Η ΕΕ και η 4η Βιομηχανική Επανάσταση - Μέρος 2ο: Γιατί το EU AI Act αποτελεί παγκόσμια καινοτομία

Στο πρώτο μέρος του συγκεκριμένου μίνι αφιερώματος αναλύσαμε τη σημασία του ευρωπαϊκού νομοθετήματος Digital Markets Act (DMA) και τους τρόπους μέσω των οποίων οι Βρυξέλλες θα επιχειρήσουν να θεσπίσουν αντιμονοπωλιακούς κανόνες στην αγορά των ψηφιακών υπηρεσιών. Δεδομένα, το DMA αποτελεί μια τομή τόσο στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, όσο και στην προσπάθεια εθνικών και υπερεθνικών ανά την υφήλιο να ρυθμίσουν μια αγορά, στην οποία η εφαρμογή ελέγχων αποτελεί εκ προοιμίου δυσεπίλυτο νομικό, οικονομικό, αλλά ενίοτε και πολιτικό γρίφο. Ωστόσο, παρότι το DMA αποτελεί όντως μια παγκόσμια καινοτομία, παραμένει παράλληλα η δεύτερη σε σημασία ψηφιακή νομοθετική πρωτοβουλία της ΕΕ.

Συγκεκριμένα, παράλληλα με το DMA, η ΕΕ έχει πλέον προχωρήσει και στην υιοθέτηση του EU AI Act, η οποία αποτελεί την πρώτη προσπάθεια μιας κυρίαρχης αρχής –σε παγκόσμιο επίπεδο– να θεσπίσει ένα συγκεκριμένο, αυστηρό, και δυναμικό πλαίσιο λειτουργίας σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη και την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης. Αν μη τι άλλο, στη μεταπανδημική εποχή έχει καταστεί σαφές πως το μέλλον της ανθρώπινης επιχειρηματικής – αλλά και κοινωνικής, ευρύτερα – δραστηριότητας θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, σε μια αναπόφευκτη συνθήκη η οποία κρύβει τόση προοπτική, όσους και κινδύνους. Με δεδομένη όμως την αντικειμενική πραγματικότητα, η ΕΕ επιχειρεί μέσω του EU AI Act να θέσει τις βάσεις πάνω στις οποίες η τεχνητή νοημοσύνη θα αποτελέσει μια κινητήρια δύναμη προόδου για την Ευρώπη, με τις Βρυξέλλες να αποτελούν παράλληλα παγκόσμιο διαμορφωτή των εξελίξεων.

Τι ακριβώς προβλέπει το EU AI Act;

Η προσέγγιση της συγκεκριμένης ψηφιακής μεταρρύθμισης είναι κατά κάποιον τρόπο διπλή, καθώς το EU AI Act δεν αποσκοπεί απλώς στην προστασία των ευρωπαίων καταναλωτών, αλλά επιχειρεί να ενισχύσει το αποτύπωμα της ΕΕ ως ψηφιακή –και πέρα από οικονομική– υπερδύναμη. Ωστόσο, η βασική προτεραιότητα του EU AI Act είναι να διαφυλάξει τα δικαιώματα και τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών της ΕΕ, με έναν στόχο ο οποίος αναμένεται να επιτευχθεί ποικιλοτρόπως. Αναλυτικότερα, το EU AI Act προβλέπει τους εξής περιορισμούς, οι οποίοι θεωρούνται αδιαπραγμάτευτοι στο πλαίσιο του νόμου: κανένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης δε θα μπορεί να λειτουργεί στην ΕΕ εφόσον προβαίνει σε κατηγοριοποιήσεις των χρηστών με βάση τα βιομετρικά τους χαρακτηριστικά, ενώ απαγορεύεται η αρχειοθέτηση προσωπικών χαρακτηριστικών –όπως για παράδειγμα οι λεπτομέρειες  των προσώπων των χρηστών μέσω χρήσης καμερών παρακολούθησης– τα οποία θα μπορούν να αξιοποιηθούν σε μεταγενέστερο χρόνο. Παράλληλα, το EU AI Act απαγορεύει την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης με σκοπό την αναγνώριση συναισθημάτων σε εργασιακό ή ακαδημαϊκό περιβάλλον, αλλά και οποιαδήποτε εφαρμογή συστημάτων κοινωνικού σκορ –όπως αυτό εφαρμόζεται σε έναν βαθμό στην Κίνα– αλλά και προληπτικής αστυνόμευσης μέσω της αξιοποίησης μεθόδου αναγνώρισης προτύπων συμπεριφοράς. Οποιαδήποτε χρήση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης για σκοπούς αστυνόμευσης θα μπορεί να πραγματοποιείται μόνο από τις αρμόδιες αρχές, και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Το EU AI Act θα αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία οι Βρυξέλλες θα παρακολουθούν τις εξελίξεις διεθνώς, αλλά και θα τις διαμορφώνουν

Εύλογα, οι παραπάνω περιορισμοί αποτελούν μια σαφή –αλλά πρώιμη– προσπάθεια των Βρυξελλών, ώστε να προστατευτούν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των ευρωπαίων πολιτών, αλλά και η διάχυτη ανησυχία σχετικά με τα επιτρεπτά όρια αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως το πλαίσιο το οποίο εφαρμόζει η ΕΕ αποτελεί μια δυναμική μίξη εφαρμογών και κανόνων, αντί για μια παγιωμένη νομοθετική ρύθμιση, καθώς η Ευρωπαϊκή Κομισιόν αναγνωρίζει πως ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί διαρκή παρακολούθηση και επικαιροποίηση των απαιτούμενων δικλείδων ασφαλείας. Στον πυρήνα του, το EU AI Act αποτελεί όχι απλώς μια αποτρεπτική νομοθετική ρύθμιση, αλλά την επιβεβαίωση των Βρυξελλών προς τους ευρωπαίους καταναλωτές – αλλά και τις κυρίως αμερικανικές εταιρίες οι οποίες εξειδικεύονται στην τεχνητή νοημοσύνη – πως οι ευρωπαϊκές αρχές έχουν πλέον υιοθετήσει μια προβλεπτική στάση απέναντι στους πιθανούς κινδύνους που ελλοχεύει η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία – ακριβώς λόγω της δεδομένης αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης σε κάθε επίπεδο – αναμένεται να πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της τρέχουσας, αλλά και της επόμενης δεκαετίας, με γεωμετρική πρόοδο. Με άλλα λόγια, το EU AI Act θα αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία οι Βρυξέλλες θα παρακολουθούν τις εξελίξεις διεθνώς, αλλά και θα τις διαμορφώνουν με γνώμονα τη διασφάλιση της ακεραιότητας των δικαιωμάτων των καταναλωτών, και την προστασία των φιλελεύθερων δημοκρατικών αρχών που διέπουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Γιατί το EU AI Act αποτελεί μια παγκόσμια καινοτομία – και μια πρωτοφανή ευρωπαϊκή ευκαιρία

Οι ανησυχίες των ευρωπαίων καταναλωτών, οι κίνδυνοι των μοντέλων της τεχνητής νοημοσύνης όπως αυτά εφαρμόζονται σήμερα, αλλά και η αίσθηση του απρόβλεπτου με την οποία έχει ταυτιστεί η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση στο σύνολό της δεν αποτελούν μόνο ευρωπαϊκή, αλλά και παγκόσμια πηγή προβληματισμού. Η αντιμετώπιση της εξέλιξης της τεχνητής νοημοσύνης σε πολιτικό και φιλοσοφικό επίπεδο δεν υπήρξε ποτέ εύκολη ούτε καν ως θεωρητική ακαδημαϊκή άσκηση από τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά· όπως συνήθως συμβαίνει με την τεχνολογική πρόοδο, ειδικά στην ψηφιακή εποχή, η αντικειμενική πραγματικότητα έχει προσπεράσει ξανά την πολιτική ικανότητα των αρχών – διεθνώς – όχι απλά να ρυθμίσουν, αλλά έστω και να κατανοήσουν σε βάθος τις προοπτικές και τους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης. Με αυτό το δεδομένο, και λαμβάνοντας υπόψιν πως η ΕΕ – αλλά και η ΕΟΚ νωρίτερα – ποτέ στην ιστορία της δεν αποτέλεσε πραγματική τεχνολογική δύναμη, περιορίζοντας ουσιαστικά τον εαυτό της στον άχαρο ρόλο του παρακολουθητή των εξελίξεων στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού αλλά και στην Ανατολική Ασία, η νομική και φιλοσοφική σύλληψη του EU AI Act, αλλά και η μαζική του υπερψήφιση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί μια παγκόσμια καινοτομία, χωρίς υπερβολές και περιστροφές. Παρότι το AI αποτελεί μια φύσει αμερικανική τεχνολογική καινοτομία – και πώς αλλιώς εξάλλου, με δεδομένη την τεχνολογική, οικονομική, και πολιτισμική ισχύ του αμερικανικού Big Tech – οι Βρυξέλλες έχουν αναγκάσει σήμερα την Ουάσιγκτον να παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο η ανάπτυξη και η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει το blueprint – όπως λατρεύουν να λένε στις ΗΠΑ – για την αντιμετώπιση της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση αναμένεται να αποτελέσει το βήμα της Δύσης –αν όχι της ανθρωπότητας στο σύνολό της– προς ένα μέλλον που για δεκαετίες έμοιαζε εφικτό μονάχα στις σελίδες αμερικανικών, ευρωπαϊκών, και ιαπωνικών sci-fi κόμικς

Με άλλα λόγια, η ΕΕ έχει για πρώτη φορά στην ιστορία της τη δυνατότητα να ξεφύγει –επιτέλους– από την ανταγωνιστικά μειονεκτική θέση  στην οποία βρίσκεται διαχρονικά σε τεχνολογικό επίπεδο, μετατρέποντας εαυτόν στον βασικό διαμορφωτή του νομικού, οικονομικού, πολιτικού, αλλά και –κυρίως– ηθικού και φιλοσοφικού επιπέδου πάνω στο οποίο θα δομηθεί η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης τόσο στο άμεσο, όσο και στο έμμεσο μέλλον. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση αναμένεται να αποτελέσει το βήμα της Δύσης –αν όχι της ανθρωπότητας στο σύνολό της– προς ένα μέλλον που για δεκαετίες έμοιαζε εφικτό μονάχα στις σελίδες αμερικανικών, ευρωπαϊκών, και ιαπωνικών sci-fi κόμικς. Μπορεί τα ιπτάμενα αυτοκίνητα να εξακολουθούν να αποτελούν απατηλό όνειρο και ανεφάρμοστη καινοτομία, όμως η ήδη διαδεδομένη λειτουργία μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης σχεδόν σε κάθε τομέα της καθημερινότητας μας αποδεικνύει πως το μέλλον, όπως αυτό αφηρημένα το οραματιζόταν η Δύση από τη δεκαετία του 1980 μέχρι και σήμερα, έχει επιτέλους φτάσει. Ίσως αυτό το μέλλον να μοιάζει λιγότερο εντυπωσιακό στα μάτια των πολιτών, όμως η χρησιμότητα και η – συνεχώς ευρύτερη – αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης έχει ήδη γίνει αισθητή σχεδόν από το σύνολο του πληθυσμού στη Δύση, σε μια συνθήκη η οποία δεν πρόκειται να αλλάξει πλέον ποτέ. Σε αυτό το πλαίσιο, το γεγονός πως η ΕΕ θέτει τις αξιακές βάσεις μέσα από τις οποίες θα διαμορφωθεί το μέλλον ενός τεχνολογικού εργαλείου στο οποίο η ανθρωπότητα ενδεχομένως θα βασίσει και την ίδια της την ύπαρξη δε θα μπορούσε να αποτελεί ευτυχέστερη συνθήκη –και σημαντικότερη ευθύνη– για τις Βρυξέλλες.

Ωστόσο, αν το διακύβευμα του EU AI Act αποτελεί τη διασφάλιση των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών τις οποίες πρεσβεύει η ΕΕ –και μοιράζεται η υπόλοιπη Δύση– τότε είναι αυτονόητο πως η ενίσχυση αυτών ακριβώς των αξιών αποτελεί υποχρέωση τόσο των Βρυξελλών, όσο και των ευρωπαίων πολιτών οι οποίοι καλούνται να επιλέξουν τις πολιτικές που θα εφαρμόσουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στον –εξαιρετικά αβέβαιο– τρέχοντα πολιτικό χρόνο, η εξέλιξη και η ασφαλής εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί απλώς ένα κομμάτι του συνόλου των προβληματισμών – και των κρίσιμων διλημμάτων – απέναντι στα οποία οι ευρωπαίοι πολίτες θα πρέπει να επιλέξουν τις θέσεις τους ενόψει των Ευρωεκλογών του Ιουνίου. Όπως για την τεχνητή νοημοσύνη απαιτείται μια δυναμική προσέγγιση και παρακολούθηση από τις Βρυξέλλες, έτσι και για τη διαφύλαξη των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ είναι απαραίτητη η δυναμική πίστη των ευρωπαίων πολιτών σε αυτές. Αυτή ακριβώς την πίστη καλούνται να επικαιροποιήσουν στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2024, για αρχή· αυτή είναι η μόνη –αλλά και η μεγαλύτερη– δική τους ευθύνη.