Ο σύγχρονος φεµινισµός βασίζεται στην πικρία που προκαλεί το αίσθηµα µειονεξίας και η ψυχολογία βρώσιµου θηράµατος
Κακοποιήσεις ανηλίκων, βιασμοί, σεξουαλικές επιθέσεις, γυναικοκτονίες: ο τρόπος µε τον οποίον παρουσιάζονται στα µέσα ενηµέρωσης δίνει την εντύπωση ότι η βία, ιδιαίτερα η βία εναντίον των γυναικών, έχει αυξηθεί. Όµως, αν και οι άνδρες διαπράττουν περισσότερα εγκλήµατα από τις γυναίκες —η σύγκριση είναι συντριπτική— το γενικό επίπεδο της βίας µειώθηκε στον 20ό αιώνα και, παρά τις µικρές διακυµάνσεις, συνεχίζει να µειώνεται. Μαζί του έχει µειωθεί η ανοχή των δυτικών κοινωνιών έναντι του βίαιου µισογυνισµού, ενώ ταυτοχρόνως έχει αυξηθεί η δηµοσιότητα της εν λόγω εγκληµατικότητας. Σε µερικές χώρες όπου δεν υπάρχει πρόσφατο ιστορικό πατριαρχίας µεσογειακού-θρησκευτικού τύπου, έχουν ενταθεί και οι νοµικές συνέπειες των εγκληµάτων εναντίον των γυναικών.
Έχουμε να διανύσουμε μακρύ δρόμο από τη νοµοθεσία στην καθηµερινή πράξη· στους άνδρες επιτρέπονται ακόµα πολλές απαράδεκτες µορφές συµπεριφοράς — όχι µόνο εναντίον των γυναικών, αλλά και εναντίον του ίδιου τους του εαυτού. Παραλλήλως, εµφανίζεται κάποια νοσηρότητα: πέρυσι, στη Νάντη, στον Κάτω Λίγηρα, όπου πολλαπλασιάζονται τα κρούσµατα παρενόχλησης και επιθέσεων στον δηµόσιο χώρο, «συνιστάται στις γυναίκες να αποφεύγουν να κυκλοφορήσουν τη νύχτα και να µη φοράνε τακούνια ώστε να µπορούν να τρέξουν αν τις πάρουν στο κατόπι». Μάλιστα, καθολικές καλόγριες εγκατέλειψαν τροµαγµένες τη Νάντη χωρίς η τοπική διοίκηση να αναλάβει την προστασία τους. Μπροστά σε τέτοια φαινόµενα µια βουλευτίνα του γαλλικού συνασπισµού Nupes δήλωσε µε βαθύ αναστεναγµό ότι «ένας στους τρεις άνδρες είναι αρπακτικό». Η αναλογία µού φαίνεται εύλογη· όµως, πώς διαµορφώνονται αυτά τα κτήνη; Και είναι άραγε λύση να επιστρέφουµε στο σπίτι προτού νυχτώσει, φορώντας αθλητικά παπούτσια κατάλληλα για τρέξιµο;
Το πρώτο φαινόμενο που παρατηρώ µε κάποιο σκεπτικισµό είναι ότι η κριτική στην «ανδροκρατία» —θα προτιµούσα τους όρους «ανδρική επιθετικότητα και ανωριµότητα»— ασκείται στο πλαίσιο κοινωνιών που έχουν θεσπίσει ισονοµία των φύλων· δηλαδή, όπου, θεωρητικά, αλλά και σε νοµικό επίπεδο, οι γυναίκες είναι ελεύθερες να µην ανέχονται τη σωµατική και την ψυχική βία, να την καταγγέλλουν και να δικαιώνονται. Αντιθέτως, η κριτική για τις θεοκρατικές και αντιδηµοκρατικές κοινωνίες παραµένει ισχνή: αν µας άκουγε ένας εξωγήινος θα αποκόµιζε την εντύπωση ότι στον ευρω-ατλαντικό κόσµο οι γυναίκες καταπιέζονται περισσότερο από αλλού και ότι οι άνδρες είναι σε µεγαλύτερο ποσοστό αρπακτικά. Αυτή η ανισοβαρής κριτική, που καταδεικνύει την έλλειψη πίστης στη φιλελεύθερη δηµοκρατία, υποσκάπτει τον πολιτισµό µας.
Ο νεο-φεμινισμός δεν φαίνεται να λαμβάνει υπόψη ότι τα κινήµατα για την ισότητα χρονολογούνται από τον 18ο αιώνα κι ότι έχουν επιτύχει µια εξελισσόµενη τάξη πραγµάτων. Ένα µέρος των νεο-φεµινιστριών παρουσιάζουν µια εικόνα της δυναµικής των σχέσεων παγωµένη στον χρόνο: δεν αναγνωρίζουν τίποτα από όσα έχουν προηγηθεί· πασχίζουν να σώσουν τις γυναίκες από τον σκοτεινό Μεσαίωνα· από την καύση στην πυρά, από τη θεσµοποιηµένη ανδρική πολυγαµία, από τους επαναλαµβανόµενους βιασµούς. Κι αντί να ενισχύουν τις γυναίκες ως δρώντα άτοµα —τα οποία, για παράδειγµα, ως µητέρες, δεν θα ανατρέφουν «κτήνη» και, σε άλλους κοινωνικούς ρόλους, δεν θα τα ανέχονται— καλλιεργούν φοβίες έναντι των βάναυσων αρσενικών. Αν πάρουµε στα σοβαρά την είδηση ότι οι άνδρες µάς κυνηγούν στους δρόµους —µπου!— µας περιµένει ο εγκλεισµός στο σπίτι· η επιστροφή στον γυναικωνίτη. Ο οποίος άλλωστε δεν είναι λιγότερο επικίνδυνος από τον δηµόσιο χώρο εφόσον η οικογένεια θεωρείται πεδίο γυναικείων ταπεινώσεων µε ένοχο τον πατέρα και τα αρσενικά αδέρφια. Πράγµατι, αυτό συµβαίνει σε πολλές πατριαρχικές κουλτούρες, αλλά όχι όπου ανθίζει ο νεοφεµινισµός. Εξάλλου, στις πρωτόγονες πατριαρχικές κουλτούρες, οι γυναίκες είναι συχνά συνένοχες: στα εγκλήµατα τιµής, ηθικοί αυτουργοί είναι συχνότατα οι µάνες· ο µισογυνισµός των γυναικών είναι άξιος της φήµης του και δεν πρέπει να υποτιµάται η εσωτερικευµένη απόρριψη του γυναικείου φύλου από τις ίδιες τις γυναίκες.
Η ισότητα θεωρείται αποκλειστικά «εξωτερικό» ζήτηµα νόµων, κανονισµών και απαγορεύσεων·όχι ζήτηµα αυτοσεβασµού και αξιοπρέπειας, ατοµικής στάσης των επιλογών.
Με λίγα λόγια, ολόκληρο το ιδεολογικό οικοδόμημα είναι λανθασµένο: ένα µέρος των φεµινιστριών του τέταρτου κύµατος εκλαµβάνει τις γυναίκες ως µια λίγο-πολύ οµοιογενή κοινότητα που πρέπει να αγωνιστεί για τα δικαιώµατά της, τα οποία, παρά την ισονοµία, υποτίθεται ότι παραµένουν λειψά ή απρόσιτα. Η ισότητα θεωρείται αποκλειστικά «εξωτερικό» ζήτηµα νόµων, κανονισµών και απαγορεύσεων· όχι ζήτηµα αυτοσεβασµού και αξιοπρέπειας, ατοµικής στάσης των επιλογών. Η σύγχυση επιδεινώνεται από τη θεωρία του κοινωνικού φύλου που ενθαρρύνει την κατάργηση των φύλων: λες και η «ισότητα» θα επιτευχθεί µέσω της ισοπέδωσής τους, µέσω εξουδετέρωσης και εξοµοίωσης. Έτσι, ο σύγχρονος φεµινισµός γίνεται όλο και πιο αντιδραστικός: εκτός του ότι βασίζεται στην πικρία που προκαλεί το αίσθηµα µειονεξίας και η ψυχολογία βρώσιµου θηράµατος, προβάλλει τη διαπερατότητα των φύλων µαζί µε µια διεστραµµένη αντίληψη για τη θηλυκότητα —π.χ. παρουσιάζοντας τις γυναίκες ενάρετες και ανήµπορες, σύµφωνα µε το χριστιανικό πρότυπο της Παναγίας— και φτάνοντας σε προτροπές σεµνοτυφίας και µισανδρισµού. Αλλά αν και η σεµνοτυφία είναι, εν πολλοίς, καινούργιο στοιχείο του φεµινισµού, ο µισανδρισµός δεν είναι: όχι µόνο δεν έλειπε από το φεµινιστικό κίνηµα των προηγούµενων κυµάτων αλλά φαινόταν αναπόφευκτος. Το παράδοξο ήταν ότι οι µαχητικές φεµινίστριες, ιδιαίτερα της δεκαετίας του 1970, µιµούνταν τους άνδρες περιπίπτοντας στο χειρότερο δυνατό πολιτικό και φιλοσοφικό σφάλµα. Αν ένα φύλο πρέπει να «µιµηθεί» ένα άλλο φύλο, αυτό είναι οι άνδρες.
Η πουριτανική ιδεοληψία και η κατάταξη των γυναικών σε µια χρονίως πάσχουσα ανθρωπολογική κατηγορία αφαιρεί από τις νεότερες γυναίκες τη στοιχειώδη αυτοπεποίθηση που τους είναι απαραίτητη για να υπερασπίζονται τα σωµατικά και ψυχικά τους όρια. Από την πλευρά τους, οι γονείς επιστρέφουν στον σκοταδισµό του βαθέος 20ού αιώνα: «Οι άνδρες θέλουν µόνο ένα πράγµα», «Προσέχετε µη σας ρίξουν “κάτι” στο ποτό και σας βιάσουν»: σοφίες νοικοκυρών σε απόγνωση.
Τούτων λεχθέντων, υπάρχει ανάγκη να εφαρµοστούν αυστηροί κανόνες κοινωνικής συµπεριφοράς. Ωστόσο, η νοσηρότητα των κοινωνιών και των οικογενειών, που εµποδίζει την ανάπτυξη των ατόµων, δεν συνοψίζεται στον κακοποιητή άνδρα: έγκειται στην πολλαπλή δυναµική των σχέσεων στην οποία διαιωνίζονται αρσενικά και θηλυκά πρότυπα δυστυχίας. Τέλος, το ότι ο κόσµος βρίθει από ανάγωγους και ηλίθιους δεν τον καθιστά «πατριαρχικό», τον καθιστά κατοικηµένο από ανάγωγους και ηλίθιους.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια AthensVoice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου
15°
