεσία δεν θεωρούν ότι η παράτολμη επιδρομή στην επαρχία Κουρσκ μπορεί να έχει αποφασιστική επίδραση στην πορεία του πολέμου. Δεν ονειρεύονται μια επανάληψη των γεγονότων του 1943, όταν πρόγονοι των σημερινών εμπολέμων θυσιάστηκαν πλάι πλάι κατά εκατοντάδες χιλιάδες για να συντρίψουν τον εισβολέα που ερχόταν από τη Δύση. Η Ρωσία του Πούτιν, με τη συνδρομή των εταίρων της στην Ανατολική Ασία, μπορεί ακόμα να αναπληρώνει τις τεράστιες απώλειές της σε πολεμικό υλικό, να στέλνει εκατοντάδες χιλιάδες νεοσύλλεκτους ως τροφή στα κανόνια, να καταστέλλει την όποια εσωτερική αμφισβήτηση και να αψηφά τις διεθνείς κυρώσεις.

Το πιθανότερο σενάριο είναι ότι η Ρωσία θα αντεπιτεθεί και οι Ουκρανοί θα προτιμήσουν να οπισθοχωρήσουν στο έδαφός τους για να αποφύγουν τις απώλειες. Στον πόλεμο φθοράς, στον οποίον έχει εξελιχθεί η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» του Πούτιν, η Ρωσία εξακολουθεί να έχει το πλεονέκτημα έναντι της πολύ ασθενέστερης Ουκρανίας. Εκτός και αν η Δύση αποφασίσει να ρίξει αποφασιστικά το βάρος της στην πλάστιγγα υπέρ του αμυνόμενου. Τότε, η επιδρομή στην επαρχία Κουρσκ μπορεί να αποδειχτεί κάτι παραπάνω από απονενοημένο διάβημα ή μια κίνηση στη σκακιέρα των εντυπώσεων. Ίσως ένα βηματάκι προς το τέλος της αρχής, που θα έλεγε και ο Τσώρτσιλ.