Γιατί δεν πρέπει να συνταξιοδοτούμαστε ποτέ

Σε ένα επεισόδιο των «Sopranos», ένας από τους γκάνγκστερ λέει στον Τόνυ Σοπράνο ότι θέλει να αποσυρθεί. «Τι είσαι, παίκτης του χόκεϋ;» του λέει ο Τόνυ. Στην πραγματικότητα, μόνο αν είσαι αθλητής έχει νόημα η συνταξιοδότηση. Οι άνθρωποι που εξασκούν άλλα επαγγέλματα ίσως πρέπει να το ξανασκεφτούν: σύνταξη σημαίνει απώλεια εισοδήματος, σκοπού και, το πιο οδυνηρό, συμμετοχής στην κοινωνία.

Αν και η ηλικία δεν είναι μονάχα ένας αριθμός, κάποιοι δεν τα παρατάνε ποτέ. Ο 89χρονος Τζόρτζιο Αρμάνι αρνείται να παραιτηθεί από τον ρόλο του διευθυντή του οίκου μόδας: φαίνεται πως ο δεύτερος πλουσιότερος άνθρωπος της Ιταλίας ξυπνά κάθε πρωί και πηγαίνει στη δουλειά όπως έκανε πάντοτε. Ο Charlie Munger, ο στενός συνεργάτης του Warren Buffett στην Berkshire Hathaway, εργαζόταν για τον επενδυτικό κολοσσό μέχρι που πέθανε πέρυσι, σε ηλικία 99 ετών. Ο ίδιος ο κ. Buffett είναι ακόμα γερός και εργατικός στα 93 του.

Δεν είμαστε όλοι Armani, Buffett ή Munger. Δεν έχουμε χτίσει αυτοκρατορίες. Αλλά μπορούμε να παραμείνουμε επαγγελματικά ενεργοί. Μια φετινή δημοσκόπηση έδειξε ότι σχεδόν ένας στους τρεις Αμερικανούς λέει ότι δεν θέλει να συνταξιοδοτηθεί ποτέ: πράγματι, οι ΗΠΑ είναι ειδική περίπτωση στο πλαίσιο του δυτικού κόσμου, μιας και συχνά τα συνταξιοδοτικά προγράμματα σημαίνουν μείωση του εισοδήματος σε λιγότερο από το μισό. Πολλοί Αμερικανοί δεν έχουν την πολυτέλεια να εγκαταλείψουν μια δουλειά πλήρους απασχόλησης. Όμως, ακόμα κι αν έχουν την πολυτέλεια, δεν επιλέγουν να κάνουν στην άκρη.

Συνταξιοδότηση: Γιατί οι Αμερικανοί δεν αποσύρονται από την εργασία

Πρώτον, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, πολλοί, ενώ αναμένεται να αποσυρθούν γύρω στην ηλικία των 65-67, αναβάλλουν το όριο συνταξιοδότησης —ιδιαίτερα αν εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, στις επιχειρήσεις, ή αν έχουν χτίσει καλή σταδιοδρομία. Για πολλούς, η προοπτική του ρόλου του παππού και της γιαγιάς είναι εφιαλτική όταν ξεπερνά το ευκαιριακό μπέιμπι-σίτινγκ· σήμερα όλο και λιγότεροι ηλικιωμένοι μπαίνουν στον ρόλο του ηλικιωμένου που παίζει τάβλι, βλέπει τηλεόραση στη διάρκεια της ημέρας, λύνει σταυρόλεξα ή κάνει περιπάτους στο πάρκο. Όχι μόνο επειδή όλα αυτά μπορεί να είναι βαρετά: η τρίτη φάση της ζωής έχει επιτακτική ανάγκη από πνευματική διέγερση· μόνο αυτή κρατά μακριά την κατάθλιψη και τη γνωσιακή εξασθένηση που απειλούν τους ηλικιωμένους. Όταν οι ηλικιωμένοι παραιτούνται από την ενεργό ζωή για να έχουν δήθεν ελεύθερο χρόνο, τείνουν να περιθωριοποιούνται: δεν είναι λίγοι όσοι εισέρχονται στη ζώνη του λυκόφωτος, στην πλήξη, σε μια ζωή χωρίς νόημα. Αν και στην αρχή της συνταξιοδότησης ίσως νιώθουν ανακούφιση και ελευθερία, στη συνέχεια κάτι τους φταίει.

Αυτό που συνιστάται δεν είναι η απλή συνέχιση του επαγγέλματος μετά το όριο συνταξιοδότησης, αλλά μάλλον η τροποποίηση του ρόλου στον κόσμο της εργασίας. Αν κάποιος δεν είναι πλέον επικεφαλής ενός νοσοκομείου, μπορεί να γίνει μέλος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα ή να δραστηριοποιηθεί στον τομέα της δια βίου μάθησης των νέων γιατρών, να συμμετέχει δηλαδή στην εκπαίδευση και στην καθοδήγηση της νεότερης γενιάς. Η λύση δεν είναι τα χόμπι, ούτε ο εθελοντισμός: η λύση είναι η μετάδοση της επαγγελματικής πείρας και το αίσθημα της χρησιμότητας. Αυτό που κάνει τους γέρους «γέρους» είναι το ότι νιώθουν άχρηστοι και βάρος στους άλλους, στο σύστημα υγείας, στο σύστημα προνοίας και στην οικογένεια. Πώς νομίζετε ότι αισθάνεται μια γυναίκα με καριέρα πίσω της η οποία περνά τα πρωινά φροντίζοντας εγγόνια ή πηγαίνοντας σε εκθέσεις ζωγραφικής με τις επίσης συνταξιούχους φίλες της; Το να φροντίζεις εγγόνια σε καθιστά «χρήσιμο», αλλά ταυτοχρόνως σε κλείνει στο πλαίσιο μιας οικογένειας: οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται χρήσιμο ρόλο στο πλαίσιο ολόκληρης της κοινωνίας.

Aλλά το σημαντικότερο είναι η λειτουργία του μυαλού και η σύνδεση με τον σύγχρονο κόσμο. Όταν αποσύρεται κανείς, χάνει την επαφή του με όσα συμβαίνουν γύρω του πολύ γρηγορότερα απ’ όσο νομίζουμε: το να γερνάς σημαίνει να μην ξέρεις τι συμβαίνει ή να μην καταλαβαίνεις, να γίνεσαι ξένος. Αυτή η αποξένωση οδηγεί στη διανοητική και ψυχική έκπτωση και επιταχύνει τον θάνατο, ενώ παραλλήλως στερεί τις νεότερες γενιές από την πείρα και εκείνα τα ψήγματα σοφίας που έχουν αποκτήσει οι πιο ηλικιωμένοι.

Από τη δημοσκόπηση που αναφέρει το περιοδικό Economist, προκύπτει ότι όλο και λιγότεροι Αμερικανοί ονειρεύονται σήμερα να αποσυρθούν στη Φλόριντα ή σε κάποιο άλλο τόπο μόνιμων διακοπών: η αδράνεια ισοδυναμεί με ψυχικό κενό και επισύρει σωματικές και διανοητικές ασθένειες.