Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Ιράν μετά τον θάνατο του Ραϊσί

Η συντριβή του ιρανικού ελικοπτέρου και ο θάνατος του Εμπραχίμ Ραΐσι έρχεται σε μια εποχή που η χώρα, αντιμέτωπη με πρωτοφανείς εξωτερικές προκλήσεις, προετοιμάζεται ήδη για την αλλαγή του καθεστώτος με την αναμενόμενη αποχώρηση, μέσα στα επόμενα χρόνια, του 85χρονου ανώτατου ηγέτη της, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Στην υδραυλική ηγεσία της χώρας, όπου η εξουσία κατανέμεται με συχνά αδιαφανείς τρόπους μεταξύ κληρικών, πολιτικών και στρατού, ο ανώτατος ηγέτης και όχι ο πρόεδρος είναι αυτός που τελικά αποφασίζει.

Η πολιτική κατάσταση στο Ιράν

Πράγματι, κατά κάποιον τρόπο οι θέσεις του προέδρου και του πρωθυπουργού - που αρχικά βασίστηκαν σε ένα μοντέλο του γαλλικού συντάγματος - υπερκαλύφθηκαν κατά τη σύνταξη του συντάγματος του Ιράν το 1979, οδηγώντας τους υποστηρικτές μιας ισχυρότερης προεδρίας να ισχυριστούν ότι ο ρόλος αυτός υποτάσσεται σε μια μορφή απολυταρχίας που δημιουργήθηκε στο όνομα της θρησκείας.

Η προεδρία, όσο πιστή και αν είναι στον ανώτατο ηγέτη - και ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι θεωρείται πολύ πιστός στον Χαμενεΐ - συχνά αναδεικνύεται στο ρόλο του χρήσιμου αποδιοπομπαίου τράγου που βοηθά τον ανώτατο ηγέτη να αποφύγει την κριτική. Αυτή ήταν σίγουρα η μοίρα του προκατόχου του Ραΐσι, Χασάν Ρουχανί, ο οποίος έγινε σάκος του μποξ για αποφάσεις που ελήφθησαν αλλού.

Τους τελευταίους μήνες ο Ραΐσι, ο οποίος εκλέγεται πρόεδρος το 2021 αλλά στην πράξη επιλέγεται από τον ανώτατο ηγέτη, έχει αναφερθεί ως πιθανός διάδοχος του Χαμενεΐ. Ο θάνατός του, εάν επιβεβαιωθεί, θα άνοιγε αντ' αυτού έναν ακανθώδη δρόμο για τον γιο του Χαμενεΐ, Μοτζταμπά Χαμενεΐ.

Η επιλογή γίνεται από μια 88μελή «συνέλευση εμπειρογνωμόνων» και η αποχώρηση του Ραΐσι θα αύξανε σίγουρα τις πιθανότητες κληρονομικής διαδοχής στο Ιράν, κάτι που πολλοί κληρικοί αντιτίθενται ως ξένο προς τις επαναστατικές αρχές του Ιράν.

Η πολιτική μετάβαση στο Ιράν

Ο θάνατος του Ραΐσι θα ενισχύσει την αίσθηση μιας χώρας που βρίσκεται ήδη σε πολιτική μετάβαση. Ένα νέο σκληροπυρηνικό κοινοβούλιο εξελέγη μόλις την 1η Μαρτίου, κατά την οποία η συμμετοχή σε ορισμένες εκλογές έπεσε κάτω από το 10%, και συνολικά παρουσιάστηκε ότι η συμμετοχή σε εθνικό επίπεδο έφτασε μόλις το 41% - χαμηλό ρεκόρ.

Μεταρρυθμιστές ή μετριοπαθείς πολιτικοί είτε αποκλείστηκαν είτε ηττήθηκαν πανηγυρικά αφήνοντας μια νέα και, ακόμη, μη δοκιμασμένη διαίρεση στο κοινοβούλιο μεταξύ των παραδοσιακών σκληροπυρηνικών και μιας υπερσυντηρητικής ομάδας γνωστής ως Paydari ή Μέτωπο Σταθερότητας.

Ο ουσιαστικός αποκλεισμός των μεταρρυθμιστών από την πολιτική συμμετοχή στο κοινοβούλιο για πρώτη φορά από το 1979 ενισχύει την αίσθηση μιας χώρας σε αχαρτογράφητα νερά.

Η σωρευτική αναστάτωση έρχεται επίσης σε μια εποχή που το Ιράν δεν μπορεί να αντέξει τέτοια αβεβαιότητα, καθώς αντιμετωπίζει δυτικές προκλήσεις σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, μια δεινή οικονομία και τεταμένες σχέσεις με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.

Η απώλεια του Hossein Amir-Abdollahian, του υπουργού Εξωτερικών, στη συντριβή του ελικοπτέρου απλώς ενισχύει την αίσθηση αστάθειας για μια χώρα που υπερηφανευόταν για τον έλεγχο και την προβλεψιμότητα. Ο πιθανότερος διάδοχός του είναι ο αναπληρωτής του, Αλί Μπαγκερί, αλλά οι σκληροπυρηνικοί μπορεί να τον θεωρήσουν υπερβολικά πρόθυμο να διαπραγματευτεί με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Παρόλο που το Ιράν δεν έχει χάσει πρόεδρο εν ενεργεία από την επανάσταση του 1979, η χώρα έχει ένα σαφές επίσημο σύστημα διαδοχής, στο οποίο ο πρώτος αντιπρόεδρος - επί του παρόντος ο Μοχάμαντ Μοκχμπέρ - αναλαμβάνει. Λίγοι θεωρούν τον Mokhber, έναν τραπεζίτη και πρώην αναπληρωτή κυβερνήτη της επαρχίας Khuzestan, ως προεδρικό υλικό. Ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να εκλεγεί εντός 50 ημερών, δίνοντας στον ανώτατο ηγέτη και το περιβάλλον του σχετικά λίγο χρόνο για να επιλέξουν κάποιον που όχι μόνο θα γίνει πρόεδρος σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, αλλά και θα είναι σε ισχυρή θέση να διαδεχθεί τον ίδιο τον Χαμενεΐ.

Η τεταμένη κατάσταση στη Μέση Ανατολή

Η άμεση πρόκληση για οποιονδήποτε νέο ηγέτη θα είναι να ελέγξει όχι μόνο τις εσωτερικές διαφωνίες, αλλά και τις απαιτήσεις των φατριών εντός της χώρας να ακολουθήσει πιο σκληρή γραμμή με τη Δύση και να πλησιάσει περισσότερο τη Ρωσία και την Κίνα.

Η αιώνια πρόκληση για το Ιράν παραμένουν οι σχέσεις με το Ισραήλ, οι οποίες έφτασαν σε νέο επίπεδο κινδύνου τον Απρίλιο, όταν οι δύο χώρες αντάλλαξαν πυρά, με αφορμή την ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό και γενικότερα την υποστήριξη του Ιράν σε ομάδες πληρεξουσίων που είναι πρόθυμες να πολεμήσουν το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και της Χεζμπολάχ.

Όμως, οποιοσδήποτε νέος πρόεδρος θα πρέπει να λάβει μεγάλες αποφάσεις σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Στις 9 Μαΐου, ο Kamal Kharrazi, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του ανώτατου ηγέτη και πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, δήλωσε ότι το Ιράν θα εξετάσει μια δογματική στροφή προς την πυρηνική αποτροπή, εάν το Ισραήλ επιτεθεί σε αυτό που το Ιράν λέει ότι είναι μη στρατιωτικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.

Ο Ραφαέλ Γκρόσι, επικεφαλής της πυρηνικής επιθεώρησης του ΟΗΕ, του ΙΑΕΑ, προειδοποίησε το Ιράν να σταματήσει τις χαλαρές συζητήσεις για την ανάπτυξη πυρηνικού όπλου, λέγοντας ότι είναι ανησυχητικές.

Οι αντίπαλοι του καθεστώτος, που εξακολουθούν να είναι ισχυροί μέσω της αντίστασης των πολιτών, δεν θα θρηνήσουν καμία είδηση για τον θάνατο του Ραΐσι λόγω του ρόλου του στην καταστολή των διαδηλώσεων «γυναίκα, ζωή, ελευθερία».

Οι παλαιότεροι Ιρανοί κατακρίνουν τον Ραΐσι για τον ρόλο του ως αναπληρωτή εισαγγελέα στην Τεχεράνη το 1988, όταν, σε ηλικία 28 ετών, διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο σε ένα κίνημα που σκότωσε έως και 30.000 πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως μέλη της Λαϊκής Οργάνωσης Μουτζαχεντίν στο Ιράν (MEK).

Το 2019 επιλέχθηκε από τον Χαμενεΐ ως επικεφαλής του δικαστικού σώματος, ρόλο που χρησιμοποίησε για να αυξήσει τις κρατικές ομηρίες και να συνεχίσει την εσωτερική καταστολή μέσω των επαναστατικών δικαστηρίων.

Πηγή: Guardian