Ιερουσαλήμ, Ιούλιος 1099: Σαν σήμερα η κατάληψη της Ιερής Πόλης από τους Σταυροφόρους

Ήταν καλοκαίρι του 1099, μία ημέρα σαν σήμερα, όταν οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Ιερή Πόλη, την Ιερουσαλήμ. Στην Α΄ Σταυροφορία συμμετείχαν περίπου 60.000 στρατιώτες και είχαν έναν διακηρυγμένο στόχο: Την «απελευθέρωση» των Αγίων Τόπων και της Ιερουσαλήμ από τους μουσουλμάνους. Ποιες ήταν όμως οι πολιορκίες - ορόσημα της Α΄Σταυροφορίας; Ποιοι πήγαν σε αυτό το μακρύ και επίπονο ταξίδι; Και τι έκανε τον Πάπα Ουρβανό Β΄να πυροδοτήσει την ιδέα της σταυροφορίας στο μυαλό της Δυτικής Ευρώπης;

Από τα μέσα του 7ου αιώνα η ιερή πόλη είχε κατακτηθεί από τους μουσουλμάνους κατά την πρώτη φάση της αραβοϊσλαμικής επέκτασης. Η πόλη παρέμεινε σε μουσουλμανική κυριαρχία μέχρι το καλοκαίρι του 1099, οπότε και έφτασαν στην περιοχή τα στρατεύματα της Α΄ Σταυροφορίας, η οποία είχε διακηρυγμένο σκοπό την «απελευθέρωση» των Αγίων Τόπων και της Ιερουσαλήμ από τους μουσουλμάνους.

Η Α΄ Σταυροφορία ξεκίνησε στις 27 Νοεμβρίου 1095 και κορυφώθηκε με την πολιορκία της Ιερουσαλήμ τον Ιούνιο με Ιούλιο του 1099 και την επακόλουθη μάχη του Ασκαλόν τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Ωστόσο, τα περισσότερα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Πρώτης Σταυροφορίας έλαβαν χώρα μετά τη συμφωνημένη ημερομηνία αναχώρησης: 15 Αυγούστου 1096.

Πάπας Ουρβανός Β': Ο άνθρωπος πίσω από την Πρώτη Σταυροφορία

Ο Πάπας Ουρβανός Β' πυροδότησε για πρώτη φορά την ιδέα της σταυροφορίας, όταν εξέδωσε ένα ορόσημο κάλεσμα στη Σύνοδο του Κλερμόν στις 27 Νοεμβρίου 1095, διατάσσοντας τους χριστιανούς πολεμιστές της δυτικής Ευρώπης να πάρουν τα όπλα εναντίον των θεωρούμενων εχθρών στην ανατολή, προκειμένου να διεκδικήσουν τους Αγίους Τόπους. Ο Πάπας καταγόταν από αριστοκρατική γαλλική οικογένεια, πριν γίνει μοναχός και αργότερα πάπας. Κατανοούσε τις επιθυμίες και τις ανάγκες εκείνων που καλούσε στο Κλερμόν, απευθυνόμενος σε ένα πλήθος που περιελάμβανε όλα τα είδη θρησκευτικών ηγετών, από αρχιεπισκόπους έως κληρικούς.

Σύμφωνα με τον σύγχρονο χρονογράφο Fulcher of Chartres, η αποστολή των πολεμιστών, όπως είχε πει ο Πάπας, ήταν «να μεταφέρουν αμέσως βοήθεια σε αυτούς τους χριστιανούς και να καταστρέψουν αυτή την άθλια φυλή από τα εδάφη των φίλων μας». Ο Ουρβανός υποσχέθηκε επίσης μια ανταμοιβή: ότι όλοι όσοι θα ξεκινούσαν μια τέτοια σταυροφορία και θα πέθαιναν θα λάμβαναν άφεση των αμαρτιών τους: με άλλα λόγια, εγγυημένη είσοδο στον ουρανό. Το κάλεσμα του Πάπα Ουρβάνου Β' σύντομα έγινε αυτό που είναι γνωστό σήμερα ως Πρώτη Σταυροφορία, καθώς άνδρες και γυναίκες, νέοι και ηλικιωμένοι, ξεκίνησαν για να διεκδικήσουν την Εγγύς Ανατολή για τη Χριστιανοσύνη. Μέσα σε λίγους μήνες, χιλιάδες άνθρωποι λάμβαναν μέρος σε αυτήν. Μέχρι το καλοκαίρι του 1096, τέσσερα σταυροφορικά αποσπάσματα κατευθύνονταν προς την Ιερουσαλήμ.

Γιατί έγινε η Α΄ Σταυροφορία;

Υπάρχει ένα πολύπλοκο πλέγμα λόγων για τους οποίους ο Πάπας Ουρβανός Β' κάλεσε την Α΄ Σταυροφορία. Από τη δεκαετία του 1060, οι Βυζαντινοί είχαν εμπλακεί σε σύγκρουση με τη σουνιτική μουσουλμανική αυτοκρατορία των Σελτζούκων -μια αντίπαλη δύναμη των Φατιμιδών που είχε κατακτήσει μεγάλο μέρος της Ανατολίας (σήμερα μέρος της σημερινής Τουρκίας, τότε μέρος της βυζαντινής αυτοκρατορίας) και της εγγύς Ανατολής- και μέχρι το 1095 ήλπιζαν να διεκδικήσουν πίσω ό,τι είχαν χάσει.

Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός είχε παρακαλέσει για δυτικούς πολεμιστές για να ενισχύσει τα δικά του στρατεύματα, στέλνοντας απεσταλμένους στον Πάπα Ουρβανό Β΄ στη Σύνοδο της Πιατσέντσα και, αργότερα, στη Σύνοδο του Κλερμόν.

Η έκκληση του Αλέξιου προσέφερε λύση σε δύο ζητήματα που είχαν προβληματίσει τον Ουρβανό. Όχι μόνο του επέτρεψε να καθιερωθεί ως ο πραγματικός ηγέτης της Χριστιανοσύνης σε μια εποχή αμφιταλαντευόμενης παπικής εξουσίας, αλλά παρείχε στους επιθετικούς ιππότες της δυτικής Ευρώπης μια διέξοδο για τις πολεμικές τους ενέργειες - και όλα αυτά προσφέροντας στο ποίμνιό του την ευκαιρία να επιτύχει τη σωτηρία.

Δεν είναι βέβαιο σε ποιο βαθμό η Ιερουσαλήμ είχε κεντρική θέση στη σκέψη του Πάπα όταν απηύθυνε το κάλεσμά του στα όπλα- μπορεί να είχε προστεθεί από τους Βυζαντινούς ή τον παπισμό ως πρόσθετο κίνητρο για να παρακινήσει τη δυτική χριστιανοσύνη σε δράση. Σίγουρα, σε μεταγενέστερες πηγές, αποδίδεται ως κύριος στόχος της εκστρατείας, αλλά θα ήταν εύκολο να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ.

Από πρακτικής άποψης, μετά από χρόνια φτωχών συγκομιδών, το 1095 μ.Χ. αποδείχθηκε μια γενναιόδωρη χρονιά, καθιστώντας εφικτό τον εφοδιασμό ενός μεγάλου στρατού εν κινήσει.

Ποιοι πολέμησαν στην Α΄Σταυροφορία;

Ενώ ο Πάπας σκόπευε να συσπειρώσει τα επίλεκτα στρατεύματα της Δυτικής Ευρώπης, η πρόσκλησή του είχε ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα: μια έκρηξη λαϊκού θρησκευτικού ζήλου που ενέπνευσε δεκάδες χιλιάδες σε όλη την Ευρώπη να ταξιδέψουν χιλιάδες μίλια για να πολεμήσουν έναν εχθρό σε εντελώς ξένο έδαφος. Ευγενείς, ιππότες, μηχανικοί, κληρικοί, αγρότες, γυναίκες και παιδιά, όλοι ξεκίνησαν. Προέρχονταν κυρίως από τη Γαλλία, αλλά και από την Ιβηρική χερσόνησο έως την Αγγλία και από την ιταλική χερσόνησο έως τα γερμανικά κράτη, και παρακινήθηκαν από θρησκευτικό ζήλο ή ταξίδεψαν είτε από υποχρέωση προς κάποιον άρχοντα, είτε ακόμη και για την τιμή, τη γη ή τον πλούτο. Αυτός ο σταυροφορικός στρατός περιλάμβανε τέσσερα τμήματα που, αν και δεν συνεργάζονταν πάντα, συγκρατούνταν από τον κοινό τους στόχο - την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ.

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της Α΄Σταυροφορίας;

Οι σταυροφόροι είχαν καταλάβει στις 15 Ιουλίου 1099 την ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ και μαζί της τον τόπο ταφής, σταύρωσης, ανάστασης και ανάληψης του Χριστού. Η Δυτική Εκκλησία εκμεταλλεύτηκε γρήγορα αυτό το επίτευγμα, καθιερώνοντας τη Σταυροφορία ως μια αξιόλογη στρατιωτική προσπάθεια. Στα επόμενα χρόνια, θα ανατρέξει στην Α΄Σταυροφορία ως πρότυπο για κάθε επόμενη εκστρατεία.

Υπήρξαν επίσης γεωπολιτικές αλλαγές. Στον απόηχο της εκστρατείας, οι σταυροφόροι δημιούργησαν επίσης τέσσερα σταυροφορικά κράτη: το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ, το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας, την Κομητεία της Έδεσσας και την Κομητεία της Τρίπολης. Αν και η Έδεσσα χάθηκε το 1150, τα υπόλοιπα τρία επιβίωσαν για σχεδόν 200 χρόνια, παρέχοντας άμυνα στις χριστιανικές κοινότητες στη Μέση Ανατολή, καθώς και διατηρώντας μια δυτική παρουσία στα σύνορα του χριστιανικού ελέγχου.

Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, η Α΄Σταυροφορία δημιούργησε μια σειρά προβλημάτων. Υπήρξαν απρόβλεπτες ή αρνητικές συνέπειες και αφορούσαν τη ρήξη των σχέσεων Δύσης - Βυζαντίου και τη φρίκη που ένιωσαν οι Βυζαντινοί από τις απείθαρχες ομάδες πολεμιστών που προκάλεσαν όλεθρο στην επικράτειά τους. Οι συγκρούσεις μεταξύ των σταυροφόρων και των βυζαντινών δυνάμεων ήταν συχνές και η δυσπιστία και η καχυποψία για τις προθέσεις τους μεγάλωνε. Ήταν μια ενοχλητική σχέση που μόνο χειροτέρευε και η κακή αίσθηση και η αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ Ανατολής και Δύσης ξέσπασε και κορυφώθηκε με την λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204.

Οι βασικές στιγμές της Α΄Σταυροφορίας

27 Νοεμβρίου 1095

Ο Πάπας Ουρβανός Β' απευθύνει κάλεσμα στα όπλα στη Σύνοδο του Κλερμόν, βάζοντας το φυτίλι στην ιδέα της σταυροφορίας στα χριστιανικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης.

Απρίλιος 1096

Περίπου 30.000 άνθρωποι ξεκινούν για την Πρώτη Σταυροφορία. Τον Οκτώβριο, συντρίβονται από τους Σελτζούκους Τούρκους στη μάχη του Τσιβετό, νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης.

Νοέμβριος 1096-Απρίλιος 1097

Το κύριο κύμα του σταυροφορικού στρατού συγκεντρώνεται έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης πριν διασχίσει τον Βόσπορο. Πολλοί από τους ηγέτες ορκίζονται πίστη στον βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό.

14 Μαΐου-19 Ιουνίου 1097

Στην πρώτη μεγάλη σύγκρουση της Α΄Σταυροφορίας, οι χριστιανικές δυνάμεις πολιορκούν τη Νίκαια, όπου οι αμυνόμενοι Σελτζούκοι Τούρκοι παραδίδονται στους Βυζαντινούς.

1 Ιουλίου 1097

Ένα απόσπασμα σταυροφόρων πέφτει σε ενέδρα στη μάχη του Δορυλαίου, νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης.

20 Οκτωβρίου 1097- 3 Ιουνίου 1098

Οι σταυροφόροι πολιορκούν την Αντιόχεια. Αφού συνάπτουν συμφωνία με έναν ντόπιο, τον Firouz, εισέρχονται κρυφά στην πόλη και την καταλαμβάνουν.

10 Μαρτίου 1098

Ο Βαλδουίνος της Βουλώνης γίνεται κόμης της Έδεσσας μετά από μια αρμενική εξέγερση που ανατρέπει τον προηγούμενο άρχοντά της, τον Θόρο.

7-28 Ιουνίου 1098

Μια δύναμη των Σελτζούκων πολιορκεί τους σταυροφόρους μέσα στην Αντιόχεια. Οι σταυροφόροι σπάνε την πολιορκία στη μάχη της Αντιόχειας.

7 Ιουνίου-15 Ιουλίου 1099

Οι σταυροφόροι φτάνουν στην Ιερουσαλήμ και την πολιορκούν. Μόλις παραβιάσουν τα τείχη της πόλης, σφαγιάζουν πολλούς από τους μουσουλμάνους και τους Εβραίους κατοίκους της, προτού καταστήσουν τον Γοδεφρείδο του Μπουγιόν κυρίαρχο μόνο κατ' όνομα.

Η σφαγή του άμαχου πληθυσμού ήταν ανείπωτη. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά και γέροι σφαγιάστηκαν. Οι Εβραίοι κλείστηκαν στη συναγωγή για να σωθούν‧ μάταια όμως, καθώς οι Σταυροφόροι κατέκαψαν όχι μόνο το κτήριο της συναγωγής αλλά και όλους όσοι βρίσκονταν μέσα. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που ο περιγράφει τη σκηνή ο Άραβας ιστορικός Ιμπν αλ-Καλανίσι:«πολλοί σκοτώθηκαν. Οι Εβραίοι συγκεντρώθηκαν στη συναγωγή τους και οι Φράγκοι τους έκαψαν ζωντανούς. Γκρέμισαν όλα τα ιερά μνημεία και τον τάφο του Αβραάμ…» Πρακτικά όλοι οι μη Χριστιανοί κάτοικοι της πόλης σφαγιάστηκαν.

12 Αυγούστου 1099

Οι Σταυροφόροι νικούν τις δυνάμεις των Φατιμιδών στη μάχη του Ασκαλόν (βόρεια της Γάζας), εξασφαλίζοντας την κυριαρχία τους.

Με πληροφορίες από History