Tι σκέφτονται σήμερα οι Ρώσοι;

Εν μέσω των τελετών για την πέμπτη εξαετή θητεία του Πούτιν, ξέρουμε άραγε τι πιστεύουν οι Ρώσοι; Φαίνονται απαθείς για τον πόλεμο που ξεκίνησε ο πρόεδρός τους, τον ψηφίζουν κατά μεγάλη πλειοψηφία (παρά την ενδεχόμενη νοθεία) και πείθονται ότι πίσω από το τρομοκρατικό χτύπημα στο Crocus Hall βρίσκονται σκοτεινές δυτικές δυνάμεις. Η απάντηση γύρω από το τι σκέφτονται δεν είναι εύκολη: οι Ρώσοι δεν μιλούν ανοιχτά εναντίον των ηγεσιών τους, ούτε αποκαλύπτουν τις δυσάρεστες πτυχές της ιστορίας τους · όχι επειδή φοβούνται τις διώξεις, αλλά μάλλον επειδή δεν τους αρέσει να εκθέτουν στο εξωτερικό τα κακώς κείμενα της χώρας τους. Σε δημοσκοπήσεις ανεξάρτητων ινστιτούτων, όπως το Levada, γύρω στο 70% των Ρώσων στηρίζει «την ειδική επιχείρηση στην Ουκρανία», ενώ γύρω στο 20% είναι εναντίον της. Αυτό δεν σημαίνει πως το 20% των Ρώσων βλέπουν τον κόσμο όπως οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί ή οι Βρετανοί.

Εξάλλου, στη Ρωσία, οι άνθρωποι απαντούν συχνά με ψέματα στους δημοσκόπους: εκτός του ότι δεν υπάρχει δημόσιος διάλογος —ποτέ δεν υπήρχε— ο ίδιος Ρώσος μπορεί να υποστηρίζει τον πόλεμο μπροστά σε έναν ξένο και στον δρόμο, και να είναι πολύ επικριτικός με την εξουσία στην κουζίνα του, όταν περιβάλλεται από την οικογένεια ή τους φίλους του. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν βασίζει σε μεγάλο βαθμό την εξουσία του σ’ αυτό το χαρακτηριστικό που απαντά συχνότερα στους φτωχότερους πληθυσμούς και στους ηλικιωμένους, σ’ εκείνους που ίσως έχουν ζήσει την ψιθυριστή αντιπολίτευση στη Σοβιετική Ένωση. Όσο για τη μεσαία τάξη στη Ρωσία έχει διαιρεθεί μεταξύ εκείνων που θεωρούνται «άχρηστοι πολίτες» διότι έχουν δήθεν στραφεί εναντίον της χώρας τους και εκείνων που συσπειρώνονται γύρω από τον Ρώσο πρόεδρο με σκοπό να διατηρήσουν το σύστημα και το ρωσικό μεγαλείο.

Η επίσημη προπαγάνδα έχει ευρεία απήχηση: η πλειοψηφία των Ρώσων πιστεύει ότι η αντιπολίτευση είναι αντεθνική κι ότι όποιος εγκαταλείπει τη Ρωσία ζητώντας άσυλο στην Ευρώπη είναι προδότης. Ακόμα, η πλειοψηφία φρονεί πως «αν κριθεί απαραίτητο» θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν οι πυρηνικοί πύραυλοι. Όπως και παλιότερα στη ρωσική ιστορία, η στρατηγική της επιβίωσης περιλαμβάνει προθυμία για τεράστιες θυσίες. Επίσης, οι Ρώσοι πιστεύουν στην αμείλικτη λογική του Πούτιν: Γιατί ο Πούτιν να ξεκινήσει πόλεμο αν δεν υπήρχε κίνδυνος; Σίγουρα υπήρχε. Σίγουρα η Ουκρανία κινδυνεύει από τους Ναζί και σίγουρα οι Ευρωπαίοι επιβουλεύονται τη Ρωσία. Η συζήτηση με Ρώσους που στηρίζουν τον Πούτιν μπορεί να πάρει σουρεαλιστικές αποχρώσεις: «Ναι, διαπράττονται εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία, αλλά τα κάνουν οι ίδιοι οι Ουκρανοί». «Η Δύση συνεργάζεται με το Ισλαμικό Κράτος και τον Ζελένσκι».

Στη Μόσχα πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα: όπως γράφει το γαλλικό περιοδικό L’Express, από τον Φεβρουάριο του 2022, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση της πελατείας των ψυχολόγων και της κατανάλωσης ψυχοτρόπων σκευασμάτων. Η Agenzia Nova δίνει πιο συγκεκριμένα στοιχεία: στις έντεκα πρώτες εβδομάδες του 2024 πουλήθηκαν 3,6 εκατομμύρια κουτιά αντικαταθλιπτικών αξίας 2,9 δισεκατμμυρίων ρουβλίων: πρόκειται για αύξηση 45% από την αντίστοιχη περίοδο του 2023. Η ρωσική εφημερίδα «Βεντομόστι» (ведомости) προσθέτει ότι από το 2022 στο 2023 είχε καταγραφεί αύξηση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών 12%.

Ταυτοχρόνως, η ΜΚΟ OVD-Info έχει καταγράψει 19.478 συλλήψεις που συνδέονται με αντιπολεμικές θέσεις πολιτών. Στο μεταξύ, 1,5 εκατομμύριο Ρώσοι φέρεται να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους τελευταίους μήνες: ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι δυτικόφιλοι κι ότι ευθυγραμμίζονται με τις ευρωπαϊκές αξίες· μερικοί επικρίνουν τον Βλαντιμίρ Πούτιν για τη στρατιωτική κινητοποίηση, για τη διαφθορά εντός του στρατού και για τον αριθμό των θανάτων εξαιτίας του πολέμου αλλά βρίσκουν απολύτως νόμιμη την κατοχή της Κριμαίας, του Ντονμπάς και των προσαρτημένων εδαφών της νότιας Ουκρανίας. Οι περισσότεροι Ρώσοι είναι εμποτισμένοι από τη Ρωσική Ιδέα η οποία εμπεριέχει μια σειρά έννοιες ιστορικής μοναδικότητας, ειδικής αποστολής και παγκόσμιου καθήκοντος του ρωσικού λαού. Αν και παρόμοιες ιδέες υπάρχουν σε πολλές κουλτούρες, όπως στην αμερικανική, στην εβραϊκή και στην ελληνική, η Ρωσική Ιδέα αφορά έναν ολόκληρο κόσμο και έχει λιγοστές εξαιρέσεις: αφορά όλους τους Σλάβους που αντιστέκονται στον εκδυτικισμό και αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στη χριστιανική Ορθοδοξία. Ελάχιστοι Ρώσοι, είτε ευνοούν τον Πούτιν είτε όχι, απορρίπτουν τη Ρωσική Ιδέα, το κάλεσμα για εθνική αναγέννηση και διατήρηση της υλικής και πνευματικής ανωτερότητας της Ρωσίας. Η Ρωσική Ιδέα είναι σήμερα, ιδιαίτερα για τη Ρωσία —αλλά, όπως λένε οι Ρώσοι, για ολόκληρη την ανθρωπότητα— μέρος της πανανθρώπινης χριστιανικής ιδέας διατεταγμένης με όρους σύγχρονης διαλεκτικής. Η Ρωσική Ιδέα είναι η συγκολλητική ουσία που τους οδηγεί σε μια αρκετά διαδεδομένη αυτοκαταστροφικότητα.