Ανταπόκριση από τη Ρωσία: Αποκλειστική συζήτηση με έναν κορυφαίο Ρώσο ειδικό

Ένα από τα πρώτα θύματα κάθε πολέμου είναι η πρόθεση, η ανοχή, που έχει η μία πλευρά να ασχοληθεί και να καταλάβει το τι συμβαίνει στο εσωτερικό της άλλης. Κι όμως, η κατανόηση της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής πραγματικότητας πίσω από το πεδίο της μάχης και πίσω από τον πόλεμο πληροφορίας και προπαγάνδας στα διεθνή ΜΜΕ και ΜΚΔ, είναι πιο κρίσιμη από ποτέ, τόσο για την εξέλιξη του πολέμου, όσο και για την μορφή της ειρήνης που θα ακολουθήσει.

Σε μία κλειστή διαδικτυακή συζήτηση που οργανώθηκε πριν λίγες μέρες στη Βιέννη, ένας από τους κορυφαίους ρώσους ειδικούς των διεθνών σχέσεων που ζει στη Ρωσία (και του οποίου το όνομα δεν μπορούμε να δημοσιεύσουμε για προφανείς λόγους) μας μετέφερε την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Η Athens Voice ήταν το μόνο ελληνικό μέσο που προσκλήθηκε και συμμετείχε σε αυτή τη συζήτηση.

Σταχυολογούμε τα βασικά συμπεράσματα.

Η κοινή γνώμη στη Ρωσία είναι τριχοτομημένη, ανάμεσα σε (α) μία μειοψηφία ένθερμων υποστηρικτών του Πούτιν, (β) μία μειοψηφία ενεργών επικριτών του και (γ) μια ευρεία σιωπηλή πλειοψηφία πολιτών, οι οποίοι ουσιαστικά έχουν μια συναλλακτική σχέση με την πραγματικότητα και με την κυβερνητική γραμμή. Ούτε την υποστηρίζουν ανοικτά, ούτε την αντιμάχονται∙ προσπαθούν απλώς να παίξουν το παιχνίδι ώστε να επιβιώσουν ή να βελτιώσουν την κατάστασή τους. (Αν αυτό μας θυμίζει κάτι, ίσως είναι επειδή και η πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας σε κάποιες κρίσιμες ή δύσκολες στιγμές έχει επιλέξει τον ενδιάμεσο αυτόν δρόμο της σιωπής και της ανοχής, είτε επρόκειτο για την δικτατορία της επταετίας 1967-74, είτε για την βία, την παραβατικότητα και την ανομία στην καθημερινότητα σήμερα.)

Το καθεστώς Πούτιν πιέζει αυτή τη σιωπηλή πλειοψηφία να μετατοπιστεί από το (γ) στο (α). Μέρος αυτής της εκστρατείας είναι η μετατροπή της Δύσης σε ταμπού. Όποιος στρέφει το βλέμμα του προς τη Δύση – όποιος αναφέρεται με οποιονδήποτε τρόπο θετικά για τη Δύση – αντιμετωπίζει πίεση και τον κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Τα ΜΜΕ καλύπτουν εξαντλητικά τις αδυναμίες και τα προβλήματα της Δύσης, ενώ υπάρχει η αίσθηση ότι οι κυρώσεις είναι άδικες και πλήττουν την κοινωνία συνολικά. Στη ρωσική κοινωνία υπάρχει ευρεία δυσαρέσκεια με τη Δύση, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει κανένα ιδιαίτερο πολιτικό βάρος στη Ρωσία. Ταυτόχρονα στη Δύση κόβονται οι ακαδημαϊκοί δεσμοί με τη Ρωσία, ενώ έχουν κλείσει και κάποια από τα ινστιτούτα μελέτης της Ρωσίας. Αυτό το «διαζύγιο» μακροπρόθεσμα δημιουργεί ένα πολύ επικίνδυνο πολιτισμικό χάσμα ανάμεσα στις κοινωνίες και τις ελίτ της Ρωσίας και της Δύσης.

Η Ρωσία θεωρεί ότι ηγείται μιας παγκόσμιας (αντιδυτικής) πλειοψηφίας. Είναι πολύ δύσκολο και επίπονο για εμάς στη Δύση να το κατανοήσουμε και να το αποδεχτούμε αυτό, αλλά η ωμή, σκληρή πραγματικότητα του παρόντος διεθνούς συστήματος είναι ότι πολλές χώρες του «Παγκόσμιου Νότου» (ο όρος αυτός είναι επιστημονικά προβληματικός, αλλά τον χρησιμοποιώ επειδή έχει πολιτική ισχύ) τηρούν μια στάση είτε ουδέτερη στο θέμα της Ουκρανίας, είτε ανοιχτά αντιδυτική. Αυτό το κάνουν για τους δικούς τους λόγους – είτε λόγω της εξάρτησής τους από τη Ρωσία και την Κίνα, είτε ως εκβιαστικό μηχανισμό απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ, για να μεγιστοποιήσουν τα οικονομικά οφέλη τους, είτε λόγω ιδεολογίας, συναισθημάτων και συμβολισμών ως προς το ρόλο της Δύσης στην αποικιοκρατία. Όταν κάποιος φύγει από το φιλελεύθερο κουκούλι της Δύσης και ταξιδέψει στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και τη Λατινική Αμερική, θα συναντήσει δυσάρεστες πλειοψηφικές απόψεις και ιδεολογίες.

Σε αυτό το παράλληλο σύμπαν επικρατεί το αφήγημα ότι η Δύση είναι «ηγεμονική». Η Ρωσία, και ειδικά ο Πούτιν, θα συνεχίσει να παίζει τον ρόλο του ηγέτη και του διαύλου της «παγκόσμιας δυσπιστίας» έναντι της Δύσης, και της «διατάραξης και ανατροπής» της παρούσας παγκόσμιας τάξης μας λέει ο συνομιλητής μας. Άλλωστε, όπως έχουμε πολλάκις σημειώσει, αυτό ήδη το κάνει συστηματικά και οργανωμένα από το 2004.

Ο Πούτιν περιμένει την επάνοδο Τραμπ, όχι τόσο επειδή ο Τραμπ θα κάνει ευθέως κάτι που θα ωφελήσει τη Ρωσία, όσο επειδή θα λειτουργήσει ως καταλύτης περαιτέρω αποδιοργάνωσης στο εσωτερικό της Δύσης και ανατροπής της παγκόσμιας τάξης. Συνεπώς, το καθεστώς θεωρεί ότι ο χρόνος είναι με το μέρος της Ρωσίας. Η παγκόσμια τάξη, το διεθνές σύστημα, η Δύση είναι ώριμα φρούτα τα οποία σιγά-σιγά θα πέσουν. Οι κανόνες του παιχνιδιού θα αλλάξουν υπέρ της Ρωσίας.

Ωστόσο, είναι ταυτόχρονα αλήθεια ότι δεν υπάρχει πραγματική μακροπρόθεσμη στρατηγική ή ένα ξεκάθαρο όραμα. Είναι μάλλον βέβαιο ότι η ενημέρωση που λαμβάνει ο ίδιος ο Πούτιν – τόσο από το ουκρανικό μέτωπο, όσο και ως προς τη Δύση – είναι φιλτραρισμένη ούτως ώστε να επιβεβαιώνει το προσωπικό του όραμα. Ο Πούτιν είναι «τζογαδόρος» (gambler), οπότε η λεκτική/ρητορική κλιμάκωση της έντασης με τη Δύση είναι πάντα επικίνδυνη. Η χρήση πυρηνικών δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Πολλοί στη Δύση επιθυμούμε να δούμε να αναπτύσσεται ένα μαζικό λαϊκό κίνημα εναντίον του πολέμου και εναντίον του Πούτιν. Η πραγματικότητα ωστόσο είναι αποκαρδιωτική. Πολλοί ρώσοι πολίτες είναι εναντίον του πολέμου αλλά δεν βρίσκουν τους χώρους  - είτε πραγματικούς, είτε ψηφιακούς – στους οποίους να μπορούν να μιλήσουν και να οργανωθούν. Αντιθέτως, το καθεστώς αναμένεται να αυξήσει την ένταση της πίεσης, της παρακολούθησης και της εισβολής στην ιδιωτική σφαίρα των πολιτών.

Και σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε το μέγεθος της λαϊκής αντίθεσης στον πόλεμο. Ακόμη και οι «μητέρες των φαντάρων», που πρόσφατα διαδήλωσαν και οργάνωσαν συλλογή υπογραφών μέσω της πλατφόρμας Telegram, δεν είναι εναντίον του πολέμου, αλλά εναντίον της επιστράτευσης∙ το βασικό τους αίτημα δεν είναι η αποχώρηση της Ρωσίας από την Ουκρανία, αλλά η επιστροφή των δικών τους παιδιών και η ανανέωση του μάχιμου δυναμικού με άλλους (rotation).

Εάν όλα αυτά ακούγονται ιδαιτέρως ζοφερά για τις πιθανότητες μακροπρόθεσμης πολιτικής αλλαγής στη Ρωσία, ο συνομιλητής μας άνοιξε κάποιες χαραμάδες ελπίδας. Σε ερώτησή μας για τη Ρωσία μετά τον Πούτιν απάντησε ότι, παρόλο που δεν υπάρχει μαζικό κίνημα ή οργανωμένη αντιπολίτευση, η αποχώρηση (με οποιονδήποτε τρόπο) του Πούτιν θα δημιουργήσει χώρο για «ανταγωνισμό των ελίτ».

Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και με αυτόν τον τόσο διαμεσολαβημένο τρόπο που θυμίζει κάτι ανάμεσα στην Παρτίδα Κυνηγιού των Μπιλάλ-Κριστέν και τις πολιτικές σφαγές εντός του Πολίτμπιρο μετά τον θάνατο του Στάλιν, μπορεί να δημιουργηθεί σταδιακά χώρος για διακριτές πολιτικές κατευθύνσεις.

Αν και τα ΜΜΕ στη Ρωσία ασκούν, εδώ και χρόνια, συστηματική και ολοήμερη μαζική πλύση εγκεφάλου της κοινωνίας κατά της Δύσης, οι νέοι δεν επηρεάζονται τόσο από την τηλεόραση, όσο από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) – τα οποία όμως, όπως γνωρίζουμε καλά και στη Δύση, είναι επιρρεπή σε εκστρατείες παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων και σε κάθε περίπτωση λειτουργούν μέσα σε αφανή και ελεγχόμενα πλαίσια αλγορίθμων και συμφερόντων.

Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί.

Πρέπει να ξέρουμε και να νοιαζόμαστε για το τι συμβαίνει εντός της Ρωσίας; Δεν αρκεί να ηττηθεί στο ουκρανικό μέτωπο;

Η Ρωσία είναι μια πυρηνική υπερδύναμη. Είναι η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο που εκτείνεται σε έντεκα ζώνες ωρών, σε δύο ηπείρους. Η Ρωσία του Πούτιν είναι επί 20 χρόνια ο σημαντικότερος παίκτης αναθεώρησης της διεθνούς τάξης πραγμάτων, ο αμεσότερος ανταγωνιστής του ΝΑΤΟ και της Δύσης, και ο βασικότερος παράγοντας εξωτερικής διάβρωσης των θεσμών και αξιών μας (αν και η εσωτερική διάβρωση είναι απείρως σημαντικότερη αυτής που προκαλείται από εξωτερικούς παράγοντες).

Η Ρωσία είναι μια χώρα ιστορικά σημαντική, με σπουδαίο πολιτισμό, στενούς δεσμούς με τη Δύση∙ μια χώρα με πόλεις όπως η Μόσχα και η Αγία Πετρούπολη που ανήκουν στον πολιτισμικό ιστό μας∙ μια χώρα με φυσικά τοπία και φυσικές πηγές ενέργειας που ανήκουν στην ανθρωπότητα∙ μια χώρα με ανθρώπους που, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους, αυτή τη στιγμή υποστηρίζουν ηθελημένα ή άθελά τους ένα ολοκληρωτικό καθεστώς που ασκεί ολοκληρωτική βία και ανείπωτα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (κάτι γνώριμο στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία).

Υπό άλλες συνθήκες – ίσως, αν τα πράγματα είχαν πάρει άλλη τροπή στις αρχές της δεκαετίας του 1990 – θα μπορούσε τώρα να συνυπάρχει αρμονικά μέσα στην αρχιτεκτονική ασφάλειας της Δύσης. Αυτό ακούγεται όσο ανεδαφικό, και ίσως ύποπτο, θα ακουγόταν το 1943 το να πει κάποιος ότι η Γερμανία θα μπορούσε κάποτε να ενταχθεί στην αρχιτεκτονική ασφαλείας της Δύσης. Όπως όμως μας διδάσκει η ψύχραιμη ιστορία και η θεωρία των διεθνών σχέσεων, όταν τελειώσει ο πόλεμος – γιατί ο πόλεμος κάποια στιγμή θα τελειώσει, ελπίζουμε με μια καθαρή και αποτρεπτική νίκη της Ουκρανίας, και αυτό είναι εν μέρει στο χέρι μας – θα πρέπει να αναλάβει και πάλι η διπλωματία και η πολιτική.

Και εάν έχουμε πάρει ένα μάθημα από την ιστορία, αυτό είναι ότι η κατανόηση των συνθηκών, των συμπεριφορών και των συναισθημάτων στο εσωτερικό των ηττημένων είναι σχεδόν εξίσου σημαντική για την πορεία της ειρήνης, όσο είναι η κατανόηση του πεδίου της μάχης για την πορεία του πολέμου.