Η εμφυλιοπολεμική ατμόσφαιρα στις ΗΠΑ μετά την καταδίκη του Τραμπ

Το ποινικό δικαστήριο καταδίκασε τον Ντόναλντ Τραμπ για διαφθορά και οι οπαδοί του δεν θα μείνουν με σταυρωμένα χέρια. Η δικαστική απόφαση θεωρείται σήμερα το έναυσμα για βία, για εμφυλιοπολεμική έκρηξη. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που παρακολουθούμε σκηνές απείρου κάλλους: την περασμένη εβδομάδα ο Ρόμπερτ ντε Νίρο, ο οποίος κατηγορούσε τον Ντόναλντ Τραμπ για πρόθεση επιβολής δικτατορίας, συνάντησε τον όχλο των τραμπικών που έβριζε τον ηθοποιό «ξοφλημένο» και «loser». Στο μεταξύ, από τον περασμένο Οκτώβριο μέσα και έξω από τις πανεπιστημιουπόλεις, εκτυλίσσονται ιδεολογικές αλλά και σωματικές μάχες.Τι συμβαίνει επιτέλους στις ΗΠΑ;

Όταν το 2004 επανεξελέγη ο Τζορτζ Γ. Μπους, ο Άγγλος ιστορικός Simon Schama είπε ότι οι ΗΠΑ δεν ήταν τόσο πολωμένες από την εποχή του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου κι ότι θα τους ταίριαζε το όνομα Διχασμένες Πολιτείες της Αμερικής. Από το 1994 μέχρι το 2014, το ποσοστό των Αμερικανών που εξέφραζαν είτε «σταθερά αριστεροφιλελεύθερες» ή «σταθερά συντηρητικές» απόψεις διπλασιάστηκε από 10% σε 21%. Το 1994, ο μέσος Ρεπουμπλικανός ήταν πιο συντηρητικός από το 70% των Δημοκρατικών, συγκριτικά με το 2014 όταν ήταν πιο συντηρητικός από το 94% των Δημοκρατικών: το χάσμα φαινόταν να μεγαλώνει. Όσο για τις οικογένειες γίνονταν όλο και πιο ομοιογενείς από πολιτική άποψη. Το 2018, το 80% των γάμων είχαν ομοιογενή κομματική ένταξη· η δε συμφωνία γονέων-παιδιών έφτανε το 75%: αν εξετάσουμε τα δεδομένα της ιστορίας, ποτέ άλλοτε οι οικογένειες δεν συμφωνούσαν σε τέτοιο βαθμό· από τη δεκαετία του 1960 μέχρι το 1980 υπήρχε χάσμα γενεών, ενώ τώρα φαίνεται πως η γονική επιρροή έχει ενισχυθεί πολύ. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Μπράουν διαπίστωσε ότι οι ΗΠΑ πολώνονται πιο γρήγορα σε σύγκριση με άλλες δημοκρατικές χώρες όπως ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και η Αυστραλία –κυρίως διότι σ’ αυτές τις χώρες είναι διάχυτη η «κεντρώα» πολιτική– τα άκρα αποφεύγονται. Αλλά παρότι στις ΗΠΑ τα άκρα δεν αποφεύγονται, η πόλωση στην αμερικανική πολιτική είναι κυρίως ένα φαινόμενο μεταξύ των Αμερικανών που ασχολούνται με την πολιτική και εκφράζουν τις πολιτικές τους απόψεις· οι Αμερικανοί που δεν ασχολούνται με την πολιτική (δηλαδή η πλειοψηφία) δεν είναι τόσο πολωμένοι.

Ποια ζητήματα διχάζουν περισσότερο τους Αμερικανούς; Η αναγνώριση και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής απασχολεί μόνο το 21% των Ρεπουμπλικανών, σε αντίθεση με το 78% των Δημοκρατικών. Στα διχαστικά θέματα περιλαμβάνεται η προστασία του περιβάλλοντος, η μεταρρύθμιση της πολιτικής για την οπλοφορία και η ενίσχυση της στρατιωτικής ισχύος της χώρας. Αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη, οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν εστιάζουν στη βελτίωση της οικονομίας, την οποία θεωρούν λίγο-πολύ ανεξάρτητη από τις κυβερνήσεις. Αλλά εδώ μπαίνει ένα από τα πιο διχαστικά ζητήματα: για τους Ρεπουμπλικανούς, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει υπερβολική δύναμη και οι αρμοδιότητές της πρέπει να αφαιρεθούν· οι περισσότεροι Δημοκρατικοί δεν συμμερίζονται αυτή την ιδέα. Εξάλλου, οι Δημοκρατικοί ενδιαφέρονται για πράγματα που είναι αδιάφορα για τους κομματικούς τους αντιπάλους: π.χ. για τη στάση των ΗΠΑ προς την Κούβα.

Παρ’ όλο που το 60% των Αμερικανών πιστεύει ότι η κυβέρνηση πρέπει να παρέχει υγειονομική περίθαλψη στους πολίτες της, οι απόψεις διίστανται μεταξύ των κομματικών γραμμών: το 85% των Δημοκρατικών, συμπεριλαμβανομένων των αριστερών ανεξάρτητων, πιστεύουν ότι η υγειονομική περίθαλψη είναι ευθύνη της κυβέρνησης και το 68% των Ρεπουμπλικανών πιστεύουν ότι δεν είναι ευθύνη της κυβέρνησης. Το 60% των Αμερικανών φαίνεται να πιστεύει ότι η άμβλωση πρέπει να είναι γενικά νόμιμη στο πρώτο τρίμηνο, αλλά μόνο το 28% στο δεύτερο τρίμηνο και το 13% στο τρίτο τρίμηνο. Το 77% των Αμερικανών πιστεύει ότι η μετανάστευση είναι καλή για τη χώρα, αλλά το 23% που πιστεύει ότι είναι κακή, το πιστεύει με μεγάλο πείσμα. Όσον αφορά τα δικαιώματα οπλοφορίας-οπλοχρησίας, το 89% υποστηρίζει το δικαίωμα υπό την προϋπόθεση της ψυχικής υγείας – όμως, πώς εξασφαλίζεται αυτή η προϋπόθεση; Αν το καλοσκεφτεί κανείς, μονάχα μια μικρή μειοψηφία είναι υπέρ της συνταγματικής αναθεώρησης προκειμένου να καταργηθεί ολοσχερώς το εν λόγω δικαίωμα. Και όμως η πόλωση επί του θέματος είναι πικρή.

Άραγε το Κογκρέσο οδηγεί το κοινό ή το κοινό το Κογκρέσο; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Μπορούμε όμως να πούμε με βεβαιότητα ότι τα κομματικά προγράμματα, οι νομοθετικές προτάσεις, μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων έχουν αποκλίνει περισσότερο από ποτέ. Στο Κογκρέσο, το κόμμα της πλειοψηφίας δίνει προτεραιότητα στις θέσεις που ευθυγραμμίζονται περισσότερο με την κομματική του πλατφόρμα και την πολιτική ιδεολογία: η υιοθέτηση ιδεολογικά διακριτών θέσεων προκαλεί πόλωση τόσο στις ελίτ όσο και στο εκλογικό σώμα. Εξάλλου φαίνεται πως οι ψηφοφόροι τείνουν να εκλέγουν άτομα με ξεκάθαρες θέσεις αποφεύγοντας τους «ναιμεναλλάδες»: πλην όμως, συχνά οι ξεκάθαρες θέσεις είναι δογματικές και εκφράζουν τις πιο ακραίες ομάδες εντός του κόμματος. Αυτές οι θέσεις και αυτές οι ομάδες προκαλούν περαιτέρω πόλωση.

Οι Δημοκρατικοί, από τότε που απαχώρησαν από το κόμμα οι ρατσιστές του Νότου (Blue Dogs κ.λπ.), έχουν γίνει πιο μετριοπαθείς στις θρησκευτικές απόψεις, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί παραμένουν παραδοσιακοί προτιμώντας χριστιανούς υποψηφίους και τραβώντας το κόμμα προς την άκρα δεξιά των Ευαγγελιστών

Είναι χαρακτηριστικό ότι αυξάνονται οι πολιτείες που είναι διχασμένες σχεδόν 50/50 μεταξύ Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών. Έτσι, δεδομένου του εκλογικού συστήματος των εκλεκτόρων, ο νικητής υποψήφιος δεν κερδίζει τη λαϊκή πλειοψηφία με αποτέλεσμα παράπονα για τη νομιμότητα της διαδικασίας και επιδείνωση της πόλωσης. Παραλλήλως, η πόλωση οξύνεται εξαιτίας των δημογραφικών αλλαγών: η ιδεολογική διαίρεση μεταξύ των Ρεπουμπλικανών και των Δημοκρατικών πρέπει να αποδοθεί εν μέρει στο θρησκευτικό και πολιτισμικό χάσμα. Οι Δημοκρατικοί, από τότε που απαχώρησαν από το κόμμα οι ρατσιστές του Νότου (Blue Dogs κ.λπ.), έχουν γίνει πιο μετριοπαθείς στις θρησκευτικές απόψεις, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί παραμένουν παραδοσιακοί προτιμώντας χριστιανούς υποψηφίους και τραβώντας το κόμμα προς την άκρα δεξιά των Ευαγγελιστών.

Ένας άλλος πολωτικός παράγοντας είναι τα ΜΜΕ. Αν και οι αναλύσεις επιβεβαιώνουν ότι ο τόνος των βραδινών εκπομπών ειδήσεων παρέμεινε αμετάβλητος από το 1968 έως το 1996 –σε μεγάλο βαθμό κεντρώος, με μια μικρή αλλά σταθερή προκατάληψη προς τις θέσεις του Δημοκρατικού Κόμματος– έκτοτε όλα έχουν αλλάξει. Έχουν εμφανιστεί κομματικοί θύλακες σε ιστολόγια, ραδιοφωνικούς σταθμούς, ιστότοπους και καλωδιακά ειδησεογραφικά κανάλια, τα οποία χρησιμοποιούν προσβλητική γλώσσα, κοροϊδίες και fake news με σκοπό να πετύχουν την «ιερή αγανάκτηση» του πολίτη. Το σίγουρο είναι πως Ρεπουμπλικανοί και Δημοκρατικοί χρησιμοποιούν εντελώς διαφορετικές πηγές πληροφόρησης.

To oξύτερο ζήτημα που περνά μέσα από όλους αυτούς τους διαύλους και διχάζει τους Αμερικανούς είναι το κίνημα της πολιτικής ορθότητας το οποίο συμβάδιζε με τον φοιτητικό ακτιβισμό ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, αλλά σήμερα αγκαλιάζει ολόκληρη την κοινωνία. Η αντίληψη ότι η πολιτική ορθότητα είναι μια μορφή λογοκρισίας είναι διάχυτη στους Ρεπουμπλικανούς, ενώ μεγάλο μέρος των Δημοκρατικών την έχουν υιοθετήσει.

Σύμφωνα με μια έκθεση ερευνητών της Οξφόρδης, συμπεριλαμβανομένου του κοινωνιολόγου Philip N. Howard, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική πόλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω της ψηφιακής προπαγάνδας και των θεωριών συνωμοσίας. Εξάλλου, δεν πρέπει να υποτιμάμε τον ρόλο ξένων δυνάμεων που μέσω της ψηφιακής προπαγάνδας επηρεάζουν το αμερικανικό κοινό: είναι πολλοί όσο ωφελούνται από τον διχασμό και το αλληλοφάγωμα των Αμερικανών. Ένας τρόπος να επιδεινώνεται αυτό το αλλοφάγωμα είναι η πρόκληση τεχνητών φόβων (π.χ. από τους Μεξικανούς μετανάστες, από την επαναστατική αριστερά, από την τρομοκρατία) και ο υποδαυλισμός της καψυποψίας στο εσωτερικό, η ενθάρρυνση παρανοϊκών ιδεών σχετικά με την ατομική και εθνική ασφάλεια. Πρόφατα πολωτικά ζητήματα ήταν η προπαγάνδα ότι οι Δημοκρατικοί είναι τόσο αγκιστρωμένοι στην εξουσία ώστε θέλουν να νομιμοποιήσουν την εκλογική νοθεία» και ότι «Οι σοσιαλιστές που μισούν την Αμερική επιδιώκουν να ανατρέψουν τον αμερικανικό τρόπο ζωής που βασίζεται στην ελευθερία και να τον αντικαταστήσουν με δικτατορική κυβέρνηση που θα ελέγχει κάθε πτυχή της ζωής».

Τέλος, πολωτική είναι η ίδια η παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ, η  ρητορική του, η ακατάσχετη φλυαρία του με λόγια, tweets, διαφημίσεις, εκπομπές που επιδεινώνουν τη διχόνοια δαιμονοποιώντας άτομα και ομάδες, και κλονίζοντας την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην επιστήμη και στη λογική.