Explainer: Τι ζήτησε το Διεθνές Δικαστήριο από το Ισραήλ

26 Ιανουαρίου, 14.00 ώρα Ελλάδας, ξεκίνησε η ανάγνωση της ετυμηγορίας ως προς τα προσωρινά μέτρα στην υπόθεση της προσφυγής της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ.

Η διαδικασία ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ξεκίνησε με την κατάθεση της προσφυγής της Νότιας Αφρικής, η οποία κατηγορεί το Ισραήλ για παραβίαση της Σύμβασης περί Γενοκτονίας του 1948. Διευκρινίζεται ότι σε αυτό το στάδιο το Δικαστήριο αποφασίζει ως προς τα έκτακτα μέτρα που ζήτησε η Νότιος Αφρική προκειμένου να προστατευτούν οι Παλαιστίνιοι, όχι ως προς το έγκλημα της γενοκτονίας.

Η ανάγνωση αναμεταδόθηκε από τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης παγκοσμίως. Μέσα στο Δικαστήριο οι παρευρισκόμενοι κρατούσαν σιωπηρά σημειώσεις. Το μόνο που ακουγόταν επί 47 λεπτά ήταν η ήρεμη φωνή της προέδρου του Διεθνούς Δικαστηρίου, Τζόαν Ντόναχιου.

Στην απόφασή του, το Δικαστήριο αναγνωρίζει το δικαίωμα των Παλαιστινίων της Γάζας να προστατευθούν από τυχόν πράξεις γενοκτονίας και ότι τουλάχιστον ορισμένα από τα δικαιώματα τα οποία επικαλείται η Νότια Αφρική είναι ευλογοφανή.

Ψήφισε υπέρ έξι μέτρων που έχουν σκοπό να διασφαλίσουν ότι ενώ οι δικαστές εξετάζουν τη θεμελιώδη κατηγορία της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ περί Γενοκτονίας, οι Παλαιστίνιοι της Γάζας απολαμβάνουν κάποιο μέτρο προστασίας.

Δεν απέρριψε την υπόθεση ως μη βάσιμη, όπως θα ήθελε το Ισραήλ. Δεν ζήτησε κατάπαυση του πυρός, που ήταν και το σημαντικότερο που επιθυμούσε η Νότιος Αφρική. Καμία πλευρά δεν πήρε ακριβώς αυτό που ήθελε. 

«Το Δικαστήριο ήταν πολύ προσεκτικό να περιοριστεί στο θέμα της γενοκτονίας και δεν μπήκε στο θέμα της νόμιμης άμυνας ή να σταματήσουν στρατιωτικές πράξεις ή εκεχειρία» σχολιάζει η κα Μαρία Βαράκη, επίκουρη καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου στο Kings Kollege του Λονδίνου και συν-διευθύντρια του War Crimes Research Group.

Τα μέτρα προβλέπουν ότι το Ισραήλ πρέπει να λάβει όλα τα μέτρα για να αποτρέψει κάθε πράξη που θα μπορούσε να θεωρηθεί γενοκτονία, το ίδιο και ο στρατός του, ότι πρέπει να αποτρέψει και να τιμωρήσει κάθε δημόσιο σχόλιο που θα μπορούσε να θεωρηθεί υποκίνηση για τη διάπραξη γενοκτονίας στη Γάζα, να εξασφαλίσει την πρόσβαση ανθρωπιστική βοήθειας, να μην καταστρέψει αποδεικτικά στοιχεία που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε υπόθεση γενοκτονίας και να υποβάλει στο δικαστήριο σχετική έκθεση σε ένα μήνα. Το Δικαστήριο ζήτησε και την απελευθέρωση όλων των ομήρων από τη Χαμάς.

Οι αποφάσεις ψηφίστηκαν με συντριπτική πλειοψηφία από τους 17 δικαστές. Οι 15 είναι τα μόνιμα μέλη του Διεθνούς Δικαστηρίου, καθώς και δυο δικαστές που ορίστηκαν για αυτή την υπόθεση, ένας από κάθε πλευρά.

Το Ισραήλ επέλεξε τον κ. Αχαρόν Μπάρακ, ο οποίος έχει διατελέσει Πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ και έχει επικρίνει την Δικαστική Μεταρρύθμιση του Νετανιάχου. Ο κ. Μπάρακ, ετών 87, γεννημένος στη Λιθουανία είναι ένας από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος.

Η Νότιος Αφρική επέλεξε τον Δικαστή Ντικγκάνγκ Μοσένεκε, έναν από τους πιο έμπειρους δικαστές της χώρας, ο οποίος πέρασε μερικά χρόνια στη φυλακή μαζί με τον Νέλσον Μαντέλα, επειδή διαδήλωνε κατά του απαρτχάιντ. 

Ο κ. Μπάρακ ψήφισε υπέρ των μέτρων που σχετίζονται με την ανθρωπιστική βοήθεια και σχετικά με την παρακίνηση σε γενοκτονία και κατά των υπολοίπων. Κατά όλων των μέτρων ψήφισε η Δικαστής Τζούλια Σεπουντίντε, από την Ουγκάντα, η οποία στην αιτιολόγηση της απόφασής της ανέφερε, εκτός των άλλων, ότι η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ είναι ιστορικά πολιτικό και εδαφικό θέμα και όχι νομικό. Όλοι οι υπόλοιποι ψήφοι των δικαστών ήταν υπέρ όλων των μέτρων.

Επί της ουσίας το Δικαστήριο, αν και δεν έκρινε το δικαίωμα του Ισραήλ στην άμυνα, διαμήνυσε ότι ο τρόπος με τον οποίο διεξάγει τον πόλεμο αυτό είναι προβληματικός και πρέπει να αλλάξει. Το πώς πρέπει να αλλάξει ερμηνεύεται διαφορετικά από κάθε πλευρά.

Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου είναι νομικά δεσμευτικές, δεδομένου ότι και η Νότιος Αφρική και το Ισραήλ είναι μέλη της Σύμβασης περί γενοκτονίας, όμως δεν υπάρχει μηχανισμός που να εξασφαλίζει την εφαρμογή τους.

«Η Νότιος Αφρική απευθύνθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ακριβώς επειδή υπάρχει η ρήτρα δικαιοδοσίας στο άρθρο 9 της Σύμβασης περί Γενοκτονίας, για να αποφανθεί για το Έγκλημα κατά της Γενοκτονίας. Το Διεθνές Δικαστήριο δεν ασχολήθηκε ούτε με εγκλήματα πολέμου ούτε με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Αυτά τα εξετάζει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, τα εξετάζει ήδη ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου» εξηγεί ως προς το νομικό σκέλος η κα Βαράκη. 

Ως προς το πολιτικό σκέλος πολλοί αναρωτήθηκαν γιατί πολιτικά η Νότιος Αφρική κινήθηκε ενάντια στο Ισραήλ. Ιστορικά, το «Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο» (ANC), έχει στενούς δεσμούς με τους Παλαιστίνιους λόγω των κοινών αγώνων τους κατά του απαρτχάιντ, δεκαετίες πριν αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας το 1994. Ο Νέλσον Μαντέλα το 1997 είχε αναφέρει σε λόγο του ότι «η ελευθερία μας δεν είναι ολοκληρωμένη χωρίς την ελευθερία των Παλαιστινίων». *

Ωστόσο, μερικοί αναλυτές επισημαίνουν με καχυποψία, ότι η ενεργή σημερινή στάση της Νοτίου Αφρικής έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική της «ουδετερότητας» που είχε επιλέξει, όπως στην εξωτερική της πολιτική στον πόλεμο της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία και αναφέρονται και σε άλλα πιθανά κίνητρα, γεωπολιτικά, που σχετίζονται με αντι-δυτικές χώρες, τα οποία ενδεχομένως ώθησαν την Νότιο Αφρική στο Διεθνές Δικαστήριο.

Σε κάθε περίπτωση, από τη στιγμή που δεν υπάρχει μηχανισμός επιβολής των μέτρων, η όλη διαδικασία τους Διεθνούς Δικαστηρίου, σε αυτή τη φάση, έχει συμβολική και πολιτική σημασία. 

Από την πλευρά τους οι Ισραηλινοί είχαν εκφράσει εξαρχής ότι η ίδια η προσφυγή είναι υποκριτική και ότι πρόκειται για πολιτική εργαλειοποίηση. Λίγο μετά την απόφαση ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, σε τηλεοπτικό του μήνυμα, απέρριψε την κατηγορία το Ισραήλ να διεξάγει γενοκτονία ως «εξωφρενική» και τόνισε πως η δέσμευση του Ισραήλ στο διεθνές δίκαιο είναι ακλόνητη, όπως ακλόνητη παραμένει η δέσμευσή του να συνεχίσει να υπερασπίζεται τη χώρα και τους ανθρώπους του.

Η πρώτη αντίδραση της Αμερικής φαίνεται να ακολουθεί τη λογική του Ισραήλ με τον Συντονιστή του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας για Στρατηγική Επικοινωνία, Τζον Κίρμπι, σχετικά αμήχανο, απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου, να ισχυρίζεται ότι «δεν έχουμε δει ενδείξεις ότι σκοπός των Ισραηλινών Δυνάμεων…είναι να εξολοθρεύσουν τον Παλαιστινιακό λαό» αλλά την ίδια ώρα «αυτό δεν σημαίνει ότι συγχωρούμε καμία απολύτως καμία αθώα ζωή χαμένη».

Το επιτελείο του Μπάιντεν, εν μέσω προεκλογικής περιόδου και με τις δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές να μην είναι ενθαρρυντικές, προσπαθεί να ακροβατήσει ανάμεσα στην ακλόνητη στήριξη απέναντι στο Ισραήλ και στο γεγονός ότι χρειάζεται να δείξει ευαισθησία απέναντι στην ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα. Ο πρόεδρος Μπάιντεν, βάσει των μετρήσεων, έχει χάσει σημαντικό μέρος από τη στήριξη των αραβόφωνων, καθώς και των νέων ηλικιακά ψηφοφόρων του, οι οποίοι διαφωνούν με την αμερικανική στήριξη και παροχή όπλων στο Ισραήλ, αλλά την ίδια ώρα δεν έχει το περιθώριο να χάσει την πολιτική στήριξη του πανίσχυρου αμερικανοεβραϊκού πληθυσμού.

Από την πλευρά τους, η Νότιος Αφρική και οι Παλαιστίνιοι, καθώς και όσοι τους υποστηρίζουν, έχουν μία τελείως διαφορετική ανάγνωση της απόφασης του Δικαστηρίου. Απογοητεύτηκαν μεν που δεν αποφάσισε κατάπαυση του πυρός, αλλά γνώριζαν εξαρχής ότι αυτό θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ, σκότωσε περίπου 1.200 ανθρώπους, διεξήγε θηριωδίες και σεξουαλικά εγκλήματα, εξακολουθεί να κρατάει περίπου 130 ομήρους και φυσικά το Δικαστήριο δεν έχει καμία δικαιοδοσία απέναντί της. 

Όμως, η ανάγνωση που κάνει η Νότιος Αφρική είναι ότι έμμεσα το Δικαστήριο ζήτησε εκεχειρία, διότι πώς αλλιώς μπορεί, για παράδειγμα, το Ισραήλ «να λάβει όλα τα μέτρα για να αποτρέψει κάθε πράξη που θα μπορούσε να θεωρηθεί γενοκτονία - θανάτωση μελών μιας ομάδας, πρόκληση σωματικών βλαβών, επιβολή συνθηκών που αποσκοπούν στην καταστροφή μιας ομάδας, αποτροπή γεννήσεων».

Σύμφωνα με τις εκθέσεις των διεθνών οργανισμών, όπως αναφέρθηκαν στο Δικαστήριο, «παρότι οι αριθμοί που αφορούν στην Γάζα δεν μπορούν επιβεβαιωθούν ανεξάρτητα, σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες 25.700 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί, περισσότεροι από 63.000 έχουν τραυματιστεί, πάνω από 360.00 σπίτια έχουν καταστραφεί και περίπου 1.7 εκ/ άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να μετακινηθούν εσωτερικό…. Η Γάζα έχει μετατραπεί σε ένα μέρος θανάτου και απελπισίας. Οικογένειες κοιμούνται χωρίς στέγη καθώς οι θερμοκρασίες πέφτουν.. μία υγειονομική καταστροφή εκτυλίσσεται». 

«Πώς μπορείς να προσφέρεις ανθρωπιστική βοήθεια χωρίς εκεχειρία; Πώς μπορεί να υπάρχει νερό, πρόσβαση σε ενέργεια; Πώς εξασφαλίζεις ότι όσοι χτυπήθηκαν έχω πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας; Χωρίς εκεχειρία τίποτα από αυτά δεν μπορούν να γίνουν» δήλωσε μετά την απόφαση η Υπουργός Εξωτερικών της Νοτίου Αφρικής, Ναλέντι Πάντορ.

Όπως και να ερμηνεύσει κανείς την απόφαση, είναι ένα μήνυμα και προς τις χώρες που στηρίζουν το Ισραήλ, ιδίως όσες προσφέρουν οικονομική και στρατιωτική βοήθεια, ότι πρέπει να ακολουθούνται οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου στη διεξαγωγή κάθε πολέμου. Επίσης θα υπάρξει ένα πρόσθετο πολιτικό βάρος ως προς τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Η προσφυγή της Νοτίου Αφρικής κατά του Ισραήλ έχει διχάσει και την παγκόσμια κοινότητα. Χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Αγγλία και πολλές χώρες της Δύσης έκριναν, πριν καν βγει η απόφαση, ότι η προσφυγή δεν είχε καμία βάση. Άλλες χώρες της Δύσης που συνεχίζουν μεν να στηρίζουν το Ισραήλ, είναι πιο προσεκτικές και αυστηρές στα μηνύματά τους ως προς τον τρόπο διεξαγωγής αυτού του πολέμου που έχει ως αποτέλεσμα μία τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή. Πολλές χώρες, ιδίως του Παγκόσμιου Νότου, ζητούν ανοιχτά κατάπαυση του πυρός, όπως φαίνεται και από τις ψηφοφορίες στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.