200 χρόνια από την εφεύρεση του κώδικα Braille

Η παιδεία είναι απολύτως απαραίτητη για την επιβίωση, την ευημερία, καθώς και την πνευματική και επιστημονική πρόοδο των σύγχρονων κοινωνιών. Κάθε δημοκρατική πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει ίση πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση για όλους. Ωστόσο, μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, τα άτομα με οπτική αναπηρία, εξαιτίας των αδυναμιών του εκπαιδευτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες ανάγκες τους, προσέκρουαν στο τείχος του εκπαιδευτικού και κατ’ επέκταση του κοινωνικού αποκλεισμού.

Οι περισσότεροι τυφλοί μαθητές, είτε δεν μορφώνονταν καθόλου, είτε αποκτούσαν στοιχειώδεις γνώσεις μέσω προφορικής διδασκαλίας. Φυσικά, ανά τους αιώνες, δεν έλειψαν και οι ελάχιστοι χαρισματικοί εκείνοι άνθρωποι, που παρά τα ανυπέρβλητα εμπόδια, κατάφεραν όχι μόνο να μορφωθούν, αλλά και να διακριθούν στον πνευματικό και ακαδημαϊκό στίβο, όπως για παράδειγμα ο Δίδυμος ο Αλεξανδρινός, που διεύθυνε επί 50 και πλέον χρόνια τη θεολογική σχολή της Αλεξάνδρειας και ο μαθηματικός Sanderson, ο οποίος είχε δημοσιεύσει σύγγραμμα για την άλγεβρα. Όσοι κατάφερναν να μορφωθούν επινοούσαν ένα σύστημα γραφής που εξυπηρετούσε μόνο τους ίδιους. Παρά τις ξεχωριστές αυτές αλλά ελάχιστες αχτίδες φωτός, τα άτομα με οπτική αναπηρία, παρέμεναν αποκλεισμένα από την εκπαίδευση, τη γραπτή επικοινωνία και τη χαρά που αντλούμε όλοι μας από την ανάγνωση.

Η ριζική μεταρρύθμιση που εξασφάλισε στους τυφλούς ίση πρόσβαση στη γνώση και στη ζωή επήλθε με το σύστημα Braille. Η ιστορία που έχει αλλάξει τις ζωές εκατομμυρίων τυφλών παγκοσμίως, ξεκινά από το Coupvray, ένα μικρό χωριό 28 μίλια από το Παρίσι, όταν στις 4 Ιανουαρίου του 1809 γεννιέται ο Louis Braille. Σε ηλικία τριών ετών, χάνει την όρασή του από ένα αιχμηρό αντικείμενο που περιεργαζόταν στο εργαστήριο του πατέρα του. Στα δέκα του χρόνια έλαβε υποτροφία, προκειμένου να φοιτήσει στο Βασιλικό Ινστιτούτο Τυφλών Νέων (L’ Institut Royal des Jeunes Aveugles) στο Παρίσι, ένα από τα πρώτα σχολεία για τυφλούς μαθητές στον κόσμο. Η διδασκαλία των μαθημάτων γινόταν κυρίως προφορικά, ενώ υπήρχαν ελάχιστα βιβλία, τα οποία χρησιμοποιούσαν ένα σύστημα, που αναπαριστούσε τα γράμματα του αλφαβήτου σε ανάγλυφη μορφή, το οποίο είχε αναπτύξει ο ιδρυτής του σχολείου Valentin Haüy. Η μέθοδος ήταν δύσχρηστη εξαιτίας του μεγέθους των γραμμάτων, ενώ η παραγωγή των βιβλίων ήταν δύσκολη λόγω του μεγάλου όγκου τους. Ο Louis Braille δεν ήταν ευχαριστημένος από την ανεπαρκή αυτήν πρόσβαση στη γνώση και προσπαθούσε να επινοήσει ένα σύστημα ευχερέστερο στη χρήση, που θα επέτρεπε μεγαλύτερη παραγωγή βιβλίων. Όπως συχνά τόνιζε: «Ένας τυφλός μαθητής χωρίς βιβλία δεν μπορεί πραγματικά να μορφωθεί». Ονειρευόταν για εκείνον και για όλα τα άτομα με οπτική αναπηρία, έναν κόσμο φωτεινό και όχι μερικές σκόρπιες χαραμάδες φωτός στο σκοτάδι της άγνοιας.

Η σπίθα άναψε όταν το επαναστατικό πνεύμα και το χαρισματικό μυαλό του δωδεκάχρονου τότε Louis, συναντήθηκαν με την ευρηματικότητα του βετεράνου λοχαγού του γαλλικού στρατού Charles de Barbier, ο οποίος επισκέφθηκε το σχολείο για να παρουσιάσει τον κώδικα νυχτερινής επικοινωνίας που είχε επινοήσει. Ο κρυπτογραφικός αυτός κώδικας απτικής ανάγνωσης αποτελείτο από δώδεκα ανάγλυφες τελείες και παύλες και επέτρεπε στους στρατιώτες να ανταλλάσσουν πληροφορίες με απόλυτη μυστικότητα τη νύχτα.

O κώδικα γραφής Braille είιναι ένα απλό, απτικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής, στο οποίο ανάγλυφες κουκίδες αντικαθιστούν τα γράμματα του αλφαβήτου.

Το σύστημα αυτό αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το Louis Braille, ο οποίος το 1824 παρουσίασε στους συμμαθητές του και τους εκπαιδευτικούς του σχολείου, τον κώδικα γραφής Braille. Πρόκειται για ένα απλό, απτικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής, στο οποίο ανάγλυφες κουκίδες αντικαθιστούν τα γράμματα του αλφαβήτου. Αποτελείται από έξη κουκίδες, από τις οποίες μπορούν να σχηματιστούν 63 συνδυασμοί για την αναπαράσταση των γραμμάτων, των σημείων στίξης, των αριθμών και των μουσικών συμβόλων. Ενώ οι μαθητές αγκάλιασαν τη νέα μέθοδο με ενθουσιασμό, η εκπαιδευτική κοινότητα ήταν αρχικά επιφυλακτική, διατυπώνοντας ενστάσεις για την αποτελεσματικότητα της. Ωστόσο ο Braille συνέχισε να εργάζεται εντατικά, την τελειοποίησε και το 1829 δημοσίευσε το πρώτο βιβλίο με τον κώδικα γραφής Braille. Στο μεταξύ, από το 1826 ο Louis Braille δίδασκε στο Ινστιτούτο ιστορία, άλγεβρα και γεωμετρία, ενώ λόγω του εξαιρετικού μουσικού του ταλέντου έπαιζε εκκλησιαστικό όργανο σε διάφορες εκκλησίες της Χώρας.

Δυστυχώς όμως μετά από χρόνιο αγώνα με την φυματίωση, πέθανε στις 6 Ιανουαρίου του 1852.

Έναν αιώνα αργότερα, το 1950, ο κώδικας Braille υιοθετήθηκε από την UNESCO ως το παγκόσμιο σύστημα ανάγνωσης και γραφής για τους τυφλούς, στο οποίο βασίζεται η εκπαίδευσή τους μέχρι και σήμερα. Η κοινωνική και ανθρωπιστική προσφορά του Braille παραμένει ανεκτίμητη, διότι άνοιξε το δρόμο προς τη γνώση για τα άτομα με οπτική αναπηρία, εξασφαλίζοντας τους πρόσβαση στην εκπαίδευση, τη γραπτή επικοινωνία, την ψυχαγωγία μέσω της ανάγνωσης.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση για τους ανθρώπους με αναπηρία όρασης, αφού με τη χρήση ειδικών λογισμικών ανάγνωσης οθόνης, μπορούν πλέον να έχουν πρόσβαση στην πληροφορία και την επικοινωνία σε ίση βάση με το γενικό πληθυσμό, γεγονός που συμβάλλει καταλυτικά στην επαγγελματική τους ένταξη. Ωστόσο το σύστημα Braille παραμένει το θεμέλιο της μόρφωσης για τους μαθητές με οπτική αναπηρία, αφού μόνο αυτό μπορεί να τους παράσχει την αναγκαία για όλα τα παιδιά αναγνωστική εμπειρία. Έτσι οι τυφλοί μαθητές κατανοούν πλήρως τη δομή της γλώσσας, τις μεθόδους των αριθμητικών υπολογισμών, την τοποθέτηση πληροφοριών σε απτικούς χάρτες και πίνακες, τη χρησιμότητα των υποσημειώσεων. Επιπλέον, η διασφάλιση της προσβασιμότητας καθίσταται για τα άτομα με οπτική αναπηρία ευχερέστερη με το σύστημα Braille, με τη χρήση ειδικών notetakers, τη δημιουργία προσβάσιμων καταλόγων στα καταστήματα εστίασης, την τοποθέτηση λεζάντων στα μουσεία, καθώς και τη σήμανση ανελκυστήρων, φαρμάκων, τραπεζικών καρτών και άλλων προϊόντων που συνεχώς αυξάνονται.

Ο κώδικας Braille, σε συνδυασμό με τη διαρκή τεχνολογική εξέλιξη, καθώς και τη συλλογική προσπάθεια για ισότιμη κοινωνική ένταξη, θέτουν το πλαίσιο για μια προσβάσιμη και συμπεριληπτική κοινωνία για τα άτομα με οπτική αναπηρία, χωρίς εμπόδια και αποκλεισμούς.