Το έγκλημα στον Αρκτικό Κύκλο και η συστημική βαναυσότητα του Κρεμλίνου
Το καθεστώς Πούτιν επιστράτευσε όλα τα μέσα που είχε στη διάθεσή του για να παραπέμψει σε ό,τι τρομακτικότερο μπορεί να χαρακτηρίζει τη ρωσική ιστορία.
Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι, η ανταρσία της «ομάδας Βάγκνερ», ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αυταρχική εξουσία του Βλαντιμίρ Πούτιν
Τα social media στην Ουκρανία απέχουν χαρακτηριστικά από σχόλια, ανακοινώσεις, προσωπικές δηλώσεις για τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι. Περίεργο. Δύο χρόνια από την έναρξη της σφαγής στη καρδιά της Κεντρικής Ευρώπης και ο θάνατος του Νο1 εχθρού του Βλαδίμηρου Πούτιν περνά σχετικά απαρατήρητος στη χώρα που τον πολεμά και έχει θυσιάσει τον ανθό του πληθυσμιακού της κορμού σε αυτήν την αχρείαστη ανθρωποθυσία, όπως σημειώνει η Anna Colin Lebedev, πολιτικός επιστήμονας στο άρθρο της: «Οι Ουκρανοί έχουν πολλά για να κατηγορήσουν τον Ναβάλνι» που φιλοξενεί η «Le Monde» της 20ής Φεβρουαρίου.
Ο Αλεξέι Ναβάλνι ούτε υπήρξε στο παρελθόν ούτε και εξελίχθηκε μετά το 2014 και την προσάρτηση της Κριμαίας σε «περιστερά» σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη πολιτική των «ιεράκων» του Κρεμλίνου. Η πολιτική του πορεία αρχίζει μέσα από το πληθωρικό θερμοκήπιο του ρωσικού εθνικισμού ο οποίος κατάφερε να επαναφομοιώνει σε κάθε βήμα της ρωσικής ιστορίας πολιτικά κινήματα και ιδεολογικά ρεύματα. Πρόκειται για τη θερμοκοιτίδα η οποία τροφοδοτεί από την περίοδο των Ρως και του πρώτου βασιλείου του Κιέβου τις ηγετικές ελίτ. Κομμουνιστικές ή όχι, δεν έχει καμία σημασία. Ο ρωσικός εθνικισμός αποτελεί την κινητήρια δύναμη η οποία επέτρεψε στις εκάστοτε ελίτ να κυριαρχήσουν στην ατέλειωτη αυτή γη από το δάσος του Σμολένσκ στα δυτικά μέχρι τα παγωμένα νερά του Ειρηνικού στα ανατολικά και την κόκκινη γραμμή της γης των Μογγόλων στα νότια.
Στο όνομα αυτού του εθνικισμού συνθήματα και ιδέες, θρησκείες και κινήματα προστέθηκαν στο χωνευτήρι. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Αυτή η λατρεία της Μητέρας Ρωσίας απέτρεψε αυτήν την ιδιότυπη κοινωνία των Σλάβων του Βορρά να υιοθετήσει εναλλακτικές στο ένα και μοναδικό μοντέλο εξουσίας, με ορισμένες κατά καιρούς συλλογικές δομές στήριξης των πανίσχυρων ηγετών. Οι ελίτ στην υπηρεσία των εκάστοτε Τσάρων.
Ο Αλεξέι Ναβάλνι ξεκίνησε από αυτό το εθνικιστικό θερμοκήπιο και μάλιστα με ultra εθνικιστικές θέσεις στην αρχή. Σε δημόσιες δηλώσεις του χαρακτήριζε τους Τσετσένους αυτονομιστές «κατσαρίδες». Με τον καιρό λειάνθηκαν οι γωνίες και στρογγύλεψαν οι αιχμηρές πλευρές του πληθωρικού εθνικιστικού λόγου. Παρόλα αυτά μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 οι Ουκρανοί δεν του συγχώρησαν ποτέ τη διφορούμενη στάση που κράτησε η οποία, κάποιες στιγμές, θα μπορούσε και να ερμηνευτεί ως υποστηρικτική στους χειρισμούς του Βλαδίμηρου Πούτιν.
Όσο αφορά τις πολιτικό-οικονομικές του τοποθετήσεις, ο Αλεξέι Ναβάλνι στις αρχές της πολιτικής του σταδιοδρομίας δεν έκρυβε τη συμπάθειά του σε αυτόν τον ιδιότυπο ρωσικό νεοφιλελευθερισμό ο οποίος τελικά κατέληξε στη συγκρότηση της ασύδοτης οικονομίας των ολιγαρχών. «Επιβιώνει ο ισχυρότερος. Οι αδύναμοι εξαφανίζονται» συνήθιζε να λέει κατά την περίοδο Γιέλτσιν και επαναλάμβανε στη συνέχεια ο Ναβάλνι σχετικά με το μοντέλο της ρωσικής οικονομίας.
Βήμα-βήμα τα πράγματα βέβαια βελτιώθηκαν. Δεν θα μπορούσε ποτέ ο Αλεξέι Ναβάλνι να εξελιχθεί σε σοβαρό αντίπαλο του Πούτιν χωρίς να διαφοροποιείται σε βασικά ζητήματα διαχείρισης του μετα-σοβιετικού κράτους. Προσωποποίησε λοιπόν την αντίθεσή του. Επέλεξε να πολεμήσει τον αντίπαλό του στον τομέα της διαφθοράς. Χρήσιμη συνταγή αλλά με σαφή όρια ως προς την τελική κατάληξη. Ο Βλαδίμηρος Πούτιν έκτισε με κόπο αλλά και ζήλο ένα σύστημα εξουσίας όπου οι «χρήσιμοι» ανέλαβαν επ’ ονόματί του τη διαχείριση τομέων εξουσίας αλλά και τον έλεγχο οικονομικών δραστηριοτήτων. Όσοι αυτονομήθηκαν, καρατομήθηκαν επιτόπου. Όσοι υπάκουσαν παρέμειναν στις θέσεις τους. Όσοι παράκουσαν εκτελέστηκαν.
Η ρωσική ιστορία αποτελείται από μία αλληλουχία επεισοδίων αυταρχικής εξουσίας. Αυτή η αιωνόβια παράδοση αυταρχικών ηγεσιών γαλούχησε ένα συλλογικό DNA ανοχής του αυταρχισμού ως φυσιολογικής λειτουργίας της κρατικής οντότητας. Αν ο Τσάρος ηγεμόνευε με την «Οχράνα», τη μυστική του υπηρεσία, ο Στάλιν κυριαρχούσε με την NKVD και στη μετασταλινική σοβιετική πραγματικότητα τον ρόλο του κλειδοκράτορα της κρατικής ηγεμονίας τον κρατούσε η KGB με την GPU του Κόκκινου Στρατού. Η meta-soviet Ρωσία υιοθέτησε την FSB. Στην πραγματικότητα ο τρόπος λειτουργίας και δικτύωσης είναι ο ίδιος. Πρόκειται για τη διασφάλιση της κρατικής οντότητας της Αγίας Ρωσίας. Ανεξάρτητα του μηχανισμού της ελίτ που κυβερνά.
Με αυτήν τη μηχανή επιχείρησε να αναμετρηθεί ο Αλεξέι Ναβάλνι. Δεν υπήρχε ούτε μία πιθανότητα στο εκατομμύριο να διασφαλίσει έστω την επιβίωσή του. Οι αλλαγές στο κράτος της Ρωσίας, δηλαδή αλλαγές στο «Βαθύ Κράτος», συνέβησαν μόνον πραξικοπηματικά από την εποχή του Ιβάν του Τρομερού. Ακόμη και η Οκτωβριανή Επανάσταση ζυμώθηκε και έλαβε διάσταση κινηματική μέσα στο ορύγματα του Δυτικού Μετώπου κατά τη σφαγή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το στράτευμα επέτρεψε την ανατροπή. Η ανατροπή του σταλινικού κατεστημένου συνέβη με συνοπτικές πραξικοπηματικές διαδικασίες εν κρυπτώ. Η ανατροπή του Γκορμπατσώφ συνέβη με την παρέμβαση του στρατού.
Αυτός ήταν και ο λόγος που η ανταρσία της «ομάδας Βάγκνερ» του ολιγάρχη Γιεβγένι Πριγκόζιν έλαβε τέτοια διάσταση. Τόση που κάποιοι τόλμησαν να μιλούν ακόμη και για ανατροπή στο Κρεμλίνο. Επειδή ακριβώς η υπόθεση είχε να κάνει με στρατιωτικούς μηχανισμούς και πραξικοπηματικές διαδικασίες. Απλά κάποιοι θα μάθουμε κάποτε ποιοι ήταν που υποτίμησαν την αποτελεσματικότητα της γραφειοκρατίας του Υπουργείου Άμυνας και του Γενικού Επιτελείου.
Το φρικτό τέλος του Αλεξέι Ναβάλνι παραπέμπει σε σκηνές ωμής βίας και απόλυτου τρόμου όπως «Το τραίνο της μεγάλης φυγής» του Αντρέι Κοντσαλόφσκι. Ενσωματώνει όλον τον τρόμο που προκαλεί ο Αρκτικός Κύκλος. Σύμβολα της αγριότητας του πολικού τοπίου, όπως ο λύκος, αποτελούν μέρος της αφήγησης. Η εικόνα ενός ισχνού από τις κακουχίες ανθρώπου να χαμογελά αχνά μιλώντας με τον δικαστή - δυνάστη του ανακαλεί στη μνήμη μας σκηνές από το «Γκουλάγκ», αλλά και στο λιγότερο γνωστό αφήγημα του Τσέχωφ «Νήσος Σαχαλίνη» στον παγωμένο τόπο της απόλυτης εξορίας.
Το καθεστώς Πούτιν επιστράτευσε όλα τα μέσα που είχε στη διάθεσή του για να παραπέμψει σε ό,τι τρομακτικότερο μπορεί να χαρακτηρίζει τη ρωσική ιστορία. Δύο χρόνια από την έναρξη του αδελφοκτόνου πολέμου στην Ουκρανία και η Μόσχα υπενθυμίζει στους υπηκόους της τι μπορεί να συμβεί όταν αμφισβητηθεί, έστω και κατ’ ελάχιστον, ο «Παππούλης Πασών των Ρωσιών». Έλαχε στον Αλεξέι Ναβάλνι να σηματοδοτήσει αυτή τη θλιβερή επέτειο συμβολίζοντας και την έσχατη προειδοποίηση σε όλους όσοι σκεφθούν να αμφισβητήσουν τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας στο Κρεμλίνο.
6°
