Η πολιτική και οι «στραβές» στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων

Καθώς το Παρίσι προετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του φετινού καλοκαιριού, δυσάρεστες αναμνήσεις από το παρελθόν προκαλούν πονοκέφαλο στους διοργανωτές. Θα λειτουργήσουν όλα ρολόι; Θα αποτραπούν τα επεισόδια βίας; Θα ελαχιστοποιηθούν τα επεισόδια δυσλειτουργίας των τεχνολογικών μέσων.

Στη διάρκεια της μακράς ιστορίας τους, οι Θερινοί Αγώνες υπήρξαν αντικείμενο πολλών σκανδάλων, λαθών και εθνοτικών αντιπαραθέσεων: δεν έλειψαν οι υποθέσεις doping, μποϊκοτάζ, τρομοκρατίας και απρεπούς συμπεριφοράς αθλητών, ενώ οι γεωπολιτικές έχθρες αμαύρωσαν ξανά και ξανά τις μέρες της διεθνούς άμιλλας και του αθλητικού ιδεώδους. 

Σκάνδαλα, λάθη και εθνοτικές αντιπαραθέσεις των Ολυμπιακών Αγώνων

Το 1908, στους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες στο Λονδίνο, το Μεγάλο Δουκάτο της Φινλανδίας διαγωνίστηκε ξεχωριστά από τη Ρωσική Αυτοκρατορία, αλλά δεν του επετράπη να επιδείξει τη φιλανδική σημαία. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1912 στη Στοκχόλμη, ο Αμερικανός αθλητής Jim Thorpe αναγκάστηκε να επιστρέψει τα χρυσά του μετάλλια στο δέκαθλο και στο πένταθλο όταν μαθεύτηκε ότι είχε παίξει επαγγελματικό μπέιζμπολ σε μικρές κατηγορίες τρία χρόνια νωρίτερα. Σε ένδειξη αλληλεγγύης γι’ αυτή την παράλογη τιμωρία, ο ασημένιος Ολυμπιονίκης του δεκάθλου, Hugo Wieslander, αρνήθηκε να δεχτεί τα μετάλλια που του απονεμήθηκαν. Τα χρυσά μετάλλια δόθηκαν στα παιδιά του Τhorpe το 1983, 30 χρόνια μετά τον θάνατo του Ολυμπιονίκη. 

Το 1916 οι αγώνες που επρόκειτο να διεξαχθούν στο Βερολίνο δεν πραγματοποιήθηκαν λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1920, στους Ολυμπιακούς της Αμβέρσας (Βέλγιο), η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Ουγγαρία και η Τουρκία δεν προσκλήθηκαν, διότι είχαν συμμετάσχει στο μέτωπο των Κεντρικών Δυνάμεων που είχαν ηττηθεί στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Γερμανία δεν προσκλήθηκε ούτε στους Αγώνες του 1924 στο Παρίσι.

Το 1932 στο Λος Άντζελες, ο εννέα φορές χρυσός Ολυμπιονίκης Paavo Nurmi, γνωστός και ως «Ιπτάμενος Φινλανδός», αποκλείστηκε από τους Αγώνες για κάποιο πταίσμα σχετικό με τα έξοδα του ταξιδιού του στην Καλιφόρνια. Το περιστατικό οδήγησε στην άρνηση της Φινλανδίας να συμμετάσχει στην παραδοσιακή διεθνή ετήσια διοργάνωση στίβου Φινλανδίας-Σουηδίας μέχρι το 1939.

Το 1936 στο Βερολίνο, έγιναν οι πιο αμφιλεγόμενοι Ολυμπιακοί στους οποίους ο Χίτλερ έκανε επίδειξη δύναμης και λαοφιλίας. Ορισμένοι εξέχοντες πολιτικοί και οργανώσεις κάλεσαν σε μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ άλλοι ζήτησαν τη μεταφορά τους σε άλλη χώρα. Η Λιθουανία δεν προσκλήθηκε λόγω της διαμάχης της με τη Γερμανία για την περιοχή Memelland/Klaipėda. Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας μποϊκόταρε τους Αγώνες του Βερολίνου και, μαζί με εργατικές και σοσιαλιστικές ομάδες από όλο τον κόσμο, οργάνωσε την εναλλακτική Λαϊκή Ολυμπιάδα η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε διότι ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος. Ορισμένοι σχολιαστές έχουν σημειώσει ότι ο Χίτλερ δεν παραβρέθηκε στις απονομές μεταλλίων μετά την πρώτη μέρα των Ολυμπιακών του '36, καθώς ήθελε να σφίξει τα χέρια μόνο με τους Γερμανούς νικητές: μάλιστα, αρνήθηκε να τη χειραψία σε έναν Αφροαμερικανό πρωταθλητή. Σε έναν από τους προημιτελικούς του ποδοσφαίρου, το Περού κέρδισε την Αυστρία με 4-2, αλλά καθώς η Αυστρία επικράτησε στο τέλος με ζαβολιά, οι ολυμπιακές αποστολές του Περού και της Κολομβίας εγκατέλειψαν τη Γερμανία. Στην τελετή έναρξης, Γάλλοι και Καναδοί Ολυμπιονίκες έκαναν κάτι που φαινόταν σαν ναζιστικός χαιρετισμός, αν και ίσως τελικά να επρόκειτο για τον Ολυμπιακό χαιρετισμό, ο οποίος είναι παρόμοιος: αμφότεροι βασίζονται στον ρωμαϊκό χαιρετισμό της ανάτασης του χεριού. 

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1940 και του 1944 δεν πραγματοποιήθηκαν λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1948 έγιναν στο Λονδίνο, όπου αποκλείστηκαν οι δύο μεγάλες δυνάμεις του Άξονα, η Γερμανία και η Ιαπωνία. Η Ιταλία, αν και πρώην σύμμαχος της Γερμανίας, συμμετείχε. Η Σοβιετική Ένωση προσκλήθηκε, αλλά επέλεξε να μη στείλει κανέναν αθλητή: έστειλε όμως παρατηρητές για να προετοιμαστούν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1952 στο Ελσίνκι.

Το 1956 οι Αγώνες έγιναν στη Μελβούρνη, αλλά τους ιππικούς αγώνες τούς φιλοξένησε η Στοκχόλμη. Οκτώ χώρες μποϊκόταραν τους Αγώνες για τρεις διαφορετικούς λόγους. Η Καμπότζη, η Αίγυπτος, το Ιράκ και ο Λίβανος ανακοίνωσαν ότι δεν θα συμμετάσχουν ως απάντηση στην κρίση του Σουέζ κατά την οποία η Αίγυπτος είχε εθνικοποιήσει τη Διώρυγα. Η Ολλανδία, η Ισπανία και η Ελβετία αποχώρησαν για να διαμαρτυρηθούν για την εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης στην Ουγγαρία κατά την Ουγγρική Επανάσταση του 1956, καθώς και για τη σοβιετική παρουσία στους Αγώνες. Λιγότερο από δύο εβδομάδες πριν από την τελετή έναρξης, η Λαϊκή Κίνα ανακοίνωσε επίσης ότι θα μποϊκοτάρει την εκδήλωση, διαμαρτυρόμενη διότι η Δημοκρατία της Κίνας (Ταϊβάν) επιτρεπόταν να διαγωνιστεί με το όνομα Φορμόζα. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στην υδατοσφαίριση ανδρών ξέσπασε βίαιος καβγάς και ο αγώνας έμεινε γνωστός ως Blood in the Water. 

Το 1964 οι Αγώνες έγιναν στο Τόκιο χωρίς τη συμμετοχή της Νότιας Αφρικής η οποία αποκλείστηκε λόγω της πολιτικής του απαρτχάιντ. Ο αποκλεισμός ήρθη το 1992.

Το 1968 στην Πόλη του Μεξικού, ο χαιρετισμός Black Power των Αφροαμερικανών Tommie Smith και John Carlos κατά τη διάρκεια του εθνικού ύμνου των Ηνωμένων Πολιτειών προκάλεσε σάλο. Ο δε Peter Norman, ένας λευκός Αυστραλός πρωταθλητής του στίβου που τερμάτισε στη δεύτερη θέση στην κούρσα των 200 μέτρων, επέδειξε ένα σύμβολο ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ένδειξη αλληλεγγύης αλλά όταν επέστρεψε στην Αυστραλία δέχτηκε έντονη κριτική από τους συμπατριώτες του. Αντιθέτως, ο George Foreman, ο Ολυμπιονίκης βαρέων βαρών στην πυγμαχία, κυμάτισε την αμερικανική σημαία με αποτέλεσμα να γίνει απόκληρος της αφροαμερικανικής κοινότητας. Η πρωταθλήτρια της ενόργανης Věra Čáslavská, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία την άνοιξη εκείνης της χρονιάς, απέστρεψε το βλέμμα από τη σοβιετική σημαία κατά την τελετή απονομής των μεταλλίων. Η Čáslavská επέστρεψε στην πατρίδα της ως ηρωίδα του τσεχοσλοβακικού λαού. Το ταραγμένο ’68, φοιτητές στην Πόλη του Μεξικού προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης για τη χώρα τους για να διαμαρτυρηθούν για την αυταρχική μεξικανική κυβέρνηση. Η κυβέρνηση αντέδρασε με βία, με αποκορύφωμα τη σφαγή του Tlatelolco δέκα ημέρες πριν από την έναρξη των Αγώνων: πάνω από δύο χιλιάδες διαδηλωτές δέχτηκαν πυρά των δυνάμεων ασφαλείας. Οι εκτιμήσεις σχετικά με τον αριθμό των νεκρών στις διαδηλώσεις στο Μεξικό κυμαίνονται από 30 έως 300, με τους αυτόπτες μάρτυρες να αναφέρουν εκατοντάδες νεκρούς. Σύμφωνα με τα αρχεία εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, τεκμηριώθηκε ο θάνατος 44 ανθρώπων.

Το 1972 στο Μόναχο έγιναν οι «χειρότεροι» Ολυμπιακοί στην ιστορία. Οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να προστατέψουν τους Αγώνες από την τρομοκρατία: μέλη της ισραηλινής Ολυμπιακής ομάδας συνελήφθησαν όμηροι από την παλαιστινιακή τρομοκρατική ομάδα Μαύρος Σεπτέμβρης· 11 αθλητές, προπονητές και δικαστές δολοφονήθηκαν. Η Ροδεσία αποκλείστηκε από τους Ολυμπιακούς λόγω του ρατσιστικού της καθεστώτος.

Το 1976 στο Μόντρεαλ συμμετείχαν μόνο 92 χώρες εξαιτίας των ποικίλων μποϊκοτάζ για διάφορους πολιτικούς λόγους: είχαν όμως προηγηθεί οι αγώνες της Ρώμης το 1960 με αθλητές από μόνο 80 χώρες. Το Κεμπέκ, η καναδική επαρχία υποδοχής των Αγώνων, απέκτησε χρέος 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περίπου 8 δις σήμερα) το οποίο εξόφλησε μόλις τον Δεκέμβριο του 2006. Το 1980, οι ΗΠΑ μποϊκόταραν τους Αγώνες στη Μόσχα εξαιτίας της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν: ανάμεσα στις χώρες που μποϊκόταραν τη Μόσχα ήταν το Ιράν του Χομεϊνί.

Μια έκθεση του 1989 από επιτροπή της Αυστραλιανής Γερουσίας ισχυρίστηκε ότι «δεν υπήρξε πρωταθλητής στους Αγώνες της Μόσχας που δεν ενίσχυσε την απόδοσή του με το ένα ή το άλλο είδος ναρκωτικών· συνήθως, με πολλά είδη μαζί». Οι Αγώνες της Μόσχας έμειναν στην ιστορία ως Ολυμπιακοί των χημικών ουσιών. Μεταξύ άλλων στιγμών αμηχανίας στη Μόσχα ήταν εκείνη όπου ο Πολωνός χρυσός Ολυμπιονίκης πολίστας Wladyslaw Kozakiewicz έκανε άσεμνη χειρονομία στο σοβιετικό κοινό, προκαλώντας διεθνές σκάνδαλο: παραλίγο να χάσει το μετάλλιό του. 

Το 1984 στο Λος Άντζελες, μόνο η Ρουμανία από το Ανατολικό Μπλοκ αποφάσισε να συμμετάσχει στους Αγώνες: οι υπόλοιπες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας διοργάνωσαν τη δική τους εκδήλωση, τους λεγόμενους Αγώνες Φιλίας. Στο Λος Άντζελες, σε έναν αγώνα πυγμαχίας, ο Γιουγκοσλάβος διαιτητής κατηγορήθηκε για μεροληψία.

Στους επόμενους Αγώνες, το 1988, στη Σεούλ, ο Καναδός σπρίντερ Ben Johnson βρέθηκε θετικός στο ανδρογόνο αναβολικό στανοζολόλη. Στην πυγμαχία, μετά από μια άκρως αμφιλεγόμενη απόφαση 3-2 κριτών, ο Νοτιοκορεάτης πυγμάχος Park Si-Hun νίκησε τον Αμερικανό Roy Jones Jr. παρότι ο Jones χτυπούσε τον Park επί τρεις γύρους, καταφέρνοντας 86 γροθιές έναντι 32 του Park. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, στη συνέχεια, ο ίδιος ο Park ζήτησε συγγνώμη από τον Jones.

Μετά την επίσημη έρευνα της ΔΟΕ που ολοκληρώθηκε το 1997 διαπιστώθηκε ότι τρεις από τους κριτές είχαν δειπνήσει και είχαν πιει κρασάκια με αξιωματούχους της Νότιας Κορέας. Ο Αμερικανός δύτης Greg Louganis υπέστη διάσειση αφού χτύπησε το κεφάλι του στο εφαλτήριο κατά τη διάρκεια των προκριματικών. Ολοκλήρωσε τα προκριματικά παρά τον τραυματισμό του, κερδίζοντας την υψηλότερη βαθμολογία στον προκριματικό γύρο για την επόμενη κατάδυσή του, και επανέλαβε την κατάδυση στους τελικούς, κερδίζοντας το χρυσό μετάλλιο με διαφορά 25 πόντων. Ο Louganis είχε διαγνωστεί οροθετικός έξι μήνες πριν από τους Αγώνες — κάτι που δεν δημοσιοποιήθηκε μέχρι το 1995. 

Οι θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 1992 έγιναν στη Βαρκελώνη, όπου διαπιστώθηκε όργιο doping. Τρεις Βρετανοί αθλητές, ο σπρίντερ Jason Livingston, οι αρσιβαρίστες Andrew Davies και Andrew Saxton, στάλθηκαν στο σπίτι τους αφού βρέθηκαν θετικοί σε αναβολικό στεροειδές και στο βρογχοδιασταλτικό κλενβουτερόλη. Ο Ρώσος (Τσετσένος) αρσιβαρίστας Ιbragim Samadov αποκλείστηκε επειδή αρνήθηκε να δεχτεί το χάλκινο μετάλλιο στην τελετή των μεταλλίων.

Το 1996 στην Ατλάντα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες στιγματίστηκαν από τον βομβαρδισμό του Ολυμπιακού Πάρκου. Δράστης ήταν ένθερμος πολέμιος των αμβλώσεων και των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων. Οι Αμερικανοί που είχαν ξοδέψει 230 εκατομμύρια δολάρια για προγράμματα ασφαλείας και είχαν προσλάβει 30.000 αστυνομικούς και στρατιώτες για τη φύλαξη των εγκαταστάσεων, απέτυχαν παταγωδώς: όταν εξερράγη η βόμβα στο Ολυμπιακό Πάρκο, περίπου 50.000 επισκέπτες παρακολουθούσαν μια συναυλία. Δύο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 111 τραυματίστηκαν. Στους αγώνες της Ατλάντα η ανάδειξη του Βούλγαρου Daniel Petrov έναντι του Φιλιππινέζου Mansueto Velasco θεωρήθηκε απάτη στις Φιλιππίνες. Το 2008 στο Πεκίνο, έγινε μεγάλη φασαρία όταν ο Σουηδός παλαιστής Ara Abrahamian τοποθέτησε το χάλκινο μετάλλιό του στο πάτωμα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ήττα του από τον Ιταλό Andrea Minguzzi στους ημιτελικούς της ελληνορωμαϊκής πάλης ανδρών 84 κιλών. Επίσης, τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με τις ηλικίες δύο Κινέζων αθλητριών, της He Kexin και της Jiang Yuyuan που έμοιαζαν κάτω από δέκα ετών. Ο Κουβανός αθλητής ταεκβοντό Ángel Matos αποκλείστηκε ισόβια από οποιαδήποτε διεθνή διοργάνωση ταεκβοντό αφού κλώτσησε έναν διαιτητή στο πρόσωπο. Ο Μatos επιτέθηκε στον διαιτητή αφού τον απέκλεισε για παραβίαση του χρονικού ορίου σε τάιμ άουτ τραυματισμού. Στη συνέχεια γρονθοκόπησε έναν άλλο αξιωματούχο. Κορυφαία χώρα στο doping χαρακτηρίστηκε η Ρωσία από την οποία αφαιρέθηκαν 14 μετάλλια.

Στους Αγώνες του 2016 στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ο ο Islam El Shehaby, ένας Αιγύπτιος τζούντοκα, αρνήθηκε να σφίξει τo χέρι και να υποκλιθεί στον αντίπαλό του τον Ισραηλινό Or Sasson που αναδείχτηκε νικητής. Από τον Misha Aloyan αφαιρέθηκε το ασημένιο μετάλλιο στα 52 κιλά πυγμαχίας στους Αγώνες μετά από θετικό τεστ στο τουμινοεπτάνιο.

Οι Αγώνες του 2020 στο Τόκιο, Ιαπωνία αναβλήθηκαν λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι Αγώνες διεξήχθησαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2021, παρά τις ανησυχίες ότι η παραλλαγή Delta της COVID-19 αποτελούσε σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία. Ο Fethi Nourine, ένας Αλγερινός τζούντοκα στην κατηγορία των 73 κιλών ανδρών, αποσύρθηκε από τους αγώνες αφού αρνήθηκε να αγωνιστεί εναντίον ενός Ισραηλινού αντιπάλου, του Tohar Butbul. 

Τι θα γίνει στο Παρίσι εν μέσω της αναζωπύρωσης της ισραηλινο-αραβικής σύγκρουσης;

Μπροστά σε ενδεχόμενη αιματοχυσία —την οποία οι Γάλλοι αποκλείουν λέγοντας ότι είναι τέλεια προετοιμασμένοι— τα προβλήματα doping και οι καβγάδες για τη δικαιοσύνη και την ακρίβεια των αποφάσεων των κριτών μοιάζουν ασήμαντα.