Η μακρά λεπενοποίηση της Γαλλίας και η εξοικείωση με το τέρας

Οι ιστορικοί συνήθως δεν συμπαθούν τις ιστορικές νομοτέλειες. Πώς μπορεί άραγε να θεωρούμε ότι κάτι είναι προδιαγεγραμμένο να συμβεί όταν στην ιστορία της ανθρωπότητας όλα είναι δυνατά και τίποτε προβλέψιμο; Από την άλλη, ενώ πράγματι δεν υπάρχει «μοίρα» και «πεπρωμένο», ορισμένα γεγονότα δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν, όσο κι αν ίσως μας σοκάρουν. Είναι αποτελέσματα μακρών κοινωνικών και πολιτισμικών ωριμάνσεων που δεν μπορεί να διαφεύγουν των πιο προσεκτικών παρατηρητών. Αυτή είναι και η περίπτωση της προδιαγραφόμενης ανόδου του λεπενικού κόμματος στην κυβερνητική εξουσία, όπως έδειξαν τα αποτελέσματα του πρώτου προχθεσινού γύρου των βουλευτικών εκλογών στη Γαλλία. Η εξέλιξη είναι ασφαλώς ένα τεράστιο πλήγμα στη Γαλλική Ρεπουμπλίκ, όπως και γενικώς στην υπόθεση της δημοκρατίας στην ΕΕ, αλλά δεν θα πρέπει να μας κάνει να πέφτουμε από τα σύννεφα. Ούτε φυσικά να αποδίδουμε το σύνολο της ευθύνης στη θητεία του Μακρόν στο ύπατο αξίωμα της χώρας. Τα αίτια είναι σίγουρα πιο περίπλοκα από τον υποτιθέμενο αλαζονικό χαρακτήρα του σημερινού Προέδρου ή τη δυσκολία του στις σχέσεις με τις υπόλοιπες προσωπικότητες του χώρου του. Οι ρίζες του προβλήματος είναι κυρίως ιστορικές, πηγαίνοντας κάποιες δεκαετίες πίσω στον χρόνο.

Εθνικό Μέτωπο, ένα κόμμα του κλασικού φασισμού

Όταν ο Ζαν Μαρί Λεπέν ίδρυσε το Εθνικό Μέτωπο το 1972, ήταν ακόμη νωπές οι μνήμες του φασισμού στην Ευρώπη. Αυτό ωστόσο δεν λειτουργούσε μόνο αποτρεπτικά για ένα τέτοιο ακροδεξιό κόμμα, καθώς αν απευθυνόταν κάπου ήταν στους νοσταλγούς της υπερεθνικιστικής και ρατσιστικής αυτής ιδεολογίας. Λίγους, όχι πολύ ορατούς αλλά υπαρκτούς και κυρίως πολύ φανατικούς. Ο Λεπέν, γεννημένος το 1928 και έχοντας υπηρετήσει στην Λεγεώνα των Ξένων όλη την περίοδο της απο-αποικιοποίησης, όταν η Γαλλία πολεμούσε με κάθε αθέμιτο μέσο για να κρατήσει τις κτήσεις της από την Ινδοκίνα μέχρι την Αλγερία, ξεκίνησε αρχικά απευθυνόμενος σε αυτό το περιορισμένο ακροατήριο που δεν θα του εξασφάλιζε παρά μόνο 0,74% στις προεδρικές εκλογές του 1974. 

Ωστόσο, οι ιστορικές εξελίξεις λειτουργούσαν αργά αλλά σταθερά υπέρ του. Έτσι, τα κοινωνικά προβλήματα στη Γαλλία που άρχισαν να αναδύονται εντονότερα τη δεκαετία του ΄80 και '90, μετά τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις, τη μετεγκατάσταση μέρους της παραγωγικής βάσης σε φθηνότερες χώρες και γενικώς την απαξίωση του προλεταριάτου σε μια μεταβιομηχανική κοινωνία όπως η γαλλική, οδήγησαν στην ενίσχυση της ψήφου διαμαρτυρίας από τα κατώτερα στρώματα. Αυτό ακριβώς το κενό ήρθε να καλύψει ο Λεπέν, που μάλιστα κατάφερε να εκλεγεί ευρωβουλευτής το 1984, για να ακολουθήσουν πολλές ανάλογες επιτυχίες έκτοτε.

Το βασικότερο όλων όμως ήταν η τακτική της «λεπενοποίησης» της κοινής γνώμης που εφάρμοζε ήδη από τότε αυτός ο νομικός με τη ρητορική άνεση, τακτική που συνίστατο σε μια επιχειρηματολογία η οποία ήξερε συνειδητά να διχάζει και να παράγει τοξικότητα, εξοικειώνοντας όμως ταυτόχρονα την κοινή γνώμη με τα ακραία επιχειρήματα του εμπνευστή της. Όλη την κοινή γνώμη, και όχι μόνο τους λιγότερο προνομιούχους. 

Η τακτική του θα γνώριζε τη μεγαλύτερη δικαίωση στις προεδρικές εκλογές του 2002 όταν θα κατάφερνε να περάσει στον δεύτερο γύρο απέναντι στον Ζακ Σιράκ, καταγράφοντας το διόλου ευκαταφρόνητο για τότε 18%. Αν και υπήρξε συνολικά πέντε φορές υποψήφιος για την προεδρία της Γαλλίας, μπορούμε να πούμε ότι εκεί ήταν που άγγιξε και το ταβάνι των δυνατοτήτων του. Από εκεί και μετά, το Εθνικό Μέτωπο ήταν υποχρεωμένο να περάσει σε μια νέα εποχή, αν ήθελε από κόμμα διαμαρτυρίας και νοσταλγών του φασισμού και του ρατσιστικού αντισημιτισμού να μετεξελιχθεί σε κόμμα εξουσίας το οποίο θα μπορούσε να απευθυνθεί και στα μεσαία στρώματα. Το μέλλον, συνεπώς, έδειχνε προς την κόρη του, Μαρίν Λεπέν, μάχιμη δικηγόρο, μέλος από τα 18 της χρόνια του Εθνικού Μετώπου (από τα στελέχη του οποίου άλλωστε βρήκε και τους δύο πρώτους συζύγους της), όπως και εξίσου φιλόδοξη και δυναμική με τον πατέρα της. Με μια διαφορά: η ίδια, γεννημένη το 1968, ήταν προϊόν μιας πολύ διαφορετικής ιστορικής συγκυρίας, σε μια Γαλλία με εντελώς άλλου τύπου κοινωνικές εντάσεις.

Μαρίν Λεπέν, η πατροκτονία που γέννησε τον νέο λεπενισμό

Έτσι, όταν θα καλούνταν το 2011 να αναλάβει βάσει κληρονομικού δικαιώματος το κόμμα του «μπαμπά», θα βρίσκονταν ενώπιον της ανάγκης μιας πατροκτονίας. Η αφορμή θα δίνονταν το 2015, όταν ο 87χρονος τότε επίτιμος πρόεδρος του κόμματος χαρακτήρισε, μεταξύ άλλων, τους θαλάμους αερίων των ναζί «λεπτομέρεια της ιστορίας».

Τα αντανακλαστικά της κόρης ήταν άμεσα. Όπως θα έγραφε η σχετική ανακοίνωση: «Ο Ζαν Μαρί Λεπέν εξέφρασε μια θέση που έρχεται σε πλήρη και ευθεία ρήξη με τη θέση του Εθνικού Μετώπου, σε πλήρη αντίθεση με τις γραμμές που οριοθετήθηκαν από την Μαρίν Λεπέν. Επομένως, το κόμμα θα επιληφθεί του θέματος». Και πράγματι, σύντομα, θα κινούνταν οι διαδικασίες αποπομπής του από το κόμμα που είχε ιδρύσει ο ίδιος, παρά τις μηνύσεις που θα υπέβαλλε μάταια κατόπιν για να το αποτρέψει. Τυπικά έμοιαζε με οικογενειακό δράμα ή κατ' άλλους για μια σκηνοθετημένη ένταση που σκοπό είχε την παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Ουσιαστικά όμως ήταν η στιγμή της γέννησης του νέου λεπενισμού, δηλαδή της υιοθέτησης μιας πιο σύγχρονης ακροδεξιάς ιδεολογίας, που δεν εμπνεόταν πια από έναν ρατσισμό του αίματος αλλά από έναν πολιτισμικό ρατσισμό: θα χώριζε την Γαλλία ανάμεσα σε «αυθεντικούς» Γάλλους και σε Γάλλους «στα χαρτιά», ενώ σε ένδειξη ρεαλισμού θα απέσυρε τις ενστάσεις της για το γάμο των ομοφύλων και για τις εκτρώσεις, αφαιρώντας επίσης από το πρόγραμμά της την απειλή εξόδου από την ΕΕ.

Είναι ενδεικτικό ότι η 56χρονη πρόεδρος της Εθνικής Συσπείρωσης παρουσιάζει πλέον το κόμμα της ως υπερασπιστή των γκωλικών αξιών, ενώ η ίδια προβάλλει συχνά τη γυναικεία της ταυτότητα καθώς και την ανάγκη της γυναίκας να χειραφετηθεί, σε αντίθεση φυσικά με τον πατέρα της που η πρώην του σύζυγος τον είχε κατηγορήσει ως βίαιο, άπιστο και γεμάτο από τα στερεότυπα περί κατωτερότητας της γυναίκας. 

Τώρα πιο πολύ από ποτέ θα χρειαζόμασταν μια υπεύθυνη Αριστερά που θα είχε προ πολλού συγκροτήσει ενιαίο μέτωπο με το φιλελεύθερο κέντρο απέναντι στον κίνδυνο του λεπενισμού

Το rebranding του κόμματος και η εκστρατεία αποδαιμονοποίησής του είχε πετύχει. Απόδειξη ότι το 2017, 15 χρόνια μετά τον πατέρα της, η Μαρίν Λεπέν κατάφερε να βρεθεί και η ίδια στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Ηττήθηκε μεν από τον Εμανουέλ Μακρόν, όμως κατάφερε να συγκεντρώσει πάνω από το 34% των ψήφων, δηλαδή ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από αυτό του 2002. Η λεπενοποίηση της Γαλλίας ήταν ανεπίστρεπτη, και είχε επιτευχθεί με δόλιο τρόπο, εργαλειοποιώντας το μεταναστευτικό, μοιράζοντας λαϊκιστικές υποσχέσεις για αδύνατες παροχές και παίζοντας με τους κοινωνικούς φόβους των Γάλλων ιδίως της επαρχίας όπου η Εθνική Συσπείρωση αντλεί τη μεγαλύτερη δύναμή της (και όπου παρεμπιπτόντως δεν θα συναντήσει ποτέ κανείς μετανάστες...).

Στην πολιτική πάντως έχει μεγάλη σημασία ποιους αντιπάλους επιλέγεις ως βασικούς για να αντιπαρατεθείς. Και για τον λεπενισμό, πιο μισητός από τον μακρονισμό, κατέστη ο αριστερισμός της σημερινής γαλλικής Αριστεράς. Με όλες τις εξαλλοσύνες του νεοκομμουνιστή Μελανσόν και της παράταξής του τα τελευταία χρόνια, η Μαρίν Λεπέν θα έβρισκε το ιδανικότερο πρόσωπο για να τον εμφανίσει ως εχθρό των ρεπουμπλικανικών αξιών. Εξαλλοσύνες που θα οδηγούσαν ακόμη και έναν εβραίο Γάλλο, πρώην κυνηγό φυγόδικων ναζί, τον Σερζ Κλάρσφελντ να δηλώσει τις προάλλες ότι θα ψηφίσει τους λεπενικούς διότι δεν θέλει να δει στην εξουσία ένα κόμμα όπως της Αριστεράς που υπερασπίζεται το ισλάμ. Εντελώς παράδοξο προφανώς για έναν τέτοιο άνθρωπο να ψηφίζει ένα κόμμα που ήταν για χρόνια ο πλέον απροκάλυπτος εκφραστής του αντισημιτισμού, αλλά πολύ χαρακτηριστικό για το τι αντανακλαστικά μπορεί να ξυπνήσει αυτή η μετεξέλιξη της λαϊκιστικής και φιλο-ισλαμικής αριστεράς σήμερα. Και είναι τώρα πιο πολύ από ποτέ που θα χρειαζόμασταν μια υπεύθυνη Αριστερά η οποία θα είχε προ πολλού συγκροτήσει ενιαίο μέτωπο με το φιλελεύθερο κέντρο απέναντι στον μείζονα κίνδυνο του λεπενισμού.