Σαν Σήμερα τα Wikileaks ξεκλειδώνουν τα μυστικά του Γκουαντάναμο

Μια σειρά εγγράφων που διέρρευσε από την αξιωματικό των υπηρεσιών πληροφοριών του αμερικανικού στρατού Τσέλσι Μάνινγκ άρχισε να δημοσιεύεται στα διεθνή μέσα ενημέρωσης σε συνεργασία με την οργάνωση WikiLeaks Σαν Σήμερα στις 24 Απριλίου 2011. Τα έγγραφα αυτά, γνωστά ως «Guantánamo Files», ακολούθησαν τις διαρροές της Μάνινγκ τον προηγούμενο χρόνο - τα λεγόμενα «ημερολόγια πολέμου» για την παρουσία της Αμερικής στο Αφγανιστάν και το Ιράκ και τα 250.000 τηλεγραφήματα του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών.

Οι φάκελοι του Γκουαντάναμο, που περιγράφουν λεπτομερώς τη μεταχείριση των κρατουμένων στις ΗΠΑ στις στρατιωτικές φυλακές του Κόλπου του Γκουαντάναμο στην Κούβα, αποτέλεσαν μέρος ενός κύματος ψηφιακών διαρροών από το WikiLeaks και τον Guardian, τους New York Times και άλλους, το οποίο μεταμόρφωσε τη σχέση μεταξύ των μέσων ενημέρωσης και της μυστικότητας των κυβερνήσεων και των μεγάλων επιχειρήσεων.

Γκουαντάναμο: Η διάψευση των αμερικανικών ισχυρισμών

Ο κόσμος είχε πληροφορηθεί ότι η στρατιωτική βάση του Γκουαντάναμο Μπέι φιλοξενούσε «τους χειρότερους από τους χειρότερους» τρομοκράτες της Αλ Κάιντα. Τα έγγραφα του Guardian γρήγορα διέψευσαν αυτον τον ισχυρισμό. Μεταξύ των Αφγανών πολιτών που κρατούνταν εκεί υπήρχαν οδηγοί ταξί, ντόπιοι επιδιορθωτές που βοηθούσαν τον αμερικανικό στρατό, άνθρωποι που έπασχαν από ψυχικές ασθένειες, ακόμη και ένας 89χρονος με διπλή ακράτεια και σοβαρή άνοια.

Τα ημερολόγια αποκάλυψαν την αποσύνθεση της σωματικής και ψυχικής υγείας των κρατουμένων της βάσης, ιδίως κατά τη διάρκεια της πολύμηνης «ενισχυμένης ανάκρισης». Έδωσαν επίσης μια γεύση από τη λογική του κατοπτρικού κόσμου με την οποία λειτουργούσε ο αμερικανικός στρατός. Τα εγχειρίδια εκπαίδευσης των ΗΠΑ έλεγαν στους στρατιώτες ότι αν κάποιος φορούσε ρολόι Casio F-91 - το πιο δημοφιλές ρολόι στον κόσμο - αυτό ήταν σημάδι ότι ήταν μέλος της Αλ Κάιντα, επειδή κάποια από αυτά είχαν χρησιμοποιηθεί ως συσκευές χρονομέτρησης σε βόμβες στην άκρη του δρόμου.

Υπό την καθοδήγηση του ιδρυτή του, Τζούλιαν Ασάνζ, ενός Αυστραλού προγραμματιστή υπολογιστών, η φιλοσοφία του WikiLeaks ήταν διαφορετική από τις περισσότερες αίθουσες σύνταξης: οι πληροφορίες θα πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμες, με ελάχιστες διορθώσεις. Κάποιοι πίστευαν μάλιστα ότι τίποτα δεν έπρεπε να συγκρατείται, ανεξάρτητα από τη δεοντολογία της παραδοσιακής δημοσιογραφίας.

Wikileaks: Η διαρροή που άλλαξε τα πάντα

Πριν από το 2010, η ιστοσελίδα WikiLeaks απλώς δημοσίευε όλες τις δημοσιεύσεις εγγράφων του στο διαδίκτυο ταυτόχρονα, ελπίζοντας ότι οι χρήστες θα τις έψαχναν και θα έβρισκαν ιστορίες. Είχε κάποια επιτυχία με τις προηγούμενες δημοσιεύσεις του: το 2009 δημοσίευσε διαρροές για μια χωματερή τοξικών αποβλήτων στην Ακτή Ελεφαντοστού και εσωτερικά έγγραφα από τις χρεοκοπημένες τράπεζες της Ισλανδίας. Αλλά τα έγγραφα της Μάνινγκ ήταν άλλης κλίμακας: περισσότερα από 91.000 έγγραφα στη διαρροή για το Αφγανιστάν, 390.000 για το Ιράκ και περισσότερα από 250.000 τηλεγραφήματα. Ο Guardian έπεισε τον Ασάνζ να δημοσιεύσει τα έγγραφα της Μάνινγκ στο πλαίσιο ενός συνασπισμού εφημερίδων, συμπεριλαμβανομένων των New York Times, El País, Le Monde και Der Spiegel. Οι εφημερίδες έφεραν τα έγγραφα σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό, προσπαθώντας παράλληλα να περιορίσουν τα ακτιβιστικά ένστικτα του Ασάνζ προς τη ριζοσπαστική διαφάνεια, η οποία κινδύνευε να κατονομάσει πηγές των ΗΠΑ, θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, αντιφρονούντες σε δικτατορίες και άλλους.

Η δύσκολη συμμαχία

Η μιντιακή συμμαχία διαλύθηκε τον Απρίλιο του 2011, λόγω των διαφορών στην κουλτούρα, της έκτασης των διορθώσεων και των εντάσεων μεταξύ ισχυρών προσωπικοτήτων. Ωστόσο, ο Guardian και οι New York Times είχαν ακόμη τα έγγραφα του Γκουαντάναμο και επέλεξαν να τα δημοσιεύσουν οι ίδιοι τη Δευτέρα του Πάσχα, πριν από το WikiLeaks. Ο μεγαλύτερος μεταγενέστερος αντίκτυπος του WikiLeaks ήρθε το 2016, όταν δημοσίευσε τα περιβόητα ηλεκτρονικά μηνύματα που είχαν υποκλαπεί από τον Τζον Ποντέστα, επιτελάρχη της Χίλαρι Κλίντον, και την Εθνική Επιτροπή των Δημοκρατικών κατά την προεκλογική περίοδο των προεδρικών εκλογών, τα οποία αργότερα αποκαλύφθηκε ότι είχαν αποκτηθεί από τη ρωσική κυβέρνηση. Ο τεράστιος όγκος της κάλυψης που προκάλεσαν τα εν λόγω μηνύματα εκτροχίασε την εκστρατεία της Κλίντον, ωστόσο η επιρροή του WikiLeaks στα mainstream μέσα μειώθηκε.

Αλλαγές στη νομοθεσία

Ο μόνιμος αντίκτυπος των δημοσιεύσεων του WikiLeaks το 2010 και το 2011 αφορά την αλληλεπίδραση μεταξύ της δημοσιογραφίας και των εμπιστευτικών εγγράφων. Αν δεν υπήρχε το WikiLeaks, φαίνεται απίθανο να είχαν έρθει στο φως μια σειρά από σημαντικές ιστορίες. Για παράδειγμα, το 2013 ο Guardian και η Washington Post δημοσίευσαν ιστορίες σχετικά με την Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ με βάση τα έγγραφα που διέρρευσε ο Έντουαρντ Σνόουντεν. Αυτό οδήγησε σε αλλαγές στη νομοθεσία στη Βρετανία και την Αμερική, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης της βάσης δεδομένων των εγχώριων τηλεφωνικών αρχείων των ΗΠΑ το 2015, η οποία χαιρετίστηκε ως η σημαντικότερη μεταρρύθμιση των υπηρεσιών πληροφοριών εδώ και δεκαετίες.

Ακολούθησε η δημοσίευση μιας σειράς διαρροών σχετικά με υπεράκτιες συμμετοχές - συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων Panama Papers - που δημοσίευσε η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων. Οι έμμεσες συνέπειες της καινοτομίας των WikiLeaks είναι ευρέως διαδεδομένες - θα υπήρχαν οργανώσεις όπως η Bellingcat, η οποία χρησιμοποιεί δεδομένα ανοικτού κώδικα για τη διερεύνηση φερόμενων εγκλημάτων πολέμου, χωρίς το προηγούμενο των WikiLeaks;