Αεροπορικά ταξίδια και αναταράξεις

Του Σάκη Σεραφείμ

Την Τρίτη 21 Μαΐου 2024 και περί ώρα τοπική Μιανμάρ 14:19 πάνω από το δέλτα του ποταμού Ιραουάντι, στο αεροσκάφος Boeing 777-300ER των Αερογραμμών Σιγκαπούρης που εκτελούσε την πτήση SQ321, προερχόμενο από Χίθροου με προορισμό τη Σιγκαπούρη, οι επιβάτες είχαν πριν λίγη ώρα ξυπνήσει και τους σερβιριζόταν πρωινό σε ύψος 37.000 ποδών, έπειτα από σχεδόν έντεκα ώρες που είχε κρατήσει ώς εκείνη τη στιγμή η πτήση — όταν ξαφνικά το αεροσκάφος εισήλθε σε έντονες αναταράξεις παρά την καθαρή ατμόσφαιρα, κατά τρόπο που είχε ως αποτέλεσμα τραυματισμούς (αρκετοί εκ των οποίων σοβαροί) και τον θάνατο ενός 73χρονου επιβάτη. Ο κυβερνήτης, λόγω της έκτακτης κατάστασης, εξέτρεψε το αεροσκάφος προς Μπανγκόκ, όπου και το προσγείωσε με ασφάλεια έπειτα από σχεδόν 60′ και περί ώρα τοπική Ταϊλάνδης 15:45.

Όπως ήταν φυσικό, η είδηση κυριάρχησε στην επικαιρότητα των ημερών, και πολλά γράφτηκαν και ειπώθηκαν σχετικά με το θέμα και τους προβληματισμούς που αυτό εύλογα γέννησε γύρω από τα αεροπορικά ταξίδια· και από αυτά τα πολλά, λόγω ιδιότητος, δεν απέφυγα το να προσέξω πως ορισμένα προσφέρουν εξαίρετη τροφή για σκέψη αναφορικά με τον τρόπο που συλλογιζόμαστε εμείς οι άνθρωποι, πώς ιεραρχούμε τα πράγματα και πώς αποκωδικοποιούμε τις περιπλοκότητες του κόσμου που μας περιβάλλει — και γιατί ενίοτε μας είναι φυσικότερο να υιοθετούμε πράγματα που δεν είναι ακριβώς σωστά. Έτσι λοιπόν θα επιχειρήσω να αναδείξω, πολύ συνοπτικά, κάποια εξ αυτών.

Αεροπορικά ταξίδια: Χρήσιμες συμβουλές για το τι κάνουμε σε περιπτώσεις έντονων αναταράξεων στο αεροσκάφος

① Προεξοφλούμε ότι οι κίνδυνοι θα μας είναι εγκαίρως αντιληπτοί. Ο αέρας είναι ένα ρευστό — όπως είναι και το νερό, και τα άλλα υγρά. Και, όπως συμβαίνει με τη ροή σε όλα τα ρευστά, έτσι και στον αέρα μπορούν να υπάρχουν τυρβώσεις και δίνες· κι εξαιτίας της κυρίαρχης θέσης που κατέχει η όραση μεταξύ των αισθήσεών μας, θεωρούμε αυτονόητο πως αυτές θα είμαστε πάντοτε σε θέση να τις εντοπίζουμε (ώστε να τις αποφεύγουμε) — γι’ αυτό και μας φαίνεται περίεργο να βρεθούμε εν μέσω αναταράξεων σε εντελώς καθαρή ατμόσφαιρα. Όμως στη γήινη ατμόσφαιρα υπάρχουν πλείστοι αεροχείμαρροι οι οποίοι στα όριά τους με το γειτνιάζον τμήμα της ατμόσφαιρας αναμενόμενα προκαλούν διατμητικές τάσεις που γεννούν έντονες τυρβώσεις και δίνες ακόμη και χωρίς καμία οπτική ένδειξη εξ αποστάσεως — τις αντιλαμβάνεσαι από την κόψη τους κι όχι από την όψη τους.

② Αξιολογούμε τους κινδύνους συναισθηματικά κι όχι αντικειμενικά. Είναι αξιοσημείωτο το πόσο ανασφαλής αισθάνεται ο μέσος τυπικός επιβάτης όταν το αεροσκάφος στο οποίο επιβαίνει βρεθεί εν μέσω έντονων αναταράξεων, όταν αρχίσει να το βλέπει να χτυπιέται πάνω-κάτω και να κάνει βουτιές όπου νιώθει πως πάει να σηκωθεί το στομάχι του και να του τυλιχτεί σαν κασκόλ: εύκολα θεωρεί πως αυτή είναι η πιο επικίνδυνη κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί κανείς στον αέρα. Όμως στην πραγματικότητα οι αναταράξεις ουδόλως συνιστούν ουσιώδες πρόβλημα για τη δομή ενός αεροσκάφους — κατά βάση δεν είναι τίποτε άλλο πέρα από μια ενόχληση, και πριν από τον θάνατο στην πτήση SQ321 ο προηγούμενος θάνατος από αναταράξεις ήταν στο Boeing 747 της πτήσης Untited 826 το 1997 (ήτοι πριν 27 χρόνια), όταν μια 32χρονη δεν ανταποκρίθηκε στην ένδειξη πρόσδεσης ζωνών όταν το Jumbo εισήλθε σε αναταράξεις, και τραυματίστηκε θανάσιμα. Αλλά βέβαια οι επιβάτες δεν αξιολογούν το επίπεδο διακινδύνευσης με αντικειμενικά στοιχεία, και επηρεάζονται πρωτίστως από τον αντίκτυπο που έχει κάτι πάνω τους (και τι συναισθήματα ή αντιδράσεις τούς προξενεί) — κι όχι από το πόσο επικίνδυνο είναι στην πραγματικότητα.

③ Αποδίδοντας στρεβλώς συνάφεια, ομαδοποιούμε ετερογενή πράγματα. Λόγω της τεράστιας, από εξελικτική άποψη, σημασίας που είχε για το ανθρώπινο είδος η έγκαιρη διάκριση και αναγνώριση μοτίβων, οι άνθρωποι έχουμε τη (συχνά ακαταμάχητη) τάση να βλέπουμε συνδέσεις και συσχετίσεις ακόμη και εκεί όπου δεν υπάρχουν — κι αυτό μάς οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, για τους περισσότερους Έλληνες ίσως η εμβληματικότερη περίπτωση μοιραίας έκβασης αναταράξεων να είναι στη μνήμη τους το ατύχημα του Falcon 900B στο Βουκουρέστι, όπου έχασε τη ζωή του ο Γιάννος Κρανιδιώτης και άλλα έξι άτομα — θεωρώντας πως, για να χάσει τόσο πολύ ύψος τόσο απότομα ένα αεροσκάφος, ε «είναι προφανές» ότι επρόκειτο για αναταράξεις. Ωστόσο στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο ατύχημα προήλθε από δελφινισμούς λόγω σειράς άστοχων ενεργειών και αντικανονικών χειρισμών από μέρους των πιλότων, και όχι από αναταράξεις.

④ Ο πραγματικός κίνδυνος βρίσκεται στο να προδώσουμε τις διαδικασίες. Ο αεροδιαστημικός χώρος είναι ένας τομέας που κατεξοχήν διέπεται από αναλυτικές και λεπτομερείς διαδικασίες για το καθετί — ακόμη και για το παραμικρότερο. Οι διαδικασίες αυτές, βέβαια, δεν είναι τέλειες — και διαρκώς βελτιώνονται, αναθεωρούνται, διορθώνονται και συμπληρώνονται μέσα από μια αέναη θεώρηση κριτικής αξιολόγησής τους και διδαγμάτων από την εμπειρία στην πράξη (η οποία καμιά φορά κατακτάται με κόστος ανθρώπινες ζωές, δυστυχώς). Όμως σε κάθε περίπτωση ο πλέον σίγουρος τρόπος να επαγάγουμε έναν τεράστιο κίνδυνο σε κάποια πτήση είναι να αγνοήσουμε ή να παρακάμψουμε τις διαδικασίες: ένας διακόπτης ξεχασμένος σε λάθος θέση από πλημμελή ενέργεια τεχνικού, που κατόπιν δεν εντοπίστηκε εξαιτίας πλημμελούς επιθεώρησης ιπταμένου, είναι δυνητικά μακράν πιο επικίνδυνος από όλες τις αναταράξεις του κόσμου.

⑤ «Μα αφού τέτοια ακούω συνέχεια!»: Η γνωστική μεροληψία της διαθεσιμότητας. Τα αεροπορικά ατυχήματα συνιστούν ιδανικό υλικό για κάθε εντυπωσιοθηρικό μέσο επικοινωνίας — και κανένα μέσο, ακόμη και τα πλέον έγκριτα, δεν υπάρχει περίπτωση να μην αναφερθεί εκτεταμένα σε κάθε αεροπορικό ατύχημα, ακόμη κι αν αφορά ένα μικρό διθέσιο αεροσκάφος που συνετρίβη στην άλλη άκρη της γης. Ως συνεπακόλουθο, ο μέσος άνθρωπος εκτίθεται σε δυσανάλογα πολύ χρόνο και μακρά ανάλυση, σε σχέση πάντα με τη βαρύτητα ή τη σημαντικότητα των περιγραφομένων ατυχημάτων, όταν πρόκειται για αεροπορικά ατυχήματα — και κατ’ αυτόν τον τρόπο καθίσταται πολύ πιθανό να του εδραιώνεται η πεποίθηση πως τα αεροπορικά ατυχήματα είναι πολύ συχνότερα απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

⑥ «Μα αφού τέτοια βρίσκω συνέχεια!»: Η ευρετική των μετρήσεων. Πολλοί εικάζουν ότι οι αναταράξεις πιθανότατα να έχουν γίνει ένα φαινόμενο συχνότερα απαντώμενο ή/και εντονότερα εκδηλούμενο ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής — και, καθώς είναι αληθές ότι οι αεροχείμαρροι επηρεάζονται καίρια από τις θερμοκρασιακές συνθήκες στην επιφάνεια της γης, μια τέτοια υπόθεση έχει λογική και καλώς εξετάζεται από τους επιστήμονες. Ωστόσο δεν πρέπει να παραβλέπουμε και τις υπόλοιπες παραμέτρους: ότι δηλαδή η ακρίβεια κι η αξιοπιστία των μετρητικών μας διατάξεων είναι πλέον πολύ μεγαλύτερη (συν ότι παρακολουθούμε καλύτερα τις κινήσεις των αεροχειμάρρων), κι ότι ο αριθμός των εκτελούμενων εμπορικών πτήσεων —και των αεροπορικών συνδέσεων— έχει πολλαπλασιαστεί απίστευτα (με αποτέλεσμα να αυξάνεται ευλόγως κι η πιθανότητα να συναντάμε κάθε ατμοσφαιρικό φαινόμενο συχνότερα).

⑦ Είναι πιθανότερο να βλέπουμε με επιφύλαξη αυτό που απλώς δεν μας είναι οικείο. Οι εμπορικές πτήσεις παραμένουν από πολύ έως και ολόκληρες τάξεις μεγέθους ασφαλέστερες σε σχέση με το αμέσως επόμενο σε ασφάλεια μέσο μεταφοράς, κι ωστόσο ο μέσος άνθρωπος θα ανησυχήσει πολύ περισσότερο για την ασφάλεια της πτήσης στην οποία θα επιβιβαστεί κι όχι για το ποια είναι η στατιστική πιθανότητα να χάσει τη ζωή του καθ’ οδόν για το αεροδρόμιο — ή πέφτοντας απ’ το σκαλάκι που έβαλε για να κατεβάσει τη βαλίτσα του απ’ το πατάρι. Η ψευδαίσθηση πως «έχουμε τον έλεγχο» όταν οδηγούμε το αυτοκίνητό μας σε μια διαδρομή που γνωρίζουμε, ή πως «σιγά τώρα που θα μείνουμε στον τόπο από ένα σκαλάκι» — κι η αντιδιαστολή με μια αεροπορική πτήση, όπου θα πρέπει να δείξουμε εμπιστοσύνη σε πλήθος άτομα, συστήματα και διαδικασίες που μας είναι ξένα, άγνωστα κι ανοίκεια, μας οδηγεί στο να μην αποτιμούμε ορθά τη διακινδύνευση.

⑧ Η δέουσα επιμέλεια ενίοτε είναι τόσο απλή που εύκολα παραλείπεται. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων με αναταράξεις (ή ακόμη και με τους ακραίους δελφινισμούς στην περίπτωση του Falcon) η προφύλαξη που θα αρκούσε για να σώσει ζωές είναι η πρόσδεση της ζώνης του επιβάτη. Όμως αυτή η συνετή προφύλαξη είναι τόσο απλή και στοιχειώδης, τόσο χωρίς τίποτα φαντεζί, που για πολλούς φαντάζει βαρετή κι ανούσια — και, ως εκλαμβανόμενη για ανούσια (ή τυπολατρική), παραλείπεται· αν και όχι, δυστυχώς, χωρίς συνέπειες κάποιες φορές.

⑨ Η στατιστική έχει τον τρόπο της να σου θυμίσει την πραγματική αξία της. Σύμφωνα με τα παγκόσμια στοιχεία για το 2019, ένας στους τρεις ανθρώπους (με όλες τις ηλικίες μέσα, από βρέφη έως υπεραιωνόβιους) καταλήγει λόγω καρδιοπάθειας· το επόμενο αίτιο θανάτου, ήτοι όλοι μαζί οι καρκίνοι, είναι λίγο πιο πάνω από το μισό των καρδιοπαθειών. Και φρονώ αξίζει να προσεχθεί και το ότι, ο θάνατος στην SQ321, με βάση τα έως τώρα στοιχεία, αποδίδεται και αυτός σε καρδιακή ανακοπή — κι όχι σε τραυματισμό από τις αναταράξεις. Διότι ακόμη κι αν σε κάποια φάση τείνουμε να ξεχάσουμε τη στάθμιση της διακινδύνευσης και την ιεράρχηση παραγόντων κινδύνου με βάση τα στατιστικά στοιχεία, όλο και θα βρει κάποιον τρόπο να έρθει η ζωή και να μας το θυμίσει.

Ο Σάκης Σεραφείμ είναι αεροναυπηγός και μηχανικός αεροσκαφών.