Explainer: Μπορεί το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να διώξει την ηγεσία του Ισραήλ και της Χαμάς;

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, που σήμερα απειλεί με διώξεις την ηγεσία της Χαμάς μαζί με την ηγεσία του Ισραήλ, είναι μόνιμο δικαστικό όργανο αρμόδιο για την εξέταση εγκλημάτων γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκλημάτων πολέμου. Αν και η έδρα του είναι η Χάγη, πρόκειται για διαφορετικό θεσμό από το «Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης», το οποίο συνδέεται με τον ΟΗΕ και εκδικάζει διαφορές μεταξύ κρατών.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και η «σύλληψη» του Μπενιαμίν Νετανιάχου και του Ισμαήλ Χανίγια

Το ΔΠΔ ιδρύθηκε το 2002 και δεν μπορεί να εκδικάσει υποθέσεις πριν από τον Ιούλιο του 2002. Μέλη του είναι 123 χώρες: η Κίνα και η Ινδία δεν έχουν υπογράψει· η Ρωσία, το Ισραήλ, το Σουδάν και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αποσύρει την υπογραφή τους. Το πρόβλημα με την πρόσφατη επιθυμία του επικεφαλής του ΔΠΔ να «συλλάβει» τον Μπενιαμίν Νετανιάχου και τον Ισμαήλ Χανίγια είναι ότι μπορεί να ασκήσει τη δικαιοδοσία του μόνο σε περιπτώσεις όπου ο κατηγορούμενος είναι υπήκοος κράτους μέλους, το επίδικο έγκλημα συνέβη σε έδαφος κράτους-μέλους ή σε περίπτωση που την υπόθεση παραπέμπει στο δικαστήριο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Το δικαστήριο συμπληρώνει τα εθνικά δικαστικά συστήματα, ασκώντας δικαιοδοσία μόνον όταν εκείνα είναι απρόθυμα ή ανίκανα να ερευνήσουν ή να διώξουν τα εγκλήματα αυτής της κλίμακας. Με λίγα λόγια, την κύρια ευθύνη για την έρευνα και την τιμωρία των εγκλημάτων έχει το κάθε κράτος.

Αλλά υπάρχει μια υποσημείωση: το άρθρο 13 του Καταστατικού της Ρώμης επιτρέπει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να παραπέμπει στο ΔΠΔ υποθέσεις που δεν εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του. Αυτό συνέβη στην περίπτωση του Νταρφούρ και της Λιβύης, παρ' ότι ούτε το Σουδάν ούτε η Λιβύη είναι κράτη-μέλη. Από το 2002 το ΔΠΔ έχει ερευνήσει τέσσερις υποθέσεις: στη Βόρεια Ουγκάντα, στο Κονγκό, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και στο Νταρφούρ, ενώ έχουν γίνει έρευνες και προκαταρκτικές εξετάσεις για σφαγές σε πολλές αφρικανικές χώρες (Ακτή Ελεφαντοστού, Μάλι, Μπουρούντι, Νιγηρία), καθώς και στο Αφγανιστάν, στην Παλαιστίνη, στο Μπαγκλαντές και στην Ουκρανία.

Νότιας Αφρική, Μπανγκλαντές, Βολιβία, Νήσοι Κομόρες και Τζιμπουτί: οι χώρες αυτές ζητούν να ερευνηθούν τα «εγκλήματα πολέμου» του Ισραήλ στη Γάζα

Το ΔΠΔ χρηματοδοτείται από συνεισφορές των συμβαλλόμενων κρατών με το ίδιο σύστημα που ισχύει για τα Ηνωμένα Έθνη. Από το 2021 ο επικεφαλής εισαγγελέας του θεσμού είναι ο Βρετανο-πακιστανός Καρίμ Χαν, μέλος της μουσουλμανικής κοινότητας Αχμαντίγια η οποία ακολουθεί τη διδασκαλία του Ινδού μουσουλμάνου Μιρζά Γκουλάμ Αχμάντ. Ο 53χρονος Χαν είναι νομικός, απόφοιτος του Κινγκς Κόλετζ και της Οξφόρδης, και συνεργάζεται με την επίσης επιφανή νομικό Αμάλ Κλούνεϊ. Ο αδελφός του, Ιμράν Αχμάντ Χαν, υπήρξε βουλευτής των Τόρυς και προπαγανδιστής του Brexit ώσπου καταδικάστηκε για παιδεραστία. Υπό την ηγεσία του Καρίμ Χαν, το ΔΠΔ έχει προσπαθήσει να φέρει στο εδώλιο το Ισλαμικό Κράτος. Όσο για την υπόθεση του Ισραήλ, το ΔΠΔ και ο Χαν κινούνται μετά από αίτημα της Νότιας Αφρικής, του Μπανγκλαντές, της Βολιβίας, των Νήσων Κομόρος και του Τζιμπουτί: οι χώρες αυτές ζητούν να ερευνηθούν τα «εγκλήματα πολέμου» του Ισραήλ στη Γάζα. Έτσι, στις 20 Μαΐου, ο Χαν ζήτησε τη σύλληψη του Νετανιάχου και του Ισραηλινού υπουργού Άμυνας Γιοάβ Γκάλαντ, καθώς και των δύο ηγετών της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια και Μοχάμεντ αλ-Μάσρι.