Γιατί ο όρος «γυναικοκτονία» έχει νόημα

Η γυναικοκτονία είναι έγκλημα μίσους και γι’ αυτό ο όρος είναι απαραίτητος: περιγράφει την εκ προθέσεως δολοφονία γυναικών ή κοριτσιών μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες. Η δολοφονία ανδρών από άνδρες ή ανδρών από γυναίκες δεν έχει ως αιτία το ίδιο το φύλο — εξάλλου, οι φόνοι ανδρών από γυναίκες είναι σαφώς λιγότερες και εκτελούνται με διαφορετικούς τρόπους (δηλητηρίαση, παραμέληση, πρόκληση δυστυχημάτων). Στις γυναικοκτονίες προστίθεται το φαινόμενο της ομαδικής θανάτωσης γυναικών: βρεφοκτονίες, μαζική εξόντωση σε καιρό πολέμου, δράση συμμοριών με απαγωγές και φόνους. Η τελευταία μορφή παρατηρείται στον χώρο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας και σε μερικές λατινοαμερικανικές χώρες —κυρίως στο Μεξικό— όπου η βία εναντίον των γυναικών παραμένει, εν πολλοίς, ατιμώρητη.

Ο όρος δεν είναι καινούργιος: χρονολογείται από την αρχή του 19ου αιώνα και τα φεμινιστικά κινήματα της δεκαετίας του 1970 τον χρησιμοποιούσαν ευρέως. Μάλιστα, το 1976, το πρώτο Διεθνές Δικαστήριο για τα Εγκλήματα κατά των Γυναικών που θεσπίστηκε στο Βέλγιο είχε στόχο την αντιμετώπιση «όλων των μορφών γυναικοκτονίας […] από το κάψιμο των μαγισσών στο παρελθόν, έως το διαδεδομένο έθιμο της γυναικείας βρεφοκτονίας σε πολλές κοινωνίες (Κίνα, Ινδία) και τη δολοφονία γυναικών για λόγους ‘’τιμής’’.» Και παρ’ όλ’ αυτά, η γυναικοκτονία έχει παραμεληθεί στην επιστημονική βιβλιογραφία.

Ο ορισμός της γυναικοκτονίας βασίζεται στις ανισότητες μεταξύ των φύλων όσον αφορά την εκπαίδευση, το οικονομικό επίπεδο και την απασχόληση και υπονοεί ανταγωνισμό εκ μέρους των ανδρών, επιθυμία συμμόρφωσης και εκδίκησης. Ο σύγχρονος φεμινισμός αποδίδει τις γυναικοκτονίες στον μισογυνισμό, το πληγωμένο ή μη αίσθημα ανωτερότητας έναντι των γυναικών, τη διεστραμμένη σεξουαλική ευχαρίστηση και το αίσθημα ιδιοκτησίας επί των γυναικών. Πρόκειται για την ακραία πράξη που συνήθως αποτελεί κατάληξη της κλιμάκωσης της βίας —ενδοοικογενειακή βία, κλειτοριδεκτομή, αναγκαστική στείρωση, εγκλεισμό στο σπίτι— η οποία σε ορισμένες κοινωνίες δεν ποινικοποιείται καν. Αντ’ αυτού, κάτω από την ομπρέλα του «εγκλήματος πάθους» (τη σκότωσε επειδή την αγαπούσε!) τοποθετούνται προμελετημένες δολοφονίες γυναικών από άνδρες και γυναικών από άλλες γυναίκες προς όφελος των ανδρών και με την υποκίνηση αυτών. Ανάμεσα στα παραδείγματα είναι η παραμέληση των θηλυκών παιδιών και οι δολοφονίες που σχετίζονται με την προίκα και τη μοιχεία.

Η γυναικοκτονία διαφέρει από τις μη έμφυλες ανθρωποκτονίες και πρέπει να διερευνάται ξεχωριστά. Το 2013, δημιουργήθηκε η Δράση IS-1206 με τίτλο «Γυναικοκτονία στην Ευρώπη» η οποία αποκαλύπτει και διαχωρίζει τις γυναικοκτονίες από τις γενικές ανθρωποκτονίες, αναλύοντας περαιτέρω τη φύση τους: γυναικοκτονίες συζύγων, λεσβιοκτονίες, φυλετικές (λόγω χρώματος δέρματος) γυναικοκτονίες, κατά συρροή γυναικοκτονίες, μαζικές γυναικοκτονίες, δολοφονίες «τιμής» κτλ. Στις συγκεκαλυμμένες γυναικοκτονίες περιλαμβάνεται η ποινικοποίηση της άμβλωσης ακόμα σε περιπτώσεις όπου κινδυνεύει η ζωή της μητέρας, η σκόπιμη μετάδοση του HIV/AIDS και ο θάνατος ως αποτέλεσμα ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων.

Όπως θα περίμενε κανείς, οι διάφορες περιοχές του κόσμου βιώνουν τη γυναικοκτονία με διαφορετικό τρόπο: π.χ., η Μέση Ανατολή και η Νότια Ασία έχουν υψηλότερα ποσοστά δολοφονιών τιμής από την ίδια την οικογένειά τους, λόγω πραγματικής ή υποτιθέμενης σεξουαλικής ή συμπεριφορικής παράβασης, όπως μοιχεία, σεξουαλική επαφή, ή ακόμα και βιασμό κατά τον οποίον ενοχοποιείται το θύμα. Στην Ευρώπη τα ποσοστά φαίνονται υψηλά εξαιτίας της δημοσιότητας, αλλά σίγουρα υπάρχουν πολλές πράξεις αιμομιξίας, σεξουαλικής παρενόχλησης, βιασμού, κακοποίησης και άλλων μορφών βίας που ενδέχεται να κλιμακωθούν σε γυναικοκτονία. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από την έρευνα γύρω από τις γυναικοκτονίες είναι πως, αν και οι γυναίκες φέρονται να φοβούνται περισσότερο τους αγνώστους, στην πραγματικότητα πέφτουν συχνότερα θύματα στην ιδιωτική σφαίρα.           

Σύμφωνα με την πολιτική επιστήμονα Susan Hawthorne, ένα έγκλημα μίσους που καταλήγει συχνά σε γυναικοκτονία είναι ο διορθωτικός βιασμός που συνιστά αναγκαστική σεξουαλική δραστηριότητα με λεσβίες. Ο στόχος του διορθωτικού βιασμού είναι να «διορθώσει» τον σεξουαλικό προσανατολισμό του θύματος και να το κάνει ετεροφυλόφιλο ή, τουλάχιστον, να συμπεριφέρεται με τρόπο πιο συμβατό με το γυναικείο φύλο. Έχουν τεκμηριωθεί περιπτώσεις διορθωτικού βιασμού στη Νότια Αφρική, στη Ζιμπάμπουε, στο Εκουαδόρ και στην Ταϊλάνδη. Η Eudy Simelane, διάσημη ποδοσφαιριστής, που έπαιζε για την εθνική ομάδα γυναικών της Νότιας Αφρικής και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα LGBTQ+, δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια «διορθωτικού βιασμού».

Επιπλέον, πάνω από το 90% των κατά συρροή δολοφόνων είναι άνδρες. Ωστόσο, επειδή συχνά τα θύματά τους είναι ιερόδουλες, γυναίκες χαμηλού εισοδήματος και «έγχρωμες» τυγχάνουν λιγότερης προσοχής στα μέσα ενημέρωσης από τις δολοφονίες νεότερων, ωραίων, πιο εύπορων γυναικών, συνήθως παντρεμένων, αρραβωνιασμένων ή σε σχέσεις με πολύ όμορφους, εύπορους άνδρες της ηλικίας τους. Σύμφωνα με τη Συμπληρωματική Έκθεση Ανθρωποκτονιών του FBI, περίπου 33.000 ανθρωποκτονίες γυναικών παραμένουν ανεξιχνίαστες.

Οι γυναικοκτονίες που γίνονται γνωστές κυμαίνονται στις 66.000  ετησίως: πρόκειται για το 17% των ανθρωποκτονιών από πρόθεση. Από αυτές, 5.000 δικαιολογούνται με κίνητρα «τιμής».