Προβλήματα και προοπτικές της τρομοκρατίας για το 2024

Η επίθεση της Xαμάς και η σφοδρή στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ έχουν τεθεί στο επίκεντρο της τρομοκρατικής απειλής που, σύμφωνα με τον διευθυντή του FBI Christopher Wray, έχει κλιμακωθεί από τις 7 Οκτωβρίου. Αναμένεται οι ενέργειες της Χαμάς και των συμμάχων της να εμπνεύσουν ισλαμιστικές ομάδες και ακροαριστερές οργανώσεις που μπορούν να εκμεταλλευτούν την πόλωση των κοινωνιών ακόμα και εκτός της ζώνης της σύγκρουσης, ενθαρρύνοντας ριζοσπαστικοποιημένα άτομα, πυρήνες και δίκτυα να πλήξουν στόχους που συνδέονται με τη μία ή την άλλη πλευρά. Ήδη, από τον περασμένο Οκτώβριο, συνελήφθησαν στη Δανία, στη Γερμανία και στην Ολλανδία επτά άτομα, πιθανώς μέλη της Χαμάς, για σχεδιασμό τρομοκρατικών επιθέσεων εναντίον εβραϊκών ιδρυμάτων.

Αν και η σύγκρουση στη Γάζα αναμένεται να καλύψει σημαντικό μέρος της διεθνούς τρομοκρατίας, πιθανώς το κέντρο βάρους της τρομοκρατίας στο εγγύς μέλλον να παραμείνει η περιοχή του Σαχέλ. Η υποσαχάρια Αφρική έχει πορώδη σύνορα, ανίσχυρες δυνάμεις ασφαλείας και παράνομες στρατιωτικές κυβερνήσεις. Σε όλη αυτήν την περιοχή, οι τζιχαντιστικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Jama'at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM) και του κλάδου του Ισλαμικού Κράτους στο Σαχέλ (ISSP), θα συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται σχεδόν ατιμωρητί στο περιβάλλον των αποτυχημένων κρατών και των περιοχών ακυβερνησίας. Μετά τα διαδοχικά στρατιωτικά πραξικοπήματα στο Σαχέλ, στήθηκαν φιλορωσικά καθεστώτα στην Μπουρκίνα Φάσο, στο Μάλι και στον Νίγηρα: αυτή η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ρωσική επιρροή εντείνεται μέσω της ανάπτυξης μισθοφόρων από τον Όμιλο Wagner, ο οποίος έχει επιδεινώσει τον κίνδυνο της τρομοκρατίας σε ολόκληρο το Σαχέλ και έχει προκαλέσει απώλειες αμάχων και παράπλευρες ζημιές. Η ρωσική παρουσία ωθεί τους πληθυσμούς στην αγκαλιά των JNIM και ISSP. 

Μαζί με την al-Shabaab στη Σομαλία, η JNIM παραμένει ισχυρή παραφυάδα της Αλ Κάιντα που προσπαθεί να επεκτείνει τις δραστηριότητές της από το Σαχέλ στην παράκτια Δυτική Αφρική. Ωστόσο, σε παγκόσμιο επίπεδο, ορισμένοι αναλυτές της αντιτρομοκρατικής (όπως ο Daniel Byman) είναι αισιόδοξοι ότι η JNIM έχει φάει τα ψωμιά της. Άλλοι (κι εγώ μαζί τους) πιστεύουν ότι παρόμοιες ομάδες έχουν μεγάλη ανθεκτικότητα και μεταμορφωσιμότητα: δεδομένου ότι οι συνθήκες στην Αφρική δεν έχουν αλλάξει, το έδαφος στο οποίο γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν παραμένει γόνιμο. Εξάλλου, η Αλ Κάιντα είναι ενεργή στην ινδική υποήπειρο και η μακροχρόνια σχέση της με την Τεχρίκ-ι-Ταλιμπάν (TTP) καθιστούν τη Νότια Ασία φυσικό χώρο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας: από την επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021, στο γειτονικό Πακιστάν παρατηρήθηκε έξαρση τρομοκρατικών επιθέσεων τζιχαντιστών που χρησιμοποιούν το Αφγανιστάν ως ορμητήριο και καταφύγιο. Αλλά, όπως για την Αλ Κάιντα, η εικόνα για το Ισλαμικό Κράτος είναι συγκεχυμένη: οι μπερδεμένες και αντιφατικές πληροφορίες είναι μέρος της τακτικής τους. Αν και οι πυρήνες του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και στη Συρία έχουν εξασθενήσει, φαίνεται ότι στην έρημο της κεντρικής Συρίας συγκεντρώνονται καθημερινά νέοι μαχητές. Παραλλήλως, τα κέντρα κράτησης και τα στρατόπεδα στη βορειοανατολική Συρία, συμπεριλαμβανομένου του Al-Hawl, το οποίο έχει περιγραφεί ως εκκολαπτήριο ριζοσπαστικοποίησης, πρέπει να θεωρούνται στόχοι των τζιχαντιστών και ταυτοχρόνως τόποι στρατολογίας. Γενικά, οι θυγατρικές του ISIS, ιδιαίτερα στη Σομαλία, στην Υεμένη, στη Λιβύη και στη χερσόνησο του Σινά, αγωνίζονται σήμερα για να ανακτήσουν τη δυναμική τους. Ωστόσο, το μέλλον της τρομοκρατίας στη Μέση Ανατολή, προσωρινά τουλάχιστον, δείχνει μετατόπιση από τις σαλαφιστικές-τζιχαντιστικές ομάδες (σουνίτες) σε σιιτικές ομάδες που χρηματοδοτούνται από το Ιράν. Ενώ η Χαμάς και η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ (PIJ) είναι σουνιτικές, το Ιράν παραμερίζει τις εσωτερικές διαφορές τροφοδοτώντας ένα τεράστιο σιιτικό δίκτυο πληρεξούσιων τρομοκρατών.

Όσο περισσότερο διαρκεί η σύγκρουση στη Γάζα, τόσο πιθανότερη είναι η επίδρασή της στους πληθυσμούς των αραβικών χωρών, της Σαουδικής Αραβίας μη εξαιρουμένης. Οι Σαουδάραβες δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τους Παλαιστινίους: αν η κυβέρνηση του Ριάντ δείξει συμβιβαστικότητα έναντι του Ισραήλ και της Δύσης, θα επιστρέψουμε σε μια κατάσταση σαν εκείνη μετά την 11η Σεπτεμβρίου όταν η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (AQAP) αποτελούσε εγχώριο τρομοκρατικό κίνδυνο—προτού υποβαθμιστεί και περιοριστεί πέραν των συνόρων, στην Υεμένη. Υπάρχει κάποιο χάσμα μεταξύ του πώς βλέπουν τη σύγκρουση στη Γάζα οι χώρες του λεγόμενου «Αραβικού Δρόμου» και πώς τη βλέπει η ηγεσία του Κόλπου, η οποία ενοχλείται διότι κάτι τέτοια εμποδίζουν την οικονομική και τεχνολογική της πρόοδο. 

Όσο για τους ακροδεξιούς εξτρεμιστές με ρατσιστικά και εθνικιστικά κίνητρα, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό διασκορπισμένοι, με μικρούς πυρήνες που επικοινωνούν διαδικτυακά. Ομάδες μίσους σαν την Atomwaffen Division, την Base και το Nordic Resistance Movement έχουν ξεθωριάσει. Όμως, το Ρωσικό Αυτοκρατορικό Κίνημα (RIM) έχει αναζωογονηθεί από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, εντείνοντας τις προσπάθειες στρατολόγησης, προπαγάνδας και παραστρατιωτικής εκπαίδευσης. Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία μπήκε στο τρίτο έτος του και η Δύση αναρωτιέται αν πρέπει να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στο Κίεβο, οι εθνικιστικές οργανώσεις μπορεί να εξαπολύσουν επιθέσεις στις ευρωπαϊκές χώρες. Οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές και οι μοναχικοί τρομοκράτες που αναφέρονται συνήθως σε ιδεολογίες λευκής υπεροχής και εμπνέονται από εγκληματίες τύπου Anders Breivik και Brenton Tarrant ενισχύονται από την κουλτούρα του Διαδικτύου: ιδιαίτερα οι αντισημιτικοί και συνωμοσιολογικοί ιστότοποι, το QAnon και τα τοιαύτα, έχουν την ικανότητα να οργανώσουν χτυπήματα —κι αυτή η ικανότητα δεν πρέπει να υποτιμάται. Προστίθενται γκρουπούσκουλα τεχνοφοβικών «νεο-λουδιτών»: διάφορα αλλόκοτα άτομα, που ανησυχούν για την παρουσία της τεχνολογίας στη σύγχρονη κοινωνία, απειλούν ότι θα καταφύγουν στην τρομοκρατία· σε επιθέσεις εναντίον πύργων κινητής τηλεφωνίας 5G και στόχων που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Υπάρχει επίσης το ενδεχόμενο αυτού που το FBI χαρακτηρίζει τρομοκρατία «ειδικού ενδιαφέροντος» —συνήθως αναίμακτη— η οποία περιλαμβάνει μια σειρά κυρίως αριστερών διεκδικήσεων, όπως τα δικαιώματα των ζώων και η οικολογική αντίσταση. Στις ΗΠΑ προστίθεται ο κίνδυνος από άτομα και ομάδες εναντίον των αμβλώσεων.

Το 2024, εκτός από τις εκλογές που έχουν αρχίσει να διενεργούνται σε πολλές χώρες και θα συνεχιστούν μέχρι τον Δεκέμβριο, οι Ολυμπιακοί του Παρισιού είναι ένας ορατός και συμβολικός στόχος για τους τρομοκράτες, κυρίως για εκείνους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για τις επιθέσεις τους τις αναδυόμενες τεχνολογίες όπως drones και τρισδιάστατα εκτυπωμένα όπλα. 

Η τρομοκρατική απειλή δεν είναι βεβαίως στατική. Όταν μια ομάδα οπισθοδρομεί, π.χ. εξαιτίας κατάρρευσης της ηγεσίας της, σπανίως εξαφανίζεται. Ξανά και ξανά, αυτές οι ομάδες αναγεννώνται: λόγω της τεχνολογικής προόδου, των επικοινωνιών και των μεταφορών, η οργανωτική δομή μιας ομάδας θεωρείται σήμερα λιγότερο σημαντική μεταβλητή από ό,τι στο παρελθόν. Ωστόσο, η οργανωτική δομή είναι, δυνάμει, πολλαπλασιαστής ισχύος, καθώς αυξάνει την ικανότητα μιας τρομοκρατικής ομάδας να εξαπολύει περίπλοκες επιθέσεις. Από την πλευρά των ΗΠΑ και της Ευρώπης, πιστεύω ότι επικρατεί χαλαρότητα και ολιγωρία: εκτός του ότι δεν αξιολογούνται οι τρομοκρατικές απειλές, η φιλειρηνική στάση των κυβερνήσεων καταδεικνύει την εσωτερικευμένη μας  δειλία και ίσως άγνοια της ιστορικής εμπειρίας. Η τρομοκρατία κατανικήθηκε όπου επιστρατεύτηκαν αστυνομικά μέτρα, πόροι ενημέρωσης του κοινού και αναβάθμιση του επιπέδου επαγρύπνησης: αυτή τη στιγμή νομίζω ότι, για μια ακόμα φορά, κοιμόμαστε τον ύπνο των δικαίων. Η Χαμάς έπιασε το Ισραήλ σε τέτοιο ύπνο —αν και όχι τόσο «δικαίων»— ενώ, από την άλλη πλευρά, ακροδεξιές μιλιταριστικές ομάδες ετοιμάζονται, αν δεν εκλεγεί ο εκλεκτός της καρδιάς τους τον προσεχή Νοέμβριο, να πιάσουν στον ύπνο τις μαλθακές αμερικανικές ελίτ. Προστίθεται το πρόβλημα της υπερβολικής εξάρτησης από την τεχνολογία και όχι από ικανά άτομα στον χώρο της αντιτρομοκρατίας: οι αλγόριθμοι δεν επαρκούν ούτε για να αναγνωρίσουν τις επικείμενες απειλές, ούτε για να θέσουν τις σωστές προτεραιότητες.