Ποιοι ήταν ο παππούς και ο πατέρας του Νετανιάχου;

Αυτό που ονομάζουμε σιωνισμός γεννήθηκε μεν στις εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης αλλά δεν υπήρξε ποτέ ενιαίο ως κίνημα. Οι απαρχές του μπορεί να είναι χρονικά ταυτισμένες με τη νεωτερικότητα και το 19ο αιώνα, που άλλωστε ευνοούσε την κατασκευή εθνοτικών ταυτοτήτων με ανανεωμένα υλικά του παρελθόντος, αλλά αυτό που εντέλει φαντασιωνόταν και επιδίωκε ήταν η αναβίωση του βιβλικού «εβραίου» – μόνο που αυτή τη φορά (και για πρώτη φορά...) ως ένα υποκείμενο ελεύθερο από κάθε σκλαβιά και προστατευμένο στην αγκαλιά ενός κυρίαρχου και ανεξάρτητου κράτους.

Μπορούμε να πούμε ωστόσο σχηματικά ότι δύο ήταν τα μεγάλα ποτάμια του σιωνιστικού κινήματος. Αφενός ο «πολιτικός» σιωνισμός, που ήταν ιστορικό δημιούργημα κυρίως των Εβραίων αστών διανοουμένων της δυτικής Ευρώπης οι οποίοι δεν ήταν κατ' ανάγκη θρησκευόμενοι, δεν είχαν σχέση με τον ιουδαϊσμό ούτε και μιλούσαν εβραϊκά (ή γίντις), είχαν όμως αρχίσει να αντιλαμβάνονται τους ολέθριους κινδύνους του νεοτερικού αντιεβραϊσμού ιδίως μετά από σοκαριστικές υποθέσεις αντισημιτισμού όπως αυτή του Ντρέιφους στη Γαλλία το 1894. Και από την άλλη, εκείνος της ανατολικής Ευρώπης που γεννήθηκε στις μικρές θρησκόληπτες εβραϊκές κοινότητες της Ρωσίας, και ο οποίος είχε σαφώς πιο μεσσιανικό χαρακτήρα. Έτσι, ενώ ο πρώτος ήταν θεωρητικά ικανοποιημένος με την εξεύρεση οποιασδήποτε γεωγραφικής πρότασης ως προς την ίδρυση ενός κράτους, αρκεί αυτό να ήταν ανεξάρτητο και να είχε την προστασία ιδίως των Βρετανών, ο μεσσιανικός σιωνισμός δεν συζητούσε τίποτε διαφορετικό από αυτό που υποτίθεται ότι είχε υποσχεθεί ο Γιαχβέ (Θεός) στον περιούσιο λαό του, τους αρχαίους Ισραηλίτες: δηλαδή τη «γη του Ισραήλ».

Η ιστορία της οικογένειας Νετανιάχου

Αυθεντικό παιδί του μεσσιανικού σιωνισμού υπήρξε και ο Νάταν Μιλεϊκόσκι, που γεννήθηκε στο Κρέβο της σημερινής Λευκορωσίας το 1879. Καταγόμενος από ταπεινή αγροτική οικογένεια ασκεναζί Εβραίων, θα ακολουθούσε σπουδές ραβίνου από την ηλικία των 10, και όταν θα έφθανε τα 20 του είχε ήδη διαμορφωθεί σε έναν φανατικό σιωνιστή ο οποίος πολεμούσε λυσσαλέα προτάσεις όπως το «Σχέδιο Ουγκάντα», μια βρετανική ιδέα για μετεγκατάσταση των Εβραίων της Ευρώπης σε αυτή την αφρικανική χώρα, προκειμένου να γλιτώσουν από τον εντεινόμενο αντισημιτισμό. Η φήμη του χάρη στα άρθρα του αλλά ιδίως χάρη στις εμπρηστικές ομιλίες που θα δίνει παντού στην Ευρώπη, με στόχο ένα κράτος για τους απανταχού Εβραίους, θα αρχίσει να μεγαλώνει χαρίζοντάς του το προσωνύμιο «Νετανιάχου», που στα εβραϊκά σημαίνει ο «θεόσταλτος». Όχι, η παραδείσια γη του νεαρού ραβίνου για το λαό του δεν θα μπορούσε παρά να είναι μία και μοναδική, και ήταν και αυτή θεόσταλτη: η Παλαιστίνη. Ο Νετανιάχου θα φθάσει εκεί για να εγκατασταθεί με τη γυναίκα του και τα εννιά παιδιά του, το 1920 (και κατόπιν στην Ιερουσαλήμ, το 1924), όταν η περιοχή θα βρίσκεται υπό Βρετανική Εντολή. Αλλά θα αρχίσει αμέσως τις περιοδείες ανά τον κόσμο προκειμένου να βοηθήσει και άλλους Εβραίους να μετεγκατασταθούν στην Παλαιστίνη αλλά και για να συγκεντρώσει χρήματα για το μεγάλο σκοπό.

Φυσικά, το δίλημμα ήταν πώς θα γινόταν αυτό: με διπλωματικό τρόπο, περιμένοντας στωικά την κατάλληλη συγκυρία και την ελεημοσύνη των Βρετανών, ή με επανασταστικά μέσα και με προσφυγή στα όπλα; Ο Νετανιάχου ήταν υπέρ του δεύτερου δρόμου προσχωρώντας σε αυτό που ονομάστηκε «ρεβιζιονιστικός σιωνισμός» (υπό την καθοδήγηση του αρχηγού του, Ζέεβ Ζαμποτίνσκι) ο οποίος ήταν ενάντια σε όλους ανεξαιρέτως που δεν συμμερίζονταν τον αδιαπραγμάτευτο ακτιβισμό του: τόσο ενάντια στους Άραβες ή τους οθωμανούς, όσο και ενάντια στους Βρετανούς αλλά και σε όσους μαρξιστές ή σοσιαλίζοντες εβραίους (όπως π.χ. τότε ο Μπεν Γκουριόν) δεν ήταν έτοιμοι να έρθουν σε ρήξη με τη Βρετανική Διοίκηση για μια «γη» που στο κάτω-κάτω τους «ανήκε» προαιώνια και αυτοδίκαια.

Ο ραβίνος Μιλεϊκόσκι θα πεθάνει το 1935, απογοητευμένος από τον εσωτερικό διαχασμό των σιωνιστών που δεν τους είχε επιτρέψει να εκπληρώσουν τους στόχους τους, αλλά πάντως αναγνωρισμένος ως ένας από τους πρωτοπόρους του ρεβιοζιονιστικού σιωνισμού. Ωστόσο, ένας από τους γιους του, ο Μπεν-Σιών (γεννημένος το 1910 στη Βαρσοβία) θα αναλάβει να συνεχίσει επάξια την επανασταστική παράδοση του πατέρα του.

Ο Μπεν-Σιών «Νετανιάχου» (όπως θα αρχίσει, από ένα σημείο και μετά, να υπογράφει τα άρθρα του) θα φοιτήσει στο νεοσύστατο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο, θα κάνει το διδακτορικό του στις ΗΠΑ, στη μεσαιωνική ιουδαϊκή ιστορία αλλά θα φροντίσει να μοιράζει πάντα τον χρόνο του ανάμεσα στην ακαδημαϊκή έρευνα και την ενεργό συμμετοχή στον ρεβιοζιονιστικό σιωνισμό, στον οποίο θα έχει και αυτός ενταχθεί από νεαρή ηλικία, σαφέστατα επηρεασμένος από τον πατέρα του. Θα βρεθεί μάλιστα δίπλα στον Ζαμποτίνσκι, που σημειωτέον ήταν υπέρ την ανύψωσης ενός «σιδηρού παραπετάσματος» που θα χώριζε πλήρως τους Εβραίους από τους Άραβες, και το 1940 θα τον ακολουθήσει στη Νέα Υόρκη αναζητώντας χρηματοδότηση για τους σκοπούς του Κινήματος. Όταν ο τελευταίος πεθαίνει, ο Νετανιάχου αναλαμβάνει επικεφαλής όλου του δικτύου της Αμερικής, θέση που θα κρατήσει ως το 1948. Στα βήματα του μέντορά του τάσσονταν ξεκάθαρα υπέρ ενός Μεγάλου Ισραήλ, κι έτσι υπήρξε πολέμιος του Ψηφίσματος του ΟΗΕ για την ύπαρξη δύο κρατών στην περιοχή, το 1947.

Κατόπιν, το 1948, θα επιστρέψει στο Ισραήλ για να κάνει πολιτική καριέρα, χωρίς όμως επιτυχία. Έτσι, τo 1957 θα γυρίσει εκ νέου στην Αμερική και θα πάρει θέση καθηγητή σε διάφορα πανεπιστήμια, με τελευταίο αυτό του Cornell. Οι πολιτικές του απόψεις θα παραμείνουν ωστόσο απαράλλαχτες μέχρι τα 102 του χρόνια που θα φύγει από τη ζωή: «Η τάση για σύγκρουση είναι εγγενής στον Άραβα. Είναι εξ ορισμού εχθρός. Η προσωπικότητά του δεν θα του επιτρέψει να συμβιβαστεί. Δεν έχει σημασία τι είδους αντίσταση θα συναντήσει, τι τίμημα θα πληρώσει. Η ύπαρξή του πραγματώνεται μέσα από αέναο πόλεμο», θα πει χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξη το 2009.

Περισσότερα για την ιστορία των Νετανιάχου θα βρει ο φιλοπερίεργος αναγνώστης στο ομότιτλο, βραβευμένο με Pulitzer, μυθιστόρημα του Joshua Cohen (μτφ. Π. Κεχαγιάς, Gutenberg, 2023). Στο βιβλίο ξεχωρίζει ένας μικρός διάλογος όταν κάποιος ρωτάει τον Μπεν-Σιών:

-Δρ Νετανιάχου, γνωρίζω πως οι Εβραίοι είναι ο εκλεκτός λαός αλλά γιατί να τους διαλέξετε για κάτι τέτοιο; Τι είναι αυτό που τους κάνει ιδεώδες όχημα, όπως λέτε, για ένα τέτοιο εγχείρημα;

-Γιατί, απ' όλους τους λαούς της υφηλίου, κανείς δεν είναι λιγότερο ιστορικός, κανείς δεν ασχολείται λιγότερο με την ιστορία. Κάτι που είναι περίεργο δεδομένης της αρχαιότητας του ιουδαϊσμού. […] ένα συχνό ευφυολόγημα ανάμεσα στους σημερινούς Αμερικανοεβραίους είναι πως οι Εβραίοι γονείς προτιμούν τα παιδιά τους να γίνουν παιδίατροι ή δικηγόροι αντί, φερ' ειπείν, ο μεσσίας. Εγώ όμως θα έλεγα πως ακόμα και ο μεσσιανισμός, ακόμα κι ένας κίβδηλος μεσσιανισμός, είναι μια πιο εβραϊκή ειδικότητα από την ιστορία […].

Ενώ σε άλλο σημείο, αναφέρεται το εξής: «Πρέπει να προσέχουμε πολύ όταν προσπαθούμε να κρυφτούμε, γιατί το ψευδώνυμο της μιας γενιάς μπορεί να γίνει διαβόητο την επόμενη!».

O Μπεν-Σιών θα κάνει τρία παιδιά, και πριν πεθάνει, θα βιώσει τον οδυνηρό χαμό δύο εξ αυτών. Θα προλάβει ωστόσο να δει τον μεσαίο γιο του, τον Μπένγιαμιν (που θα γεννηθεί στο Τελ Αβίβ το 1949) να διαπρέπει εκεί που ο ίδιος δεν τα κατάφερε, δηλαδή στην πολιτική. Στην ίδια συνέντευξη το 2009, είχε απαντήσει στην ερώτηση για το πόσο τον έχει επηρεάσει: «Ο Bibi μπορεί να έχει τους ίδιους στόχους με τους δικούς μου, αλλά κρατά για τον εαυτό του τους τρόπους για να τους πετύχει, διότι αν τους εξέφραζε, θα εξέθετε τους στόχους του».

*Γραμμένο από έναν πραγματικό φίλο του Ισραήλ.