Σαν σήμερα 30 Μαΐου 1431: Η Ζαν Ντ' Αρκ κάηκε στην πυρά - Η Ιωάννα της Λωραίνης αγιοποιήθηκε από την καθολική εκκλησία και ανακηρύχθηκε προστάτιδα της Γαλλίας
Αγία της καθολικής εκκλησίας και εθνική ηρωίδα της Γαλλίας, η Ιωάννα της Λωραίνης ή Ζαν ντ' Αρκ δικάζεται με την κατηγορία της αίρεσης και καταδικάζεται σε θάνατο στην πυρά, ποινή η οποία εκτελέστηκε σαν σήμερα, στις 30 Μαΐου του 1431.
Ζαν Ντ' Αρκ: Σαν σήμερα κάηκε ζωντανή η εθνική ηρωίδα της Γαλλίας
Παρότι πέθανε σε ηλικία μόλις 19 ετών, η Ζαν ντ' Αρκ απέκτησε θρυλικές διαστάσεις κατά τους αιώνες που ακολούθησαν τον μαρτυρικό θάνατό της. Η κόρη αγρότη η οποία ηγήθηκε των γαλλικών στρατευμάτων στον Εκατονταετή Πόλεμο κατά των Άγγλων αθωώθηκε μεταθανάτια, οσιοποιήθηκε από την καθολική εκκλησία, ενώ ενέπνευσε πληθώρα λογοτεχνικών, ιστορικών, μουσικών, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων.
Η μνήμη της τιμάται στις 30 Μαΐου και θεωρείται προστάτιδα της Γαλλίας, καθώς επίσης και των αιχμαλώτων, των στρατιωτικών και όσων διώκονται για την πίστη τους.
Η Ιωάννα της Λωραίνης στη Γαλλία του Εκατονταετούς Πολέμου
Γεννημένη στις 6 Ιανουαρίου 1412 στο χωριό Ντονρεμί της βορειοανατολικής Γαλλίας, στα σύνορα της Καμπανίας και της Λωραίνης, η Ζαν Ντ' Αρκ μεγάλωσε στο αγρόκτημα της οικογένειας της, χωρίς να μάθει ποτέ γραφή και ανάγνωση.
Το 1415, ο Εκατονταετής Πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας εισήλθε σε μια κρίσιμη φάση όταν ο νεαρός βασιλιάς Ερρίκος Ε' της Αγγλίας εισέβαλε στη Γαλλία και κέρδισε μια σειρά αποφασιστικών νικών κατά των δυνάμεων του βασιλιά Κάρολου ΣΤ'.
Όλα αυτά ενώ ο γαλλικός πληθυσμός δεν είχε προλάβει να ανακάμψει από την επιδημία της πανούκλας που είχε πλήξει τη χώρα στα μέσα του 14ου αιώνα και το γαλλικό εμπόριο ήταν αποκομμένο από τις διεθνείς αγορές. Πριν εμφανιστεί η Ιωάννα της Λωραίνης, οι Άγγλοι είχαν σχεδόν καταφέρει να εγκαθιδρύσουν μία διπλή μοναρχία στη χώρα και ο γαλλικός στρατός δεν είχε καταφέρει καμία σημαντική νίκη για μια γενιά.
Ο Ερρίκος Ε' και ο Κάρολος ΣΤ' πέθαναν και οι δύο το 1422 με δύο μόλις μήνες διαφορά ο ένας από τον άλλο, αφήνοντας ως νόμιμο διάδοχο και των δύο βασιλείων τον νηπιακής ηλικίας Ερρίκο ΣΤ' της Αγγλίας, με προσωρινά βασιλεύοντα στη θέση του τον αδελφό του θανόντα Ερρίκου, Ιωάννη του Λάνκαστερ.
Μέχρι το 1429, οπότε και η Ιωάννα της Λωραίνης άρχισε να επηρεάζει τα πράγματα, σχεδόν όλη η βόρεια Γαλλία και ένα τμήμα στα νοτιοδυτικά βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Άγγλων και των Βουργουνδών. Οι Άγγλοι ήλεγχαν το Παρίσι και τη Ρουέν ενώ οι Βουργουνδοί ήλεγχαν τη Ρενς, που αποτελούσε τον τόπο όπου παραδοσιακά στέφονταν οι Γάλλοι βασιλείς από το 816. Αυτό είχε μεγάλη σημασία, καθώς κανείς από τους διεκδικητές του γαλλικού θρόνου δεν είχε ακόμη στεφθεί επίσημα.
Το 1428 οι Άγγλοι ξεκίνησαν να πολιορκούν την Ορλεάνη, μία από τις ελάχιστες πόλεις που είχαν παραμείνει πιστές στον Κάρολο Ζ' και σημαντικό στόχο, όντας σε σημαντική στρατηγική θέση στον ποταμό Λίγηρα και αποτελώντας το τελευταίο εμπόδιο για μία τελειωτική επίθεση στο εναπομείναν βασίλειο του Καρόλου.
Οι προοπτικές για την Ορλεάνη ήταν δυσοίωνες, έστω και αν επί γενιές κυκλοφορούσαν προφητείες, σύμφωνα με τις οποίες η Γαλλία θα σώζονταν από μία κοπέλα από τα σύνορα της Λωραίνης «που θα έκανε θαύματα» και ότι «η Γαλλία θα απωλεσθεί από μία γυναίκα και στη συνέχεια θα διασωθεί από μία παρθένο».
Η Παρθένος της Ορλεάνης, τα οράματα απελευθέρωσης και οι συνομιλίες με τους αγίους
Σε ηλικία 13 ετών, η Ζαν ντ' Αρκ είδε στον κήπο του πατρικού σπιτιού της το πρώτο από τα οράματά της, όπου παρουσιαζόταν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, η Αγία Μαργαρίτα και η Αγία Αικατερίνη και την καλούσαν να δράσει για να απαλλάξει τη Γαλλία από την ταπείνωση που της είχαν επιβάλει οι Άγγλοι με τη Συνθήκη του Τρουά στην πιο κρίσιμη φάση του Εκατονταετούς Πολέμου, και να βοηθήσει τον διάδοχο του γαλλικού θρόνου Κάρολο Ζ' να επανακτήσει το στέμμα.
Όταν έγινε 16 ετών, ζήτησε από μια συγγενή της να πάει στην κοντινή πόλη Βοκουλέρ, όπου ζήτησε από τον τοπικό στρατιωτικό διοικητή Ρομπέρ ντε Μποντρικούρ να της δώσει ένοπλη συνοδεία για να επισκεφθεί το παλάτι στη Σινόν και να ζητήσει ακρόαση από τον βασιλιά. Εκείνος αρνήθηκε και της απάντησε κοροϊδευτικά, αλλά η Ιωάννα της Λωραίνης δεν πτοήθηκε.
Επέστρεψε τον επόμενο Ιανουάριο και τελικά κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη δύο στρατιωτών, των Ζαν ντε Μετζ και Μπερτράν ντε Πουλενζί που κατάφεραν να πείσουν τον Μποντρικούρ να την ακούσει. Σε αυτή τη συνάντηση μάλιστα έκανε και μια εκτίμηση που βγήκε αληθινή: Προέβλεψε την ατυχή έκβαση της μάχης του Ρουβρέ κοντά στην Ορλεάνη, αρκετές ημέρες πριν να φτάσει ο αγγελιοφόρος με το σχετικό μήνυμα.
Tο 1429, σε ηλικία 17 ετών το 1429 η Ιωάννα κατόρθωσε να γίνει δεκτή από τον Κάρολο και να του μιλήσει για το όραμα και τη «θεϊκή της αποστολή». Η εμφάνιση της Ζαν ντ' Αρκ, μιας νεαρής κοπέλας που ισχυρίζονταν ότι συνομιλούσε με το θείο, έδωσε την δυνατότητα στους Γάλλους να δώσουν μια θρησκευτική διάσταση στον πόλεμο, κάτι που έδειχνε να είναι η τελευταία τους ελπίδα σε μία πολυετή καταστροφική πορεία.
Στις 29 Απριλίου του ίδιου έτους, η Ιωάννα της Λωραίνης έφτασε στην Ορλεάνη στις αποφασισμένη να εμπλακεί στον πόλεμο. Αρχικά αρνήθηκαν να της επιτρέψουν την είσοδο στα στρατιωτικά συμβούλια ωστόσο η ίδια απαίτησε και επέβαλλε την παρουσία της στις συνεδρίες και τις μάχες.
Αλλεπάλληλες στρατιωτικές επιτυχίες
Τους πέντε μήνες κατά τους οποίους παρέμεινε στην Ορλεάνη, ο γαλλικός στρατός κατάφερε να ανατρέψει το ιστορικό των συνεχών ηττών. Στις 7 Μαΐου 1429 έγινε επίθεση στο κύριο αγγλικό φρούριο Λε Τουρέλ. Εκεί η Ζαν ντ' Αρκ τραυματίστηκε από βέλος ενώ κρατούσε το λάβαρό της και απομακρύνθηκε για λίγο από το μέτωπο, αλλά σύντομα για να εμψυχώσει τους στρατιώτες πριν από την τελική επίθεση που σήμανε και την κατάληψη του φρουρίου.
Η Ιωάννα αποθεώθηκε ως η ηρωίδα της μάχης. Την επόμενη ημέρα οι Άγγλοι σταμάτησαν την πολιορκία της Ορλεάνης. Η άρση της πολιορκίας θεωρήθηκε σημάδι για τη θεϊκή υποστήριξη της Ιωάννα της Λωραίνης και σημαντικοί Γάλλοι ιεράρχες άρχισαν να την υποστηρίζουν.
Τις επόμενες εβδομάδες, η Ζαν ντ' Αρκ και οι Γάλλοι διοικητές οδήγησαν τα στρατεύματα σε μια σειρά από εκπληκτικές νίκες επί των Άγγλων. Στις 16 Ιουλίου, ο βασιλικός στρατός έφτασε στη Ρεμς και την επόμενη ημέρα, ο Κάρολος Ζ' στέφθηκε βασιλιάς της Γαλλίας, με την Ιωάννα να στέκεται κοντά κρατώντας ψηλά μια εικόνα του Χριστού. Μετά την τελετή, γονάτισε μπροστά στον Κάρολο, αποκαλώντας τον με χαρά βασιλιά για πρώτη φορά.
Στις 23 Μαΐου 1430 πιάστηκε αιχμάλωτη από Βουργουνδούς μετά από ενέδρα, ενώ βρισκόταν σε αποστολή κατάληψης αγγλικού στρατοπέδου. Οι Βουργουνδοί τη φυλάκισαν στο κάστρο Μπορεβουάρ υπό την επίβλεψη της Ιωάννας του Λουξεμβούργου, η οποία προσπάθησε όσο μπορούσε να βελτιώσει τις συνθήκες κράτησής της Ιωάννας. Ανεξάρτητα από αυτό, έκανε πολλαπλές προσπάθειες απόδρασης, με αποτέλεσμα να μεταφερθεί στο Αράς.
Παρά τις αντιρρήσεις της Ιωάννας του Λουξεμβούργου, οι Βουργουνδοί τελικά δέχτηκαν να την παραδώσουν στους Άγγλους αφού έλαβαν αμοιβή 10.000 λιβρών.
Οι Άγγλοι μετέφεραν την Ιωάννα στη Ρουέν που αποτελούσε το ορμητήριό τους στη Γαλλία. Τους επόμενους μήνες οι Γάλλοι έκαναν διάφορες απόπειρες να τη φυγαδεύσουν, ενώ ο Κάρολος Ζ' απειλούσε πως θα εκδικηθεί τους Βουργουνδούς, τους Άγγλους «και τις γυναίκες της Αγγλίας», αλλά όλες οι προσπάθειες απέτυχαν.
Τον Μάρτιο του 1431 δικάστηκε ενώπιον των εκκλησιαστικών αρχών στη Ρουέν με την κατηγορία της αίρεσης. Το πιο σοβαρό έγκλημά της, σύμφωνα με το δικαστήριο, ήταν η απόρριψη της εκκλησιαστικής εξουσίας υπέρ της άμεσης εντολοδοσίας από τον Θεό. Αφού αρνήθηκε να υποταχθεί στην εκκλησία, η ποινή της διαβάστηκε στις 24 Μαΐου: Θα παραδοθεί στις κοσμικές αρχές και θα εκτελεστεί.
Έχοντας διαταχθεί να φορέσει γυναικεία ρούχα, υπάκουσε, αλλά λίγες μέρες αργότερα οι δικαστές πήγαν στο κελί της και τη βρήκαν ξανά ντυμένη με ανδρική ενδυμασία. Ερωτηθείσα, τους είπε ότι η Αγία Αικατερίνη και η Αγία Μαργαρίτα την επέπληξαν επειδή ενέδωσε στην εκκλησία παρά τη θέλησή τους. Κρίθηκε ότι ήταν υποτροπιάζουσα αιρετική και στις 29 Μαΐου διατάχθηκε να παραδοθεί σε αξιωματούχους.
Αυτόπτες μάρτυρες περιέγραψαν την σκηνή της εκτέλεσής της δια της πυράς στις 30 Μαΐου 1431 στη Ρουέν. Δεμένη σε έναν ψηλό στύλο, ζήτησε από δύο ιερείς να κρατούν έναν σταυρό μπροστά της. Ένα Άγγλος στρατιώτης επίσης έφτιαξε έναν μικρό σταυρό και τον έβαλε μπροστά από το φόρεμά της. Κατά την εκτέλεσή της μόνο ένας Άγγλος στρατιώτης τόλμησε να φωνάξει: «Είμαστε χαμένοι, κάψαμε μια αγία».
Μετά τον θάνατό της οι Άγγλοι ξέθαψαν από τα κάρβουνα το απανθρακωμένο σώμα της έτσι ώστε κανείς να μην μπορεί να ισχυριστεί πως είχε δραπετεύσει. Μετά έκαψαν άλλες δύο φορές το σώμα της μέχρι να μετατραπεί σε στάχτες, ώστε να αποτρέψουν την συλλογή κειμηλίων και έριξαν ότι είχε απομείνει στον ποταμό Σηκουάνα. Ο εκτελεστής της, Ζοφρό Τεράζ, αργότερα κατέθεσε ότι εκείνη «φοβόταν πάρα πολύ μήπως καταδικαστεί από τον Θεό».
Ο Εκατονταετής Πόλεμος διήρκησε άλλα 22 χρόνια μετά τον θάνατό της σε ηλικία 19 ετών. 24 χρόνια μετά την εκτέλεσή της, αθωώθηκε και αγιοποιήθηκε από την καθολική εκκλησία.
Ο θρύλος της Ζαν Ντ' Αρκ και οι καλλιτεχνικές απεικονίσεις
Η Ιωάννα της Λωραίνης έχει καταστεί θρυλική φυσιογνωμία τόσο για τη Γαλλία όσο και για πολλές χώρες της υφηλίου. Πληθώρα από λογοτεχνικά, ιστορικά, μουσικά, θεατρικά και κινηματογραφικά έργα έχουν ως πηγή έμπνευσης την προσωπικότητά της.
Μεταξύ άλλων, ενέπνευσε έργα των Σαίξπηρ, Βολταίρου, Σίλερ, Βέρντι, Τσαϊκόφσκι, Μαρκ Τουέιν, Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, Μπέρτολντ Μπρεχτ. Κατά καιρούς απεικονίζεται σε διάφορες ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, βιντεοπαιχνίδια, ενώ χιλιάδες μουσικόφιλοι έχουν σιγοτραγουδήσει τον στίχο «and now I know how Joan of Arc felt», από το «Bigmouth Strikes Again» των Smiths.
Σχετικά με το μυθιστόρημά του «Η Ιωάννα της Λωραίνης», ο διάσημος Αμερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουέιν έγραψε ότι «μου αρέσει περισσότερο από όλα τα βιβλία μου και είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, το καλύτερο». Σε σημείωμα του που δημοσιεύτηκε στην πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση του μυθιστορήματος στα ελληνικά, αναφέρει: «Η Ζαν αποτελεί το Θαύμα όλων των Εποχών… από τότε που άρχισε να γράφεται η ανθρώπινη ιστορία, η Ιωάννα της Λωραίνης είναι το μοναδικό άτομο, άνδρας ή γυναίκα, που ανέλαβε την ανώτατη διοίκηση των στρατιωτικών δυνάμεων ενός κράτους σε ηλικία δεκαεπτά ετών».
Κλασική επίσης παραμένει η ταινία τα «Πάθη της Ζαν Ντ' Αρκ» του Καρλ Ντράγιερ, η οποία γυρίστηκε το 1928 και βασίστηκε στα ντοκουμέντα της δίκης. Το φιλμ τονίζει και προβάλλει τόσο τη δίκη όσο και τα βασανιστήρια, την καταδίκη και τελικά το κάψιμό της στην πυρά.
Ο κριτικός κινηματογράφου Στίβεν Γκρεϊντάνους έγραψε: «Το να παρακολουθείς τα “Πάθη της Ζαν Ντ' Αρκ” είναι σαν να ρίχνεις μια κλεφτή ματιά στην ψυχή μιας Αγίας στη διάρκεια της δίκης της. Είναι ένα πνευματικό, σχεδόν μυστικιστικό πορτρέτο μιας ψυχής που περνά τα μαρτύρια του Χριστού».
14°
