Ο πολιτισμός κινεί την Ευρώπη

Η Ευρώπη είναι το μεγαλύτερο αποθετήριο πολιτισμού και ιστορίας στον κόσμο και η Ελλάδα μέσα σε αυτήν αποτελεί πολιτιστική υπερδύναμη. Θα μπορούσε να φανταστεί κανείς την Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα και την Ελλάδα εκτός Ευρώπης;

Η κρίση του 2015, παρά τις ακραίες φωνές, απέδειξε ότι οι δεσμοί που δημιουργήθηκαν από το πρώτο αίτημα ένταξης της χώρας μας στην ΕΟΚ ήταν πολύ ισχυροί και βασίζονταν σε μια μακρά διαδικασία διαπραγμάτευσης με βάση τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα του εγχειρήματος.

Το εγχείρημα ειρήνης που ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε Κοινοτήτων) νομοτελειακά δεν μπορούσε να μην περιλαμβάνει την Ελλάδα καθώς υποστηριζόταν από ηγέτες μεγάλου βεληνεκούς που είχαν ζήσει πόλεμο.

Είναι ο πολιτισμός ένα εύκολο μέσο για την ευρωπαϊκή ενοποίηση;

Αν αναλογιστούμε ότι από τη μια πλευρά είχαμε την ενοποιητική διαδικασία της Ευρώπης των ιδιωτών και από την άλλη τη συντονιστική και μόνο διαδικασία της Ευρώπης των πολιτών, τα μεγέθη είναι δυσανάλογα. Τα θεσμικά όργανα της Ευρώπης χρησιμοποιούν και εισηγούνται διάφορες πρωτοβουλίες για τη διάχυση του ευρωπαϊκού πολιτισμού με πρακτικές του εφαρμογές.

Ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης αποτελεί μία από αυτές και είναι μια μοναδική ευκαιρία για την πόλη που θα επιλεχθεί να προβάλει την πολιτιστική της ζωή και ανάπτυξη και να χρησιμοποιήσει τη χρονιά της πολιτιστικής πόλης ώστε να «μεταμορφωθεί» ολοκληρωτικά η πολιτιστική της βάση, να βελτιωθούν οι υπάρχουσες υποδομές και να ενισχυθεί η οικονομία της. Ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα, και αναγνωρισιμότητα είναι οι τρεις στόχοι που καλείται να υπηρετήσει.

Το 1985 η Μελίνα Μερκούρη εμπνεύστηκε τον θεσμό της Ευρωπαϊκής πρωτεύουσας ως υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας και μαζί με τον Γάλλο ομόλογό της Ζακ Λανγκ έθεσαν τα θεμέλια. Καθιερώθηκε από το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Ιούνιο του 1985, ως διακυβερνητική πρωτοβουλία όπου η Αθήνα είχε ανακηρυχθεί Πρώτη Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πόλη. Το 2015 κινητοποίησε 40 ελληνικές πόλεις και νησιωτικές περιοχές με 14 προτάσεις.

Ο θεσμός της «Δημιουργικής Ευρώπης»

Η ανάδειξη των διαφορετικών πολιτισμών μέσω μιας πόλης που φέρνει κοντά τους πολίτες και καταργεί νοερά τα σύνορα τη δεκαετία του ‘80 ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Τα ταξίδια δεν ήταν εύκολα, η κοινωνία της πληροφορίας δεν υπήρχε, ο ψηφιακός κόσμος ήταν ακόμα στα σπάργανα σε αντίθεση με σήμερα που ο θεσμός της «Δημιουργικής Ευρώπης», ο οποίος χρηματοδοτεί τη σύγχρονη έκφραση του ψηφιακού πολιτισμού δείχνει να καλύπτει πολλά αδιέξοδα για τους ανθρώπους του πολιτισμού με τρανταχτό παράδειγμα τον καιρό της πανδημίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει 2,44 δισεκατομμύρια ευρώ στον πολιτιστικό και οπτικοακουστικό τομέα μέσω του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» (2021-2027) και στηρίζει δράσεις του πολιτιστικού τομέα οι οποίες ενθαρρύνουν τη διακρατική συνεργασία, τις πλατφόρμες, τα δίκτυα και τη λογοτεχνική μετάφραση.

Στηρίζονται οργανισμοί του οπτικοακουστικού τομέα για την ανάπτυξη, τη διανομή και την πρόσβαση σε οπτικοακουστικά έργα ώστε να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που υπάρχουν την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και της παγκοσμιοποίησης, να αποκτήσουν  πρόσβαση στις διεθνείς αγορές και στη δημιουργία νέων ακροατηρίων και οικονομική βιωσιμότητα.

Ειδικές δράσεις για την επιβράβευση και την προώθηση της αριστείας και της δημιουργικότητας, όπως τα βραβεία λογοτεχνίας, μουσικής, αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης και το Ευρωπαϊκό βραβείο πολιτιστικής κληρονομιάς «Europa Nostra». Απονέμεται σε εξαιρετικής ποιότητας έργα που κατατάσσονται στις εξής τέσσερις κατηγορίες: Συντήρηση, έρευνα, εξειδικευμένες υπηρεσίες από άτομα ή οργανισμούς και εκπαίδευση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση. Το βραβείο στοχεύει στη διάδοση των καλύτερων πρακτικών ανά τομέα.

Εξίσου σημαντικά και τα οριζόντια μέτρα παιδείας όπως το Erasmus που φέρνουν τους νέους κοντά στον πολιτισμό. Οι νέες και οι νέοι έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε ουσιαστική επαφή με άλλους λαούς, να γνωρίσουν την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους και να μοιραστούν τις ανησυχίες τους με συνομηλίκους τους.

Η πρωτοβουλία για το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους βασίζεται στον συνδυασμό βιωσιμότητας, αισθητικής και ένταξης χωρίς αποκλεισμούς συμβάλλοντας στην πολιτική συνοχή. Αποσκοπεί στο να φέρει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία στην καθημερινή ζωή των πολιτών της Ε.Ε με την ανάπτυξη ενός δημιουργικού και διεπιστημονικού κινήματος με στόχο να καταστήσει τη ζωή του αύριο πιο προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή. Να κινητοποιήσει σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, επιστήμονες, φοιτητές και δημιουργικά μυαλά από διάφορους επιστημονικούς κλάδους για να επαναπροσδιορίσουν την έννοια της βιώσιμης διαβίωσης. Να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των πολιτών της ΕΕ και να παράσχει χρηματοδοτική στήριξη σε καινοτόμες ιδέες και προϊόντα μέσω ad-hoc προσκλήσεων υποβολής προτάσεων και συντονισμένων προγραμμάτων.

Το οικουμενικό μήνυμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού που βασιζόταν κυρίως στον άξονα Ιερουσαλήμ - Ρώμη - Αθήνα εξελίσσεται παρόλο τους όχι ιδιαίτερα υψηλούς χρηματοδοτικούς πόρους σε ένα μοναδικό εργαλείο συμπόρευσης και δημιουργίας.

Ο πολιτισμός όπως προβάλλεται έχει ανάγκη από διεύρυνση της υποστήριξης των κοινών ευρωπαϊκών δράσεων και διασυνοριακών πρωτοβουλιών και με κράτη μη μέλη και με την ευρύτατη συμμετοχή με την κοινωνία των πολιτών. Η φράση που συνοψίζει τη βαρύνουσα σημασία του πολιτισμού στην Ευρώπη αποδίδεται στον αρχιτέκτονα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, Ζαν Μονέ «Αν έπρεπε να ασχοληθώ ξανά με την ενοποίηση της Ευρώπης, θα άρχιζα από τον πολιτισμό».

* Ο Μιχάλης Αγγελόπουλος είναι Υποψήφιος Ευρωβουλευτής Ν.Δ. στις εκλογές του Ιουνίου 2024